Nauwkeurig meten en werken kan een goede productie met minder middelen opleveren. Dat wordt hier uitgewerkt voor bemesting en beregening

Hoving, I.

Vellinga, T.

Dutch

NARCIS 

Precisiewerk loont

Name not available

Wageningen Yield 

ll
l
l
l
l
l
l
l
l
14
Praktijkonderzoek 98-5
Bemesting is
haarscherp uit te
voeren met de
nieuwe preciesie-
bemester.
Bemesting
Betere bemestingsadviezen voor stikstof
Hoofdpunten uit het vernieuwde bemestingsad-
vies voor stikstof van de commisie Bemesting
Grasland en Voedergewassen (juni 1998) zijn:
• Een betere inschatting van de stikstoflevering
door de bodem. De stikstoflevering kan nu
variëren van 50 tot zelfs 300 kg N per ha per
jaar. 
• Een verfijning van de opbrengstklassen waar-
voor wordt bemest. Zes opbrengstklassen in
plaats van drie. 
• Een andere verdeling van de bemesting over
de sneden. De eerste snede krijgt een hogere
adviesgift.
Uit berekeningen blijkt dat aldus besparingen
mogelijk zijn van ongeveer 50 kg N per ha met
slechts een beperkte opbrengstdaling. Meer ken-
nis kan dus leiden tot mineralenbesparing! 
Beter bemesten levert geld op
Door de onnauwkeurigheid van de kunstmest-
strooier weet een boer slechts bij benadering
hoeveel hij strooit. En dat kost veel geld: 150
gulden per ha per jaar.
• Bij de vele strooitesten in het land blijken
variatiecoëfficiënten van meer dan 30 % nog
steeds normaal te zijn. Enige jaren geleden
berekende het IKC-landbouw al dat een slech-
te verdeling van de kunstmest 350 tot 400 kg
ds per ha kostte. Bij een voerprijs van 30 cent
is dat 100 tot 120 gulden per ha.
• Niet alleen de verdeling is slecht. Uit eigen
onderzoek blijkt dat het strooien van de juiste
hoeveelheid ook een groot probleem is.
Afwijkingen van 30 % teveel of te weinig
gestrooide kunstmest komen regelmatig voor. 
• De combinatie van onjuiste hoeveelheid en
onjuiste verdeling kan leiden tot pleksgewijze
Precisiewerk loont
Theun Vellinga en Idse Hoving 
De landbouw staat voor de opgave vorm te geven aan een economisch en ecologisch duurzame
bedrijfsvoering. Hoe die landbouw er uit zal zien is nog vaag. Maar één ding is wel heel duidelijk:
duurzame landbouw betekent beperkte verliezen en het toepassen van milieumaatregelen. Dat
kan voor een groot deel zonder achteruitgang in de productie worden gerealiseerd. Nauwkeurig
meten en werken kan een goede productie met minder middelen opleveren. Dat wordt hier uitge-
werkt voor bemesting en beregening. Het principe is in beide gevallen hetzelfde:
1. Eerst nauwkeurig bepalen hoeveel stikstof of water nodig is. 
2. Vervolgens deze hoeveelheid nauwkeurig toedienen.
15
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 98-5
over- en onderdoseringen van ongeveer 50 %!
• Perceelsranden en onregelmatige perceelsvor-
men maken een goede verdeling van de
kunstmest over het perceel tot een bijna
onmogelijke opgave. 
Het verlies is ook uit te drukken in kilogrammen
kunstmest die bespaard kunnen worden bij een
goede bemesting: 25 tot 30 kg N per ha per
jaar.
“Intelligente kunstmeststrooier”
De afgelopen jaren hebben we melding
gemaakt van de ontwikkeling van een “intelli-
gente” kunstmeststrooier: een machine die door
detectie de urineplekken opspoort en vervolgens
overslaat bij bemesten. De basis hiervoor is een
computergestuurde machine met veel technolo-
gie van veldspuiten. Deze machine heeft in
1998 tot tevredenheid proefgedraaid op het
Voer-Melkbedrijf van de Waiboerhoeve: 75 hec-
tare grasland verdeeld over honderd percelen en
perceeltjes. Ondanks nog enige vragen over
logistiek en werking van vloeibare meststoffen,
heeft de basismachine al grote voordelen.
De variatiecoëfficiënt van de machine bedraagt
in testen 1 tot 2 %. Deze testen worden gedu-
rende het groeiseizoen herhaald.
De nauwkeurigheid van toediening is veel beter:
de relatieve afwijkingen bedragen maximaal 5 %
te weinig of te veel. De instelling van de hoe-
veelheid is eenvoudig via een toetsenbord te
regelen. 
De bemesting is haarscherp uit te voeren. Kanten
van sloten en greppels kunnen zeer eenvoudig
worden vermeden. Dat was indertijd ook te zien
bij toepassing van de zodebemester.
Onregelmatig gevormde percelen zijn nauwkeu-
rig te bemesten. Overlap of onbemeste plekken
zijn niet geheel te voorkomen.
Vertrapte plekken of rijpaden in een perceel zijn
eenvoudig te vermijden.
Als meststof wordt momenteel urean gebruikt,
met 30 % N. Bij aankoop in bulk is ze zelfs
goedkoper dan KAS (urean is ongeveer één tot
twee dubbeltjes goedkoper). Nadeel is dat de
werking ervan iets minder is dan die van KAS,
ongeveer 97 %. Dit is indertijd vastgesteld in
proeven waarbij vloeibare meststoffen werden
verspoten. In de nieuwe basismachine wordt de
meststof onder het gras, direct op de grond
gedruppeld. Ook is de verzurende werking van
urean iets groter dan van KAS en moeten meer
kosten voor bekalking worden gerekend.
Het voordeel van de machine kan op twee wij-
zen worden berekend: 
• De extra grasopbrengst (en daarmee financiële
opbrengst) bij gelijk stikstofverbruik. Als alle
kosten worden meegenomen: duurdere
machine, andere opslag, de andere werking
van urean, de extra behoefte aan kalk en de
opbrengstvermeerdering door precies bemes-
ten, is werken met de precisiebemester onge-
veer 50 gulden per ha voordeliger dan het
gebruik van een gewone kunstmeststrooier.
• De mogelijke stikstofbesparing bij een gelijk-
blijvende grasopbrengst: 20 tot 25 kg N per
ha per jaar. 
Conclusie
• Een verfijnder stikstofbemestingsadvies kan 10
tot 20 % stikstof besparen zonder noemens-
waardig opbrengstverlies.
• Betere apparatuur kan ongeveer 10 % stikstof
besparen zonder opbrengstverlies.
Beregening
De grootste verliezen bij beregenen worden ver-
oorzaakt door te vroeg beregenen en te grote
beregeningsgiften. Vaststellen van het juiste
advies en een goede afstelling van de appara-
tuur kunnen dus voor aanmerkelijke waterbe-
sparingen zorgen. 
Keuze gewassen en bedrijfsindeling
Ook in de bedrijfsvoering op de langere termijn
liggen mogelijkheden tot waterbesparing. Bij het
streven naar waterbesparing en kostenbesparing
is het belangrijk zich te realiseren dat er verschil
bestaat tussen de waterbehoefte en droogtege-
voeligheid van gewassen. Zo gaat snijmaïs
ongeveer twee keer zo efficiënt met water om
Het meten van
de vochttoestand
met eenvoudige
hulpmiddelen is
betrouwbaarder
dan plannen.
16
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 98-5
dan gras. Maïs heeft een verbruik van minder
dan 200 liter water per kg droge stof. Tijdens de
bloei en korrelvulling kan droogte onherstelbare
schade aanrichten in maïs. Als droogtegevoelige
percelen beregend kunnen worden verdient
maïs daarom als voedergewas de voorkeur.
Meestal kan de huiskavel beregend worden,
maar daar is ook gras nodig voor de beweiding.
Wanneer percelen niet beregend kunnen wor-
den brengt de teelt van maïs risico’s met zich
mee. Overwogen kan worden in plaats van maïs
triticale te telen. Het voordeel van dit gewas is,
dat het reeds in juli geoogst wordt. Triticale pro-
duceert dus op het moment dat verdroging
meestal nog geen grote rol speelt. Bovendien
gaat triticale eveneens zuinig met water om. Het
verbruikt ongeveer 225 liter per kg droge stof.
Na de oogst van triticale kan gekozen worden
voor een nateelt van Italiaans raaigras. De
nateelt is echter niet altijd even succesvol,
omdat het zaaitijdstip samenvalt met de periode
waarin vrij vaak droogte voorkomt.
Kopen of beregenen
Op het moment dat beregening op het bedrijf
actueel wordt, kan het toch economisch voorde-
liger zijn om ruwvoer aan te kopen. Voor deze
afweging heeft het PR de economische module
van Beregenen op maat ontwikkeld. Dit is een
rekenmethode waarmee de directe kosten en de
extra droge-stofopbrengst van een bepaalde
beregeningsgift worden afgezet tegen het alter-
natief: voer aankopen. De directe kosten
bestaan uit energiekosten voor de beregenings-
apparatuur en een deel van de afschrijvings- en
onderhoudskosten van die apparatuur.
Afhankelijk van de tijd van het jaar, het gewas
(gras of maïs), de ruwvoervoorraad van het
bedrijf en de actuele prijs van ruwvoer wordt
berekend of de beregening wel voordelig is.
Vaststellen beregeningsadvies
Als uit de berekening blijkt, dat beregenen voor-
deliger is dan voer aankopen, is de belangrijkste
vraag: wanneer moet er worden beregend en
hoeveel. 
• Een beregeningsplanner kan de keuze van het
optimale moment van beregenen ondersteu-
nen. De planner maakt gebruik van actuele
gegevens over neerslag en verdamping en een
inschatting van bodemkundige gegevens. Een
belangrijke voorwaarde voor een goede plan-
ner is de betrouwbaarheid. Het meten van de
vochttoestand is het meest betrouwbaar. In het
onderzoek Beregenen op Maat is gewerkt met
eenvoudige apparatuur: een gutsboor, een
gewone keuken-magnetron en de PR-berege-
ningswijzer. Deze eenvoudige vochtmeting
werkt en is in de praktijk met enthousiasme
toegepast. 
• De maximum giftgrootte is afhankelijk van de
grondsoort en de bewortelingsdiepte. De
grondsoort (grofheid van het zand en de hoe-
veelheid leem) en de bewortelingsdiepte kan
per perceel variëren en moet daarom ook per
perceel worden vastgesteld. Een slechte
bodemstructuur belemmert de beworteling.
Het is daarom van belang om aandacht te
blijven besteden aan de structuur van de
ondergrond.
Uitvoeren beregening
• Als beregening economisch aantrekkelijk is,
moet zo snel mogelijk worden beregend.
Uitstel van beregening kost productie. Bij een
onvoldoende vochtvoorraad daalt de produc-
tie ongeveer tot de helft. Wanneer tenslotte
zonder aanvoer van water een minimale
vochtvoorraad is bereikt, is de productie nihil
of zelfs negatief.
• Bij het toepassen van beregening is een juiste
afstelling van de beregeningsinstallatie en het
kennen van de netto opbrengst van de instal-
latie zeer belangrijk. Het verdient aanbeveling
met meerdere regenmeters zowel de verdeling
als de giftgrootte te controleren. Bij machine-
testen op praktijkbedrijven komen er tijdens
het beregenen afwijkingen voor in de berege-
ningsgift van 50 %. Teveel gegeven water
betekent een verlies aan water, te weinig
gegeven water een verlies aan droge stof.
Besparing van water en financieel voordeel
Op basis van de ervaring in het project
Beregenen op Maat wordt naar schatting 15 %
water bespaard. Bij een gemiddelde bedrijfssitu-
atie ( bedrijfsgrootte 25 ha, droge zandgrond, 12
ha gras, 8 ha snijmaïs en een veldkavel van 5
ha zonder beregening) kan dan in een nat jaar
1500 gulden worden bespaard, in een droog
jaar 700 gulden.
Voor het leren kennen van de bodem en de
bewortelingsdiepte moet een bodeminventarisa-
tie uitgevoerd te worden, bijvoorkeur door een
deskundige. De totale kosten van deelname aan
Beregenen op maat voor een bodemkartering,
materialen en begeleiding lopen uiteen van
ƒ1300,- tot ƒ2700,- afhankelijk van het advies-
17
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 98-5
systeem wat men verkiest en de intensiteit van
begeleiding. In de provincie Noord-Brabant
wordt een subsidie van 50 % verleend op deel-
name aan het project Beregenen op Maat.
Conclusie
Besparingen van stikstof en water van 10 tot 20 %
zonder noemenswaardige opbrengstdalingen
zijn mogelijk door:
• Een betere kennis van de bodem. Daardoor
kunnen we een nauwkeuriger advies vaststel-
len voor stikstof en water. 
• Betere apparatuur en betere afstelling van
beschikbare apparatuur. Het nauwkeurige
advies wordt daarmee ook nauwkeurig toege-
diend.
Deze besparingen aan mineralen en water kos-
ten geld en tijd. Uit berekeningen en ervaringen
blijkt dat die extra kosten zeker terugverdiend
worden. Maar ook zonder de eventuele finan-
ciële voordelen is een besparing van stikstof en
water de moeite waard. Alleen een landbouw
die zuinig omgaat met grondstoffen heeft toe-
komst.
Vochtvoorraad (mm)
per 10 cm wortelzone
Beregeningsgift (mm) bij 
onvoldoende vochtvoorraad
11
- 20
B
E
R
E
G
E
N
I
N
G
S
W
I
J
Z
E
R
 
Z
A
N
D
G
R
O
N
D
BOVENGROND Capillaire nalevering
Vochtbepaling met magnetron
(schaal natte grond - schaal droge grond)
(schaal droge grond - lege schaal)
X 100 X 1,4
ONDERGROND
40
35
30
25
20
15
B
E
R
E
G
E
N
I
N
G
S
W
I
J
Z
E
R
 
Z
A
N
D
G
R
O
N
D
De beregenings-
wijzer (bij het PR
verkrijgbaar) is
een handig hulp-
middel voor het
bepalen van de
vochthoeveelheid
in de grond.


Precisiewerk loont

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield