Waarom het Nederlandse Mineralen Aangifte Systeem (MINAS) niet werkt bij het halen van de Europese Nitraatrichtlijn: de verliezen zijn groter dan op papier berekend, de verliezen beschermen het grondwater met name op de droge zandgronden onvoldoende, en de heffingen zijn te laag om overschrijding van de normen te voorkomen ('mest als vierde gewas'

Schröder, J.J.

Dutch

NARCIS 

MINAS: van goed idee tot papieren tijger

Wageningen Yield 

P L A T F O R M 
MINAS: van goed idee tot 
papieren tijger 
D R . I R . JAAP S C H R Ö D E R , D L O - I N S T I T U U T V O O R A G R O B I O L O G I S C H E N 
BODEM VRUCHTBAARHEIDSONDERZOEK 
EU-deskundigen in Brussel vinden dat het Nederlandse Mineralen Aangifte Systeem (MINAS) 
onvoldoendegaranties biedt voorschoongrond- en oppervlaktewater in landbouwgebieden. Wat 
mankeert er aan MINAS? MINAS beoogt toch de aanvoer van stikstof met meststoffen aj te stem-
men op de afvoer hiervan in landbouwproducten? Waar wringt dan de schoen? 
In de landbouw wordt met meststoffen 
meet stikstof aangevoerd dan et in de vorm 
van producten wordt afgevoerd. Dat is niet 
vtcemd, omdat de benutting van stikstof 
onmogelijk honderd procent kan zijn. Het 
verschil tussen aanvoer en afvoet kan in het 
milieu terechtkomen als onschadelijk elemen-
tair stikstofgas of als milieubelastend ammo-
niak, lachgas of nitraat. Belasting van het 
milieu is toelaatbaar voor zover het niet tot 
een overschrijding van normen leidt. Eén van 
die normen heeft betrekking op de maximale 
hoeveelheid stikstof die als gevolg van uitspoe-
ling in het grondwater mag zitten. 
Die norm, 50 mg nitraat pet liter, is neer-
gelegd in de Europese Nitraatrichtlijn. De 
Europese Commissie is van mening dat de 
jaarlijkse gift van dierlijke mest niet meer dan 
170 kg stikstof per hectare mag zijn om aan de 
Nitraatrichtlijn te kunnen voldoen. Een derge-
lijke gift kan wotden vertaald in een veedicht-
heid. Het is voot een aantal landen overigens 
nog geen uitgemaakte zaak of de '170 kg 
N-regel' betrekking heeft op de uitgescheiden 
mest of op de mest die na aftrek van bewaar-
en uitrijverhezen daadwerkelijk in de bodem 
tetechtkomt. Zelfs bij laatstgenoemde 'milde' 
interptetatie zal de '170 kg N-regel' tot een 
drastische inkrimping van de Nederlandse 
veestapel moeten leiden. Zo zal de melkvee-
dichtheid met ongeveer een kwart moeten 
dalen. In tegenstelling tot Brussel is de Neder-
landse regering vooralsnog van mening dat 
grondwater op een andere manier dan door de 
'170 kg N-regel' voldoende beschermd kan 
worden. 
Onderzoek toont aan dat het stikstofge-
halte van grondwater onder Nederlandse land-
bouwgebieden de norm ruimschoots over-
schrijdt (Fraters et al., 1998). De Nederlandse 
regering wil dit probleem sinds enkele jaren te 
lijf gaan met een aangiftesysteem. Dat systeem 
heet MINAS. MINAS verplicht iedete landbou-
wer de aan- en afvoer van stikstoffen fosfaat) 
zo te balanceren dat het verschil tussen beide 
niet boven een toegestane waatde uitkomt. 
Die waarde heet de stikstofverliesnorm. 
Overschrijding van de verliesnorm is 
belast met een heffing. Ovet enige tijd zal de 
verliesnorm voor akker- en tuinbouwers zijn 
aangescherpt tot 60 of 100 kg stikstof per 
hectare per jaat, afhankelijk van de grond-
soort. Voor melkveehouders kan de toegestane 
vetliesnorm echter ook na aanscherping nog 
altijd 140 tot 180 kg stikstof per hectate per 
jaar bedragen. Dit is afhankelijk van de grond-
soort en de verhouding bouwland-grasland 
(tabel 1). Het genoemde onderscheid tussen 
bouwland en grasland is indertijd aangebracht 
op basis van de ervaring dat de niet-uitspoc-
hngsverhezen op grasland groter zijn dan op 
bouwland. 
Inmiddels heeft dit onderscheid tot gevolg 
dat sommige land-
bouwers na de teelt 
van een bouwlandge-
was nog gauw een 
grasachtig winterge-
was telen. Niet zozeer 
om uitspoeling te 
voorkomen, maar om 
voor de duur van de 
wintermaanden van 
de ruimere grasland-
verliesnorm te 
kunnen profiteren. 
Om grondwater 
Tabel 1. 
jaar 
geschikt te houden voor de winning van 
drinkwater mag per ha jaarlijks maar een 
kleine 35 kg stikstof per hectare uitspoelen. 
Dat betekent dat in de verliesnormen impli-
ciet is aangenomen dat vetliezen voor een 
groot deel via andere routes dan via uitspoc-
ling zullen plaatsvinden. 
Met name voot droge zandgrond staat vast 
dat men daar niet op mag tekenen (Oenema et 
al, 1998). Voor die grondsoort zou de MINAS-
verliesnorm van een melkvecbedrijf met bouw-
land en grasland minder dan 70 kg stikstof pet 
hectare per jaar moeten bedragen om het 
nitraatgehalte van het grondwater voldoende 
te verlagen (Aarts et al, 1599). Qua benadering 
onderscheidt MINAS zich gunstig van de EU 
'170 kg N-regel'. Het is wetenschappelijk gezien 
juister om milieubelasting te relateren aan de 
discrepantie tussen de aanvoer en de afvoer van 
stikstof en niet, zoals met de EU-tegel, alleen 
aan de aanvoer van stikstof met organische 
mest. In de hiërarchie van doelen en middelen 
staat het verschil tussen aan- en afvoer dichter-
bij het einddoel ('50 mg nitraat per liter in 
grondwater') dan de '170 kg N-regel' (afbeel-
ding 1). Naarmate de afstand tussen doel en 
middel groter is, neemt de kans op verstoring 
van de veronderstelde relatie tussen beide toe. 
De kans hierop is bij MINAS principieel kleiner 
dan bij de '170 kg N-regel'. MINAS geeft een 
ondernemer bovendien meer mogelijkheden 
om de in zijn situatie meest kosteneffectieve 
maatregelen te selecteren. 
B o e k h o u d i n g 
Zoals beschreven, geeft het verschil tussen 
de aanvoer en de afvoer van stikstof een beeld 
van de potentiële milieubelasting dooi een 
landbouwbedrijf De juistheid van dit beeld 
hangt af van de nauwkeurigheid waarmee de 
aanvoer en de afvoer door MINAS worden 
ingeboekt. Hierbij zijn forse kanttekeningen 
te maken. Zo hoeft een landbouwbedrijf de 
stikstof die door klavers, erwten en bonen 
vanuit de lucht in de bodem wordt gebracht, 
niet als aanvoer mee te tekenen. De fout die 
hierdoor ontstaat is beperkt omdat de meeste 
bedrijven deze plantensootten nauwelijks 
meer telen. Dit is echter wel het geval op 
Voorziene aanscherping van de MINAS-stikstoJverlicsnorm [kg stik-
stof per hectare perjaar) afhankelijk van het grondgebruik. 
grondsoort grondgebruik: 
bouwland grasland 
1999 
2000 
2002 
2008 
2008 
alle 
alle 
alle 
alle 
droge zandgrond 
175 
150 
125 
100 
60 
300 
m 
250 
180 
140 
H 2 0 1; 18-1999 23 
P L A T F O R M 
biologische bedrijven. Daarom geeft de 
MINAS-balans voor biologische bedrijven vaak 
een te gunstige voorstelling van zaken. De 
werkelijke aanvoer kan bij de teelt van klaver 
bedrij fsgemiddeld wel zo'n 40- 50 kg stikstof 
per hectare per jaar meer bedragen dan de op 
papier berekende aanvoer. Onderzoek geeft 
aan dat veel biologische bedrijven ook bij een 
correcte berekening nog altijd beter scoren 
dan niet-biologische bedrijven. 
Bedrijven hoeven ook de stikstof die door 
ammoniakdepositie op ieder perceel terecht-
komt niet in te boeken. Daarmee blijft jaar-
lijks een aanvoer van circa 40 kg stikstof per 
hectare buiten beeld. Aan de afvoerzijde van 
de balans mogen dierhoudende bedrijven 
echter wel een extra afvoerpost in rekening 
brengen voor de stikstof die het bedrijf via het 
dier en de stal in de vorm van ammoniak 
verlaat. Deze zogenaamde diergebonden stik-
stofcorrectie kan afhankelijk van de veedicht-
heid en de bouwland-grasland verhouding 
oplopen rot tientallen kilogrammen per 
hectare. 
Ook akker- en tuinbouwers mogen een 
extra afvoer inboeken voorafgaand aan de 
berekening van hun MINAS-ovcrschot. Zij 
mogen namelijk uitgaan van een standaardgc-
wasafvoer van 165 kg stikstof per hectare per 
jaar. Dit is circa 30 kg meer dan feitelijk op 
akkerbouwbedrijven wordt gerealiseerd. Op 
tuinbouwbedrijven is de discrepantie tussen 
de ingeboekte en de feitelijke afvoer vaak nog 
groter. Al deze faciliteiten maken dat MINAS-
balansen een sterke onderschatting kunnen 
geven van de milieubelasting. 
'Het vierde gewas' 
Overigens gaan er binnen de georgani-
seerde landbouw stemmen op om MINAS nog 
verder te onttakelen. Met name akkerbouwers 
willen alleen het werkzame deel van de mest in 
boeken. Omdat onwerkzaamheid voor een deel 
nu juist rechtstreeks voorvloeit uit verliezen, 
zou de bepleitte maatregel ertoe leiden dat stik-
stofverliezen nog meer aan het gezicht worden 
onttrokken. Bij de verliezen gaat het weliswaar 
deels om de omzerting van nitraat in onschade-
lijk elementair sriksrofgas. Aan dat soort verlie-
zen is echter al recht gedaan door de verliesnor-
men hoger in te stellen dan vanuit een uitspoe-
lingsoogpunt wenselijk is. 
Pas bij overschrijding van de op papier 
berekende verliezen onrvangen de betrokkenen 
een heffing. Deze heffing bedraagt 1,50 gulden 
per kg stikstof Dit is slechts iets meer dan de 
prijs van een kg kunstmeststikstof Omdat de 
heffing laag is ren opzichte van de baten en bij 
het gebruik van extra stikstof, kan het aantrek-
kelijk zijn om wat meer stikstof naar het milieu 
verloren te laten gaan en de heffing gewoon te 
betalen. Dit vloeit mede voort uit het feit dat 
akkerbouwers voor het gebruik van dierlijke 
mest steeds vaker een vergoeding willen 
ontvangen van hun veehoudende collegae. 
Mestafname wordt inmiddels veelzeggend 'het 
vierde gewas' genoemd. 
Triest bee ld 
Samenvattend ontstaat een triest beeld: 
verliezen die groter zijn dan op papier wordt 
berekend, verliesnormen die het grondwater 
van met name droge zandgronden onvol-
doende beschermen en heffingen die te laag 
zijn om overschrijding van normen re voorko-
men. Het idee achter MINAS ('aanvoer en afvoer 
balanceren') is goed en heeft Nederlandse land-
bouwers, meer dan waar ook in Europa, leren 
denken in termen van balansen. Voorhoedebe-
drijvcn in akkerbouw en melkveehouderij reali-
seren op dit ogenblik MINAS-stikstofverhezcn 
van respectievelijk circa 65 en 230 kg stikstof per 
hectare per jaar. Met name akkerbouwbedrij-
ven komen dus dicht in de buurt van de voor-
ziene eindnormen. Dat de verliezen lager liggen 
in de akkerbouw dan in de veehouderij is geen 
verdienste van de akkerbouwers maar eigen aan 
her bedrijfstype (Schröder et al., 1998). 
Voorlichtingsprojecten brachten een sterke 
verlaging van verliezen teweeg. Boekhouden en 
verlaging van verliezen zijn echter niet syno-
niem met voldoen aan de nitraatnorm. Brussel 
vraagr om aanvullende maarregelen in de vorm 
van een bovengrens voor de veebezetting. 
Nederland heeft misschien de kans verspeeld 
om maatregelen re mogen nemen die, meer dan 
een veebezettingsnorm, het karakter van een 
doelvoorschrift hebben. Zo'n doelvoorschrift 
had kunnen bestaan uit een verplichte meting 
van het nitraatgchalte in de bodem na de oogst. 
Adviezen in die richting door de Commis-
sie Stikstof (Goossensen & Meeuwissen, 1990) 
strandden indertijd onder meer op een 
vermeend gebrek aan verband tussen de 
genoemde meting en de uitspoeling. Inmiddels 
is bekend hoe de zeggingskracht van nittaat-
metingen kan worden verbeterd (Schröder, 
1998). Omdar ook MINAS-verliesnormen niet 
zonder meer iets vertellen over uitspoelingsver-
liezen, verdienen de adviezen van de Commissie 
Stikstof wellicht een nieuwe kans. f' 
b. 1 Indicatoren ter beoordeling van de mate waarin aan voorschriften, gericht op het verkleinen van stilötof-
uttspocltngsverliezen, wordt voldaan. 
Aard van voorschrift Indicator 
Doelvoorschrift 
Middelvoorschi 
Nitraatconcentratie van grondwater op regionale schaal, mg/l 
A 
Nitraatconcentratie van grondwater onder landbouwbedrijf, mg/l 
A 
Nitraat in bodem na de oogst op bedrijfsnivo, kg/ha* 
A 
Nitraat in bodem na de oogst op veldniveau, kg/ha 
A 
Stikstofaanvoer minus -afvoer op veldniveau, kg/ha 
A 
Stikstofaanvoer minus -afvoer op bedrijfsniveau, kg/ha** 
A 
Stikstofaanvoer op bedrijfsniveau, kg/ha*** 
A 
Stikstofaanvoer met dierlijke mest op bedrijfsniveau, kg/ha*** 
A 
Veedichtheid, aantal/ha 
A 
Productiequotum, kg/ha 
' vgl. Commissie Stikstof 
'* vgl. MINAS voor veehouderijbedrijven 
: vgl. MINAS voor akker- en tuinbouwbedrijven 
'* vgl. EU Nitraatrichtlijn 
LITERATUUR 
Aarts, H., Habekotte', B en Neetcson,J. {1999). Duurzame melk-
veehouderij op lichte zandgrond, de strategie van De 
Marke. Jaarverslag AB-DLO 1998, pag. 65-69. 
Fraters. D., Boumans, L, Van Drcelu, G., De Haan, T. en De 
Hoop, W. [1998). Nitroqen monitoring mgroundwatei in 
sandy regions of The Netherlands. Environmental Pollu-
tion 102: pag. 479-485 
Goossensen, F. en Meeuwissen, P. (1950). Advies van de 
Commissie Stikstof, Dienst Landbouwkundig Onderzoek. 
Oenema. O., Boers, P., Van Ecrdt, M., Fraters, B., Van der Meer, 
H., Roest, C, Schröder,J. en Willems, W. {1998). Leaching 
of nitrate from agriculture to groundwater: the effect of 
policies and measures in The Netherlands. Environmental 
Pollution 102: pau. 471-478. 
Schroder, J. 1998). Towards improved nitrogen management in 
silage maize production on sandy soils. Proefschrift Land-
bouwuniversiteit Wageningen. 
Schroder,J., Oenema, O. en Pietrzak, S. {1998}. Nitrogen 
cycling and nitrogen surpluses in mixed/arming systems: 
what are the determinants? In: Van Keulen, H., Lantinga, 
E. en Van Laar, H. Mixed/arming systems in Europe. 
APMinderhoudhoeve recks nr 2, pag. 121-128. 
24 H 2 0 


MINAS: van goed idee tot papieren tijger

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available