Bij de bestrijding van paratbc worden hygiënische maatregelen strikt toegepast om het risico van nieuwe besmetting te verminderen. Het is aantrekkelijk om jaarlijks via gepoold mestonderzoek besmette dieren op te sporen en deze met hun nakomelingen direct af te voeren

Hanekamp, W.

Kalis, C.

NARCIS 

Bosma Zathe kiest voor Standaardplan voor aanpak paratbc

Name not available

Wageningen Yield 

Paratbc is een chronische darmontsteking, ver-
oorzaakt door een bacteriële infectie. De dieren
worden in het eerste levensjaar besmet. In de
meeste gevallen zijn de dieren in de eerste drie
maanden van hun leven al besmet door mest,
biest of melk. Duidelijke ziekteverschijnselen
zoals een aanhoudende en niet te stoppen diar-
ree en vermagering treden over het algemeen
pas op als de dieren drie tot zes jaar oud zijn.
Geïnfecteerde dieren die schijnbaar gezond
zijn, geven echter ook al minder melk en er
treedt conditieverlies op. Paratbc is niet te gene-
zen. De dieren gaan dood aan de sterke verma-
gering. Veel besmette dieren worden niet ont-
dekt omdat ze voordat, de ziekteverschijnselen
zichtbaar zijn al afgevoerd worden vanwege
een tegenvallende productie.
Opsporingsmethoden
Een dier met ziekteverschijnselen van paratbc
scheidt veel bacteriën uit via de mest en de
melk. In de praktijk gebruikt men op dit mo-
ment twee testen om besmette dieren zonder
zichtbare ziekteverschijnselen op te sporen:
mestkweek en bloedonderzoek.
Mestkweek
De mestkweek kan men toepassen bij dieren
vanaf twee jaar. Bij een mestkweek wordt nage-
gaan of de bacterie die paratbc veroorzaakt aan-
wezig is. Op zijn vroegst kan na acht weken de
bacterie aangetoond worden.  Wanneer na een
half jaar nog geen bacterie aangetoond is, gaat
men ervan uit dat de bacterie in dit mestmonster
niet aanwezig is. In sommige gevallen raakt de
mest overgroeid met schimmels, zodat men
opnieuw een monster moet nemen. De kosten
van de mestkweek zijn hoog, ƒ 32,- per koe.
Vanwege deze kosten kan mest van vijf dieren
gepoold onderzocht worden; dit kost ƒ 14,60
per koe. Wanneer een pool een ongunstige uit-
slag geeft, moet via individueel mestonderzoek
nagegaan worden welk(e) dier(en) besmet is
(zijn). Niet alle dieren die besmet zijn met de
paratbc scheiden de bacterie continu uit in de
mest. Een dier dat bij het ene mestonderzoek
vrij is van paratbc kan bij een volgende mon-
stername alsnog besmet blijken. Kortom: water-
dicht is dit onderzoek nooit helemaal.
Bloedonderzoek
Door bloedonderzoek kan men sneller een
indruk van de besmettingsgraad van het bedrijf
krijgen. Het bloed wordt onderzocht op afweer-
stoffen tegen de bacterie. Afweerstoffen kunnen
echter pas aangetoond worden vanaf een leef-
tijd van drie jaar en het niet aantonen van af-
weerstoffen is geen garantie dat het dier geen
bacteriën uitscheidt. De test spoort namelijk
maar ongeveer 40 procent van de dieren op die
bij de mestkweek besmet blijken. Bloedonder-
zoek is wel sneller, maar ook minder betrouw-
baar dan mestonderzoek. Wanneer wel afweer-
stoffen aangetoond worden is het vrijwel zeker
dat het dier besmet is. Om volledige zekerheid
te krijgen dient echter alsnog een mestonder-
zoek gedaan te worden. Bloedonderzoek kost
momenteel ƒ 10,- per monster.
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
30
Bosma Zathe kiest voor Standaardplan
voor aanpak paratbc
Wim Hanekamp  en Cees Kalis (GD)
Bij een uitgebreid bloedonderzoek werden op proefbedrijf Bosma Zathe geen dieren gevonden die
besmet waren met paratuberculose (paratbc). Om een hogere ‘onverdacht status’ te krijgen is ver-
volgens mestonderzoek gedaan. Hieruit bleek dat het proefbedrijf wel besmet is met paratbc. Bij
de bestrijding worden hygiënische maatregelen strikt toegepast om het risico van nieuwe besmet-
ting te verminderen. Het is aantrekkelijk om jaarlijks via gepoold mestonderzoek besmette dieren
op te sporen en deze met hun nakomelingen direct af te voeren. Dit is het Standaardplan.
Praktijkonderzoek 99-3
Mestmonsters
worden bij de
Gezondheids-
dienst ‘op
kweek gezet’ om
de Paratbc-bac-
terie op te spo-
ren.
Uitslagen proefbedrijf
Op 15 januari 1998 is op Bosma Zathe bloed
getapt van 95 dieren ouder dan drie jaar. Er
werden geen afweerstoffen aangetoond,
ondanks enkele gevaccineerde koeien, die in
het verleden zijn aangekocht. 
Vervolgens zijn op 12 mei van 147 dieren ouder
dan twee jaar mestmonsters genomen die als 30
pools zijn onderzocht. Dit is gedaan om de
‘onverdacht status’ te verhogen van 6 naar 7.
Helaas kon in drie pools de paratbc-bacterie
gekweekt worden, na respectievelijk 8, 12 en
16 weken. Van de dieren uit deze drie pools
zijn weer individuele mestmonsters genomen.
Bij twee pools kon men een besmet dier aanwij-
zen. Van deze twee dieren zijn geen vrouwelij-
ke nakomelingen aanwezig op het bedrijf.
Bij één pool kon men in geen van de vijf indivi-
duele mestmonsters een besmetting aantonen.
Op zich is dit gezien de lage gevoeligheid van
de mestkweek niet onmogelijk. Van deze vijf
dieren was er één al afgevoerd vanwege een
lage melkproductie.  Ook van dit dier zijn geen
nakomelingen aanwezig.
Plan van aanpak
Uit mestonderzoek komt naar voren dat het
proefbedrijf besmet is met paratbc (< 5%) . Er
moet dus een bestrijdingsplan opgesteld wor-
den. De bestrijding berust op twee pijlers. De
eerste pijler is  het nemen van hygiënische
maatregelen, zodat het risico dat kalveren
besmet raken minimaal is. Dit betekent dat kal-
veren alleen biest krijgen van de eigen moeder
en daarna kunstmelk. Verder wordt ervoor
gewaakt dat het jongvee niet in contact komt
met mest van het melkvee. De tweede pijler is
het regelmatig testen van de koeien en het
direct afvoeren van besmette dieren met hun
nakomelingen. In de figuur is met de doorge-
trokken groene lijn aangegeven dat op deze
manier paratbc kan worden uitgeroeid.
Voor het bestrijden van paratbc op besmette
bedrijven heeft de Gezondheidsdienst voor
Dieren (GD) verschillende plannen ontwikkeld.
Voor dit proefbedrijf gaat het om een afweging
tussen het Ecoplan (jaarlijks bloedonderzoek),
het Standaardplan (jaarlijks mestonderzoek) en
het Turboplan (twee keer per jaar bloed- en
mestonderzoek). In tabel 1 zijn enkele effecten
van de plannen op een rij gezet. De kosten voor
deze plannen verschillen door de gekozen
onderzoeksmethodiek en de verwachte bestrij-
dingsduur.
31
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 99-3
Figuur 1 Simulatiemodel van paratuber culose bestrijding op een melkveebedrijf
% besmette koeien
30
25
30
15
10
5
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
aantal jaren na bemesting bedrijf
start
bestrijdingsprogramma
Testen & afvoer
+ management
In dit gebied is de 
besmettingsgraad 
te hoog om met 
uitsluitend 
testen & afvoer 
+ managementmaat-
regelen paratbc uit te
roeien en dient 
vaccineren en 
aankoop 
vervangingsvee 
overwogen te worden
Testen & afvoer Geen maatregelen
Monsterkosten
De monsterkosten hangen af van het soort
onderzoek en de frequentie en zijn eenvoudig
te berekenen. Bij het Ecoplan wordt jaarlijks
bloed onderzocht van alle dieren ouder dan
drie jaar. Bij het Standaardplan is het mogelijk
om jaarlijks individueel of gepoold mestonder-
zoek te doen bij alle dieren ouder dan 2 jaar. In
tabel 1 is gerekend met gepoold mestonderzoek.
Besmette pools moeten vervolgens individueel
nagegaan worden. Het Turboplan is intensiever.
Tweemaal per jaar bloedonderzoek van alle die-
ren ouder dan 1 jaar én individueel mestonder-
zoek van alle dieren ouder dan 2 jaar. Naast
onderzoekskosten van de GD zijn ook de kos-
ten voor het nemen van de monsters door de
eigen dierenarts opgenomen.
Productiedaling
Duidelijke verschijnselen van paratbc treden
veelal pas op latere leeftijd op. Toch hebben
niet zichtbaar zieke, maar wel besmette koeien
een lagere melkproductie. Hierover is maar
beperkt literatuur beschikbaar. Er wordt een
variatie gevonden in productiedaling van 2 tot
25 procent minder melk bij besmette dieren die
niet zichtbaar ziek zijn en afgevoerd worden.
Bij onze berekening is uitgegaan van een pro-
ductiedaling van 10 %. 
De gemiddelde melkproductie op Bosma Zathe
in 1997/1998 bedroeg 7668 kg melk met 4,28
% vet en 3,44 % eiwit. Omgerekend naar FPCM
is dat 7974 kg melk. 
De waarde van een extra kg melk is onder quo-
tum-omstandigheden beperkt. Er kan immers
niet meer melk geproduceerd. Dit betekent dus
hetzelfde quotum volmelken met minder koeien
en daardoor ook minder omzet en aanwas.
Aangenomen is dat met name vrijkomende
grond en arbeid voor andere doeleinden renda-
bel gemaakt kunnen worden en daarom is gere-
kend met een waarde voor een kg melk van 30
cent. 
Hoe langer het bestrijdingsplan duurt, des te
hoger is de schade door een lagere productie
van de subklinisch zieke dieren.
Fokvee verkopen
Door een intensief bestrijdingsprogramma kan
men sneller weer meedoen aan het programma
onverdacht. In principe is het mogelijk overtolli-
ge drachtige vaarzen tegen een hogere prijs te
verkopen. Aangenomen is dat het prijsvoordeel
ƒ 200 per stuk bedraagt en dat een kwart van de
overtollige vaarzen als fokvee verkocht zou kun-
nen worden. Ten opzichte van het Ecoplan ver-
laagt dit de totale kosten van het Standaard- en
het Turboplan. Hoe sneller de bestrijding is
afgelopen, des te eerder kan men (weer) met de
verkoop van fokvee beginnen.
Totale kosten
Wanneer de kosten per plan opgeteld worden,
blijkt er nauwelijks verschil tussen het Ecoplan
en het Standaardplan. Het Turboplan geeft dui-
delijk meer kosten.
Onder andere de werkelijke besmettingsgraad
en de productiedaling maken de uitkomsten van
tabel 1 minder zeker. 
Een belangrijk punt is de gevoeligheid van de
32
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 99-3
Tabel 1 Effecten verschillende plannen om Paratbc op Bosma Zathe aan te pakken
Plan Eco Standaard Turbo
Frequentie per jaar eenmaal eenmaal tweemaal
Onderzoeksmethode bloed mest bloed & mest
Leeftijd (jaren) > 3 > 2 > 1 & > 2
Aantal dieren 95 147 197 & 145
Verwachte bestrijdingsduur (jaren) 9 6 3  
Kosten (ƒ)
Onderzoek (bloed en/of mest) 8.900 15.000 46.800
Monstername door dierenarts 2.700 2.900 3.000
Productieverlies 6.500 4.300 2.200
Eerder weer fokvee verkopen 0 - 3.300 - 6.600
Totale kosten 18.100 18.900 45.400
test. Paratbc is moeilijk op te sporen omdat vaak
geïnfecteerde dieren de bacteriën nog niet uit-
scheiden, de zogenaamde latente geïnfecteerde
dieren. Dit betekent dat de besmettingsgraad
veel hoger kan zijn dan de 4 % die nu is aange-
nomen. Wanneer deze in werkelijkheid 8 %
bedraagt, geeft dit meer schade door productie-
daling. Het Standaardplan geeft dan echter wel
ƒ1.600 minder kosten dan het Ecoplan. Er is
niet veel literatuur beschikbaar waaruit een
goede aanname van de productiedaling
gemaakt kan worden. Evenals bij de modelbere-
keningen van Agrarische Bedrijfseconomie is
een daling van 10 % verondersteld. De totale
kosten zijn eens berekend wanneer subklinische
paratbc een productiedaling van 15 % geeft.
Uiteraard worden de totale kosten dan hoger. In
dit geval is het Standaardplan ƒ 300 goedkoper
dan het Ecoplan.
Alleen de ”directe” kosten zijn meegenomen. Er
is bijvoorbeeld geen rekening gehouden met
extra arbeidskosten van de veehouder en een
lagere slachtwaarde. Zieke dieren die vroegtij-
dig opgespoord worden, zullen afgevoerd wor-
den voordat sprake is van een duidelijk lagere
slachtwaarde. Dit levert geld op. Daar staat
tegenover dat deze dieren eerder afgevoerd zijn
dan uit oogpunt van de totale melkproductie
van de koe optimaal is. Dit geeft extra kosten
waarbij het productieniveau en de leeftijd van
de dieren een grote rol spelen.
De onderzoekskosten zijn de grootste post en
zijn ”hard” in vergelijking met de aannames die
bij de andere posten gemaakt zijn. Het Ecoplan
geeft de laagste monsterkosten.
Aanpak op Bosma Zathe
Tussen het Ecoplan en het Standaardplan zit
geen groot verschil in totale kosten. Door de
kortere looptijd en de hogere betrouwbaarheid
van mestonderzoek wordt, ondanks de hogere
onderzoekskosten, toch gekozen voor het
Standaardplan. Dat wil zeggen jaarlijks gepoold
mestonderzoek bij alle dieren ouder dan twee
jaar en besmette dieren met de nog aanwezige
nakomelingen direct afvoeren. 
Bij alle drie de plannen zijn strikte hygiënische
maatregelen noodzakelijk om nieuwe infecties
van de kalveren te voorkomen. Om na te gaan
of de hygiënemaatregelen effectief zijn toege-
past wordt op het proefbedrijf daarom aanvul-
lend jaarlijks ook een huidtest gedaan bij alle
kalveren van 6 tot 12 maanden. Deze huidtest
kan men uitvoeren bij jongvee van zes tot 24
maanden, mits dit jongvee apart van het melk-
vee gehouden wordt. De test meet de weer-
stand van het dier. Wanneer na drie dagen een
duidelijke zwelling op de injectieplaats
optreedt, betekent dit dat het dier toch besmet
is. Een huidtest kost ongeveer ƒ 7,50 tot ƒ 10,-
per dier, inclusief tweemaal een visite van de
dierenarts.
33
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 99-3


Bosma Zathe kiest voor Standaardplan voor aanpak paratbc

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield