Tot nu toe zijn er geen vleermuizen vastgesteld in de vleermuisverblijven op Aver Heino en Waiboerhoeve. De temperatuur en luchtvochtigheid geven aan dat de verblijven in principe wel geschikt zijn. Blijkbaar spelen andere factoren een rol

Goutbeek, R.

Hoeve, R.

Huijser, M.

Reinhold, J.

Wijs, R., de

Wageningen Yield 

ll
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
25
Praktijkonderzoek 2000-5
Vleermuizen
In Nederland zijn 21 soorten vleermuizen waar-
genomen. Sommige zijn zeer zeldzaam en
bereiken hier de rand van hun verspreidingsge-
bied. Andere soorten zijn al tientallen jaren niet
meer in Nederland gezien en worden hier als
uitgestorven beschouwd. Hoewel er ook soorten
zijn die toenemen, staan toch 13 vleermuissoor-
ten op de nationale rode lijst van bedreigde
zoogdieren. Bovendien is Nederland voor vijf
soorten van internationale betekenis: franje-
staart, vale vleermuis, meervleermuis, ruige
dwergvleermuis en gewone grootoorvleermuis.
Waardoor gaat het met veel vleermuissoorten zo
slecht? Hierop is bijna nooit een eenduidig ant-
woord te geven. Er zijn echter sterke aanwijzin-
gen dat het verdwijnen van veel kleine land-
schapselementen (zoals bosjes en houtwallen)
een belangrijke factor is. Deze landschapsele-
menten zijn voor vleermuizen niet alleen
belangrijk om zich goed te kunnen oriënteren,
maar ze vinden hier ook veel voedsel. Ze eten
vooral allerlei vliegende insecten, die zich vaak
in de luwte van bomen of struiken ophouden.
Ook de diversiteit van plantensoorten in de
graslanden is sterk verminderd. Kruidenrijke
graslanden zijn nu eenmaal veel rijker aan
insecten dan weiden die bijna geheel uit Engels
raaigras bestaan. Sommige vleermuissoorten zijn
getroffen door de achteruitgang van het aantal
grotere insecten. Ook het gebruik van houtver-
duurzamingsmiddelen op bijvoorbeeld kerkzol-
ders, andere verstoringen van hun rustplekken,
en klimaatsverandering spelen mogelijk een rol.
Maatregelen
Het is dus duidelijk dat het voor vleermuizen
erg belangrijk is hoe we omspringen met de
inrichting van het landschap en de intensiteit
van het grondgebruik. Maar er zijn nog meer sti-
mulerende maatregelen mogelijk. Het zorgen
voor geschikte overwinteringsplekken is hiervan
een voorbeeld. In ons klimaat zijn vleermuizen
van oktober-november tot februari-maart in win-
terslaap. Hun stofwisseling is dan sterk vertraagd
doordat ze hun hartslag naar beneden brengen
en hun lichaamstemperatuur laten dalen tot
ongeveer dat van de omgeving. Vleermuizen
stellen specifieke eisen aan hun overwinterings-
plekken. De temperatuur moet constant zijn tus-
sen ongeveer 2-8 oC, de luchtvochtigheid groter
dan 95 %, en er mag geen verstoring optreden.
Bij lagere of hogere temperaturen of verstoring
worden de dieren wakker en moeten verhuizen,
wat veel energie kost. De hoge luchtvochtigheid
is nodig om uitdrogen te voorkomen. Daarnaast
kruipen ze het liefst weg in nauwe spleten en
moeten de verblijven duister zijn.
Vleermuisverblijven
In Nederland worden overwinterende vleermui-
zen vooral aangetroffen in grotten, mijngangen,
oude bunkers, forten, (ijs)kelders en soms in
spouwmuren, op grote zolders of in boomhol-
ten. Bij sommige soorten, bijvoorbeeld bij de
meervleermuis, is ook seizoensmigratie vastge-
steld. Afhankelijk van de soort kunnen vleermui-
zen afstanden van enkele tientallen tot vele
honderden kilometers overbruggen om een
geschikte overwinteringplek te zoeken. De afge-
lopen decennia zijn verschillende ijskelders
gerestaureerd en weer geschikt gemaakt als
overwinteringplaats voor vleermuizen. Ook zijn
veel bunkers en grotten gesloten voor mensen
zodat zij de dieren niet langer verstoren.
Daarnaast blijven oude dode bomen met holten
vaker staan en worden nieuwe winterverblijven
gebouwd in bijvoorbeeld geluidswallen of
onder bruggen. Niet alle soorten vleermuizen
overwinteren in kelders of vergelijkbare plek-
Vleermuisverblijven Waiboerhoeve en
Aver Heino geschikt voor bewoning
Marcel Huijser (PR), 
Rinus Goutbeek en Roel Hoeve (Prov. Overijssel), 
Jeroen Reinhold (Landschapsbeheer Flevoland), 
Rombout de Wijs (Vereniging voor Zoogdierkunde 
en Zoogdierbescherming)
In de jaren ’90 is op zowel de Waiboerhoeve als Aver Heino een vleermuisverblijf gebouwd,
bedoeld als overwinteringsplek, maar er zijn tot nu toe geen vleermuizen vastgesteld. De tempera-
tuur en luchtvochtigheid geven aan dat de verblijven in principe wel geschikt zijn. Blijkbaar spe-
len andere factoren een rol.
26
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 2000-5
ken. Algemeen voorkomende soorten als dwerg-
vleermuis en laatvlieger zitten bijvoorbeeld vaak
in gebouwen. Het zijn vooral enkele minder
algemene soorten die een voorkeur hebben voor
kelderachtige ruimten. Soms worden dit soort
verblijven speciaal voor vleermuizen gebouwd
zoals op de proefbedrijven de Waiboerhoeve en
Aver Heino. De Waiboerhoeve (WBH) ligt bij
Lelystad (Flevoland). Het verblijf is in het voor-
jaar van 1999 gebouwd met Leader gelden
(Europese Unie) en financiering vanuit het
Programma Multifunctionele Landbouw
(Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en
Visserij). Aver Heino (AH) ligt vlak bij Heino
(Overijssel). Hier werd de kelder in 1994
gebouwd met subsidie van de Provincie
Overijssel, Regeling Onderhoud Landschaps-
elementen Overijssel (zie foto’s). Hoewel beide
vleermuisverblijven bedoeld zijn om daadwer-
kelijk gebruikt te worden door vleermuizen,
hebben ze ook een belangrijke voorlichtings-
kundige rol voor de bezoekers van de proefbe-
drijven. De verblijven zijn voldoende duister
voor vleermuizen, voorzien van nauwe ruimten
waarin zij kunnen wegkruipen en niet toeganke-
lijk voor het publiek. Dit om verstoring te voor-
komen.  
Tellingen
Op basis van zomer- en winterwaarnemingen in
de omgeving verwachten we in de WBH over-
wintering van watervleermuis, meervleermuis,
en eventueel gewone grootoorvleermuis. Op ter-
mijn misschien ook de baardvleermuis en franje-
staart. In AH verwachten we de gewone groot-
oorvleermuis, watervleermuis, baardvleermuis en
franjestaart. Tot nu toe zijn op beide locaties tij-
dens tellingen in de wintermaanden echter geen
vleermuizen aangetroffen. Wel werden in de
WBH op 2 februari 2000 24 overwinterende
dagpauwogen (een dagvlinder) en 14 roesjes
(een nachtvlinder) gezien, en op 28 februari
2000 15 dagpauwogen, 12 roesjes en vele hon-
derden muggen. Het ontbreken van vleermuizen
Figuur 1 De temperatuur en relatieve luchtvochtigheid in de vleermuisverblijven op de
Waiboerhoeve en Aver Heino (datalogger, elke minuut een waarneming), afgezet tegen
temperatuur en relatieve luchtvochtigheid zoals die buiten gemeten is op de
Waiboerhoeve (geautomatiseerd meetstation, elk half uur een waarneming, met uitzon-
dering van 10:30-20:30 op 24 maart door een storing).
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Te
m
pe
ra
tu
ur
 (o
C
)
Te
m
pe
ra
tu
ur
 (o
C
)
16-03-00
12:00
17-03-00
12:00
18-03-00
12:00
19-03-00
12:00
20-03-00
12:00
Vleermuisverblijf
Buiten
Waiboerhoeve Aver Heino
105
100
95
90
85
80
75
70
65
60
Re
la
tie
ve
 lu
ch
tv
oc
ht
ig
he
id
 (%
)
Re
la
tie
ve
 lu
ch
tv
oc
ht
ig
he
id
 (%
)
16-03-00
12:00
17-03-00
12:00
18-03-00
12:00
19-03-00
12:00
20-03-00
12:00
Waiboerhoeve
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
20-03-00
12:00
21-03-00
12:00
22-03-00
12:00
23-03-00
12:00
24-03-00
12:00
25-03-00
12:00
26-03-00
12:00
27-03-00
12:00
28-03-00
12:00
Aver Heino
105
100
95
90
85
80
75
70
65
60
20-03-00
12:00
21-03-00
12:00
22-03-00
12:00
23-03-00
12:00
24-03-00
12:00
25-03-00
12:00
26-03-00
12:00
27-03-00
12:00
28-03-00
12:00
27
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 2000-5
is op zich niet verrassend. Zeker voor nieuwe
verblijven geldt dat vleermuizen nu eenmaal tijd
nodig hebben om het verblijf te ontdekken. Een
voorbeeld hiervan is een kelder in ’t Gooi. Deze
is in 1984 geschikt gemaakt voor vleermuizen en
pas in de winter van 1995-96 door vleermuizen
in gebruik genomen. Het aantalverloop was ver-
volgens 10, 26, 33, 32 en 48 overwinterende
dieren. Na ontdekking kan het blijkbaar vrij snel
gaan. Omdat sommige vleermuissoorten zich
sterk laten leiden door lijnvormige structuren
(houtwallen en bosranden) en AH in een bosje
ligt dat aangesloten is op houtwallen, lijkt de lig-
ging in het landschap in elk geval in orde te zijn.
De kans op ontdekking en gebruik wordt immers
groter door de aansluiting bij lijnvormige
beplanting. De WBH is veel jonger dan AH, en
heeft dus ook nog maar zeer kort de tijd gehad
om ontdekt te worden. Bovendien kan het in de
WBH wat langer duren omdat de bomen en
struiken rondom het verblijf als een eilandje in
open landbouwgebied liggen.
Klimaat
We hebben gecontroleerd of de temperatuur en
relatieve luchtvochtigheid van beide verblijven
aan de eisen van overwinterende vleermuizen
voldoen. Afgelopen maart hebben we geduren-
de enkele dagen een datalogger in de verblijven
gelegd. De datalogger in de WBH lag in het
centrum van het slakkenhuis op ongeveer 10
cm boven de grond, die in AH aan de achterzij-
de op ongeveer borsthoogte. De metingen (zie
figuren) tonen aan dat het klimaat in beide
vleermuisverblijven uitermate constant is ten
opzichte van de temperatuur en relatieve lucht-
vochtigheid buiten. Het klimaat in de verblijven
voldeed ook aan de boven- en ondergrenzen
die door overwinterende vleermuizen gesteld
worden. Hoewel we geen metingen hebben ver-
richt bij vriesweer, verwachten we dat de tem-
peratuur in de verblijven ook dan ruim boven
het vriespunt blijft en de luchtvochtigheid nau-
welijks daalt.
Conclusie
De vleermuisverblijven op de Waiboerhoeve en
Aver Heino lijken wat betreft rust, duisternis,
aanwezigheid van nauwe ruimten, temperatuur
en luchtvochtigheid goed aan de eisen van
overwinterende vleermuizen te voldoen. Het
ontbreken van overwinterende vleermuizen tot
nu toe berust waarschijnlijk op andere factoren.
De tijd die vleermuizen nodig hebben om een
nieuw verblijf te ontdekken kan, zelfs op een
goede locatie, meerdere jaren duren.
Het vleermuis-
verblijf op de
Waiboerhoeve
(links) is opge-
bouwd uit
betonnen dui-
kerelementen en
heeft een gang
die spiraalsge-
wijs naar binnen
loopt (slakken-
huis). Het ver-
blijf op Aver
Heino (rechts)
bestaat uit een
rechthoekige
ruimte.


Vleermuisverblijven Waiboerhoeve en Aver Heino geschikt voor bewoning

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available