Bij een geringe besmetting hoeft dat niet tot zichtbare problemen te leiden. Het kan zelfs een zekere mate van immuniteit stimuleren. Grotere aantallen inwendige parasieten veroorzaken wOl een slechte conditie

Bruin, G.

Knaap, J.

Smolders, E.A.A.

Spek, M.C., van der

Dutch

Wageningen Yield 

ll
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
28
Wormbestrijding
Bijna elk paard of iedere pony heeft wormen.
Bij een geringe besmetting hoeft dat niet tot
zichtbare problemen te leiden. Het kan zelfs
een zekere mate van immuniteit stimuleren.
Grotere aantallen inwendige parasieten veroor-
zaken wèl een slechte conditie. Vooral bij jonge
paarden. Ook koliek of diarree kan zijn oor-
sprong vinden in maagdarmworminfecties.
Onderschat de mogelijke schade aan maag-
darmkanaal, bloedvaten of buikwand niet.
Diverse maatregelen zijn mogelijk. Neem ze tij-
dig!
Kringloop
Er zijn vele verschillende soorten wormen. De
belangrijkste voor paarden en pony’s zijn grote
en kleine strongyliden en veulenworm.
Lintworm wordt ook vaak aan dit rijtje toege-
voegd. Deze kan inderdaad schade veroorza-
ken, bijvoorbeeld in de vorm van koliek. Verder
kennen we spoelwormen en horzellarven.
Al deze inwendige parasieten zijn samen met
grazende paarden en pony's onderdeel van een
kringloop. Met de mest komen wormeieren op
de grond terecht. Deze eieren ontwikkelen zich
tot infectieuze larven. Paarden en pony's nemen
de larven op en deze ontwikkelen zich in het
dier tot wormen. Deze wormen produceren
eieren die met de mest worden uitgescheiden.
Hiermee is de kringloop rond. Besmetting met
infectieuze larven vindt dus hoofdzakelijk plaats
via opname van weidegras wat eerder ”bevuild”
is geweest. Besmetting kan ook op stal 
plaatsvinden. Veulenwormbesmetting gebeurt
via de moedermelk.
De tijdsduur van de verschillende fasen van de
cyclus is onder andere afhankelijk van het soort
wormen en de weersomstandigheden. Warm en
vochtig weer kan de ontwikkeling bevorderen.
Kleine strongyliden kunnen zich binnen één
week al tot infectieuze larven ontwikkelen. Het
duurt vervolgens zo'n zes weken voor de wor-
men volwassen zijn en de eiproduktie kan
beginnen. Voor grote strongyliden kan deze fase
wel zes tot acht maanden of zelfs nog langer
duren. Je komt dan uit op één generatie per
jaar. De cycluslengte is uiteraard van belang
voor de wijze van bestrijding.
Beweidingsmaatregelen
De bestrijding van de wormen is gebaseerd op
het doorbreken van de kringloop. Dat kan op
verschillende manieren. Verkleinen van het aan-
tal opgenomen larven door beweidingsmaatre-
gelen of verwijderen van de wormen uit het
paard door ontwormbehandelingen. Beide
methoden kunnen niet los van elkaar worden
gezien. Ze versterken elkaar juist. Het hangt van
uw bedrijfsomstandigheden af hoe u deze maat-
regelen kunt combineren.
Zo is het verstandig paarden zoveel mogelijk te
laten grazen op onbesmet land of etgroen.
Etgroen is het eerste weidegras na een maaisne-
de. Onbesmet land is land waar gedurende lan-
gere tijd geen paarden hebben gelopen. De
vraag is hoe lang. Daarvoor moeten we het vol-
gende weten. Infectieuze larven kunnen op de
weide overwinteren en blijven tot juli een
besmettingsgevaar opleveren. In juli kunnen
ook de eerste larven verschijnen die afkomstig
zijn uit de wormeieren die de paarden in het
voorjaar met de mest op het land brengen. Het
antwoord op onze vraag kunnen we hieruit
afleiden.
Na juli is grasland onbesmet wanneer er in het
lopende weideseizoen nog geen paarden heb-
ben gelopen. Dat stuk zou bijvoorbeeld eerst
voor ruwvoederwinning gebruikt kunnen wor-
den. Het land waar in het voorjaar paarden en
pony’s grazen na juli zo mogelijk vrijhouden
voor ander vee of ruwvoederwinning helpt ook.
Het is geen probleem om een weide waarin
runderen of schapen hebben gelopen na te wei-
den met paarden. Andersom kunnen schapen of
pinken prima geweid worden nadat er paarden
hebben gelopen. Het besmettingsgevaar over en
weer is gering. Wel verdient de afrastering extra
aandacht. Ook regelmatig omweiden voorkomt
een oplopend besmettingsgevaar. Deze manier
van beweiden is dan ook te verkiezen boven
het zogenoemde standweiden, waarbij de paar-
den altijd op hetzelfde perceel lopen.
Zoals reeds aangegeven moeten wormeieren
een ontwikkeling doormaken buiten het paard
voordat het paard weer besmet kan worden
door infectieuze larven. De ontwikkeling van
eieren tot infectieuze larven kan worden belem-
merd door uitdroging of broei. Van die uitdro-
ging maak je gebruik bij de produktie van hooi.
Dat is droog genoeg om de cyclus te doorbre-
ken. Voor kuilgras geldt dat de boosdoeners het
inkuilproces niet overleven.
29
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l
Mesthoop
Ook de mest die op stal is geproduceerd kan
smetvrij worden gemaakt door broei in de
hoop. Deze mest kan vervolgens zonder gevaar
voor besmetting op het land worden verspreid.
Broei is effectief ten aanzien van het doden van
de parasieten. Daar is wel tijd voor nodig.
Gedacht moet worden aan enkele maanden.
Van uitdroging van door de dieren op het land
geproduceerde mest moet onder Nederlandse
omstandigheden niet veel worden verwacht.
Ook niet na verspreiding door slepen bij warm
en droog weer. Door dauw is er gedurende de
avond en nacht meestal voldoende vocht om de
ontwikkeling van parasieten mogelijk te maken.
Verwijderen van mest uit het land verlaagt ook
de infectiedruk. Als de mest goed verwijderd
wordt, bijvoorbeeld elke drie dagen, mag een
gunstig effect worden verwacht. Alleen is het in
de praktijk slecht uitvoerbaar. Zeker bij grote
stukken land is het zonder goede machines
ondoenlijk. In Amerika is hiertoe een machine
ontwikkeld, in Nederland is die echter nog niet
op de markt gesignaleerd. Voorlopig dus nog
handwerk voor degene die de moed op kan
brengen. Als beloning krijgt die dan wel verla-
ging van infectiedruk en kan een extensiever
ontwormingsschema worden toegepast.
Daarover straks meer. 
Eerst even samenvatten. Een aantal maatregelen
ten aanzien van beweiding, graslandgebruik en
mestbehandeling zijn denkbaar in het kader van
de wormbestrijding. De één is praktischer dan
de ander. Afhankelijk van de omstandigheden
zijn deze maatregelen misschien deels uitvoer-
baar. In de praktijk van de paardenhouderij zijn
deze maatregelen veelal niet voldoende om de
besmettingsdruk op een voldoende laag niveau
te brengen. Het wapen van ontwormen komt
dan in de strijd.
Ontwormadvies
Gebruik van een goed ontwormmiddel is
gericht op verwijdering van de wormen uit het
paard, zodat de hoeveelheid eieren in de mest
afneemt. Let op de dosering van de ontworm-
pasta. Te lage dosering werkt resistentie van de
wormen in de hand. Resistentie wil zeggen dat
de wormen niet meer allemaal gedood worden
door het middel in de gebruikelijke dosering.
Dat is in het verleden bijvoorbeeld aangetoond
tegen middelen op basis van benzimidazole
derivaten.
Het gewicht van het dier is bepalend voor de
dosering. Het is daarom belangrijk het gewicht
van uw paard of pony zo goed mogelijk te
schatten. Dit is afhankelijk van stokmaat, condi-
tie, leeftijd en ras. Ter gedachtebepaling is het
gewicht van volwassen merries en ruinen in
tabel 1 weergegeven. Volwassen hengsten zijn
iets zwaarder. Eén injector is veelal bedoeld
voor een paard met een gewicht van 600 kg.
Een geringe overdosering hoeft niet schadelijk te
zijn, een onderdosering kan resistentie in de
hand werken.
Wormmiddelen kunnen worden ingedeeld naar
werkzame stof. Dat zegt meer dan indeling naar
merknaam. Verschillende merken ontwormpasta
bevatten namelijk dezelfde werkzame stof.
Welke het is wordt door de fabrikanten aange-
geven op bijsluiter of verpakking. Te onder-
scheiden werkzame stoffen zijn Ivermectine,
Pyrantel, Benzimidazole derivaten en organi-
sche fosforverbindingen. Per stof verschilt het
werkingsspectrum. Een breed werkingsgebied
wil zeggen dat veel verschillende soorten para-
sieten tegelijk worden aangepakt, dit heeft de
voorkeur. Ivermectine is daar momenteel een
goed voorbeeld van. Ook Pyrantel werkt breed,
het lijkt echter minder actief tegen onvolwassen
wormstadia. Dat betekent dat met dit middel
iets vaker ontwormd moet worden. Van
Tabel 1 Indicatie volwassen gewicht (kg)
Ras Indicatie 
volwassen gewicht
(kg)
Shetlander 100-220
Welsh Mountain 300-350
IJslander 350-400
New Forester 350-400
Arabier ca. 450
Draver 450-520
Engels Volbloed 450-520
Haflinger ca. 460
Rijpaard 550-700
Tuigpaard 550-700
Belgisch trekpaard 700-1000
30
l  l  l  l  l  l  l  l  l  
Ivermectine is bekend dat de ei-uitscheiding pas
iets later na het ontwormen weer op gang komt.
Organische fosforverbindingen worden zelden
toegepast voor uitsluitend wormbestrijding, wèl
voor bestrijding van horzellarven.
Bij gebruik van een goede werkzame stof hoeft
niet elke keer gewisseld te worden van merk.
Zolang de behandelingen effectief zijn kan wor-
den doorgewerkt met hetzelfde middel. De
paarden en pony's van het proefbedrijf de
”Waiboerhoeve” in Lelystad, zo'n 150 in getal,
worden bijvoorbeeld al meerdere jaren met
dezelfde werkzame stof ontwormd zonder dat
problemen optreden. De effectiviteit kan wor-
den gecontroleerd door mestonderzoek. De ei-
uitscheiding wordt dan gemeten en daarmee de
besmettingsgraad. Dit onderzoek kan worden
uitgevoerd door de Gezondheidsdienst voor
Dieren, gevestigd in Boxtel en Drachten. De
mest kan worden afgegeven (of opgestuurd). De
kosten bedragen ongeveer ƒ 30,-. De uitslag is
dezelfde of uiterlijk de volgende dag bekend.
Voor groepen paarden kan in beginsel met een
steekproef worden volstaan. Het is niet verstan-
dig om met mestonderzoek te wachten tot pro-
blemen zichtbaar zijn. Bij grotere aantallen die-
ren op uw bedrijf kunnen de kosten wellicht uit
tegen mogelijke besparing op wormpasta.
Mocht blijken dat het ontwormen niet effectief
is geweest, ga dan na wat de oorzaken daarvan
kunnen zijn. Controleer of de juiste dosering is
toegepast. Het is ook mogelijk dat de wormen
resistent zijn geworden tegen het gebruikte mid-
del. Overschakelen op een andere werkzame
stof is dan wel belangrijk. Wisseling van merk
pasta heeft alleen maar zin wanneer daar ook
daadwerkelijk een andere werkzame stof in zit.
De intensiteit van het ontwormingsschema is
afhankelijk van de wijze waarop de paarden en
pony’s gehouden worden en de werkzaamheid
van het middel. Dieren die in de wei lopen
moeten intensiever worden ontwormd dan die-
ren die uitsluitend op stal staan. Voor paarden
die zomer en winter op stal staan is twee keer
per jaar ontwormen met Ivermectine wellicht
voldoende. Voor paarden met weidegang geldt
met Ivermectine het volgende adviesschema: 
• behandelen één week vóór de start van het
weideseizoen, de paarden gaan dan ”schoon”
het land in en besmetten niet gelijk hun eigen
wei,
• hierna elke acht tot tien weken tot en met
juli, 
• vervolgens in november nog een keer. 
Bij gebruik van Pyrantel als werkzame stof geldt
een schema van om de 6 tot 8 weken. Voor de
bestrijding van lintworm is Ivermectine niet
geschikt. Op de Waiboerhoeve wordt niet apart
tegen lintworm behandeld. Wanneer men wel
de lintworm aan wil of moet pakken wordt een
dubbele dosis Pyrantel geadviseerd. Ivermectine
is ook werkzaam tegen horzellarven.
Bij fokmerries is het evenals bij andere paarden
nodig om deze volgens het schema te ontwor-
men. Het is goed om drachtige merries één
maand voor de verwachte afveulendatum te
ontwormen. Sommige middelen waarschuwen
voor gebruik bij drachtige merries. Het staat dan
op de bijsluiter. Lees deze daarom goed vooraf.
Ontworm veulens op een leeftijd van één week
en herhaal deze behandeling na 4 weken.
Daarna het schema volgen als bij de andere
paarden. Een gemiddeld rijpaardveulen weegt
na geboorte al snel 55 à 60 kilo. Kies voor al
uw paarden en pony's hetzelfde middel en het-
zelfde schema.
Besparing
Bij optimaal toepassen van alle beweidings-
maatregelen kan minder ontwormd worden en
kunt u dus besparen op wormmiddel.
Bijvoorbeeld één keer minder in de loop van de
zomer. Bespaar in ieder geval niet op de voor-
jaarsbehandeling voor ze de wei in gaan. Het is
dan wel geboden om de vinger aan de pols te
houden door middel van mestonderzoek. U
kunt voor uzelf bepalen welke weg voor u prak-
tisch haalbaar is.
Bij weidegang moet
je vaker ontwormen,
schat hierbij het
gewicht van het
paard niet te laag in!


Wormbestrijding

van der Spek, M.C.

NARCIS 

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/46745

Wormbestrijding

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS