Goed management en juiste voeding in de droogstand zijn van wezenlijk belang om de maximale drogestofopname, goede vruchtbaarheid, goede gezondheid en een optimale melkproductie in de volgende lactatie te garanderen

Arendzen, I.

Scheppingen, T., van

van Scheppingen, T.

NARCIS 

High-techbedrijf legt droge koe in de watten

Wageningen Yield 

Waarom droogzetten?
Uit diverse onderzoeken blijkt dat de lengte van
de droogstand effect heeft op zowel de totale
melkproductie van de lactatie voor en na de
droogstand. Naarmate de droogstand korter
wordt neemt de totale productie van de vooraf-
gaande lactatie toe en de totale productie van
de vólgende lactatie neemt af. Het optimum ligt
rond een droogstand van 60 dagen. Op het HTB
is daarom gekozen om 60 dagen voor de ver-
wachte afkalfdatum droog te zetten. Tijdens die
periode kan de uier zich herstellen en zich weer
opmaken voor de volgende lactatie. Eventueel
aanwezige subklinische mastitis wordt krachtig
behandeld en krijgt de kans te genezen. De
behoefte aan voedingstoffen voor de vrucht en
de baarmoeder neemt in de laatste periode van
de dracht enorm toe. Het volume van de baar-
moeder met inhoud duwt de pens weg. De
droogstaande koe maakt het onderhoud van
haar eigen lichaam ondergeschikt aan de groei
van de vrucht. Bij een te krap rantsoen kan ze
dus voedingsstoffen uit de lichaamsreserves
halen. Dat is ongewenst. Het streven is dat ze
alle voedingsstoffen uit de dagelijkse voeding
haalt.
Knelpunten droogstandsmanagement
Voeropname
Als de droogstand niet optimaal verloopt, wordt
daarmee het risico vergroot op complicaties.
Belangrijk is dat de dieren in de droogstand
ruwvoer blijven vreten en daar voldoende van
opnemen. Daarom is overbezetting van het
voerhek bij droge koeien onverstandig. De rang-
lagere dieren en dieren met minder eetlust, del-
ven het onderspit als er vers voer wordt neerge-
legd. Bij overbezetting lopen deze dieren het
risico in een negatieve spiraal te belanden. Niet
alleen zullen ze minder opnemen, maar vooral
als de koeien selectief kunnen vreten, zullen ze
niet de juiste samenstelling krijgen. De laatste
koeien die aan het voerhek komen, moeten het
dan doen met de restjes van de voorgangers. 
Aanpak controlemaatregelen voeropname
Op het HTB zijn twee groepen droge koeien:
van droogzetten tot drie weken voor afkalven en
van drie weken voor afkalven tot afkalven
(close-upgroep). Op het HTB is in ieder geval in
de close-upgroep geen overbezetting aan het
voerhek.
Een handige manier om te controleren of een
dier goed vreet, is door in de linker hongergroe-
ve de vulling en consistentie van de pens te
voelen. De pens moet goed gevuld zijn en mag
niet slap aanvoelen. 
Ook moet er op gelet worden of er voldoende
herkauwactiviteit is in de droogstandsgroep.
Verder wordt de conditiescore van droge koeien
extra bekeken: iedere 14 dagen in plaats van
één keer per vier weken. Het is ideaal als de
koe een conditiescore van 3 tot 3,5 heeft op het
moment van droogzetten en dat houdt geduren-
de de droogstand. Dan groeit ze dus niet en
neemt juist voldoende voedingsstoffen op om
het kalf en het eigen lichaam te onderhouden. 
De ouderekalfskoeien moeten ongeveer 13 kg
droge stof per dag opnemen. Dit wordt in de
gaten gehouden, deels met een timmermansoog
en één keer per week door resten te wegen.
Negatieve energiebalans voor het afkalven heeft
grote gevolgen
Zo’n 14 dagen voor het afkalven daalt de droge-
stofopname. Het minimum ligt rond het moment
van afkalven. De drogestofopname is dan met
ongeveer 40 % afgenomen ten opzichte van
drie weken terug. Lichaamsvet wordt gemobili-
seerd, waardoor veel vrije vetzuren in het bloed
komen. 
Na het afkalven heeft de koe plotseling een
enorme stijging van de benodigde hoeveelheid
energie. Ze moet dan dus veel energie opne-
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
6
High-techbedrijf legt droge koe in de
watten
Iris Arendzen, Ton van Scheppingen
Het High-techbedrijf (HTB) heeft ambitieuze doelstellingen: hoge producties per koe, per man en
per ha. Om een hoge melkproductie te realiseren is aandacht voor voeding essentieel, ook van de
droge koe. Goed management en juiste voeding in de droogstand zijn van wezenlijk belang om de
maximale drogestofopname, goede vruchtbaarheid, goede gezondheid en een optimale melkpro-
ductie in de volgende lactatie te garanderen. Op het HTB worden de droge koeien dan ook in de
watten gelegd. 
Praktijkonderzoek 2000-6
men. Als de vetmobilisatie voor het afkalven al
groot was, dan zijn al veel vrije vetzuren in
bloed en lever (leververvetting) aanwezig. De
koe is dan wat minder actief en zal een vermin-
derde eetlust hebben. Het begin van een vicieu-
ze cirkel, omdat minder voedselopname weer
leidt tot meer vetmobilisatie, dus nog meer vet-
zuren in het bloed en de lever en daardoor ver-
dere bevordering van de verminderde activiteit. 
Door de vele vrije vetzuren in bloed en lever
heeft de geproduceerde melk een hoog vetge-
halte (boven 5 %) bij de opstart. De dieren ver-
liezen dan snel conditie en bij 5-7 weken in de
lactatie is er een verschil tussen vet en eiwit van
ongeveer 1,5 % met eiwitgehalten van rond
3 %. Dit beeld kan zich nog een tijd voortzetten
en duidt op een te grote negatieve energieba-
lans. Propyleenglycol kan voorkomen dat er
klinische slepende melkziekte optreedt bij zo’n
dier, maar wel moet worden bedacht dat het
een signaal is van een mogelijk koppelpro-
bleem.
Voorkomen leververvetting 
Het is mogelijk om een te grote vetmobilisatie
voor het afkalven af te remmen, door dichter
naar het afkalven toe een steeds energierijker
rantsoen aan te bieden. Dat kan door in toene-
mende mate krachtvoer aan te bieden.
Krachtvoer laat de pensmicrobenpopulatie ver-
schuiven van vezelfermentatie richting zetmeel-
fermentatie. Propionzuurvormend krachtvoer
verdient de voorkeur, omdat propionzuur de
penspapilverlenging stimuleert. Ook kunnen de
pensmicroben vast wennen aan het melkvee-
rantsoen, doordat het ruwvoer voor de helft
bestaat uit het rantsoen van de melkkoeien. Een
pens met de juiste microben en goed aangepas-
te papillen is essentieel om pensacidose vroeg
in de lactatie te voorkomen.
Door de dieren dagelijks te bekijken vallen de
dieren met verminderde eetlust op. (Niet naar
het voerhek komen, krachtvoer niet volledig
opnemen, slechtgevulde pens, “doffe blik in de
ogen”.) Zo’n dier moet ervan verdacht worden
teveel vrije vetzuren in het bloed te hebben.
(Het is eventueel mogelijk dat te meten in een
bloedmonster.) Vaak wordt zo’n dier weer vol-
doende actief door wat propyleenglycol te
geven gedurende 1-3 dagen. De negatieve spi-
raal wordt dan doorbroken.
Op het High-techbedrijf krijgen de koeien die in
de eerste helft van de lactatie bij de melkcontro-
le een vetgehalte hebben hoger dan 5 % en een
eiwit lager dan 3 %, 300 ml propyleenglycol
gedurende 2-4 dagen.
Voersamenstelling 
Naast de hoeveelheid voer is ook de samenstel-
ling van belang. De eerste weken van de droog-
stand is volumineus ruwvoer gewenst dat veel
pensprikkeling geeft. Op het HTB krijgen de
droge koeien  daarom graszaadhooi verstrekt. 
Later is van belang dat de pens wordt voorbe-
reid op het melkveerantsoen. Dat gebeurt door
in de laatste drie weken voor het afkalven te
starten met het voeren van propionzuurvormend
krachtvoer en het bijmengen van het melkvee-
rantsoen.
Verder zijn de mineralen belangrijk, Magnesium
(Mg) en Selenium (Se) en de vitamine A, D en E.
Op de Waiboerhoeve verdient de Mg-voorzie-
ning extra aandacht vanwege hoge K-gehalten.
Op het HTB wordt daarin voorzien door droog-
standsmineralen en MgO te verstrekken.
7
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 2000-6
In de linker 
hongergroeve is de
pensvulling en
pensinhoud goed
te beoordelen,
evenals de pens-
activiteit.
Belangrijk is dat de hoeveelheid Calcium in het
voer laag is. De koe moet het opnamemechanis-
me uit het beenweefsel en de darm van Calcium
actief houden. Omdat er geen grote afvoer meer
is (via melk), moet in het voer heel weinig
Calcium aanwezig zijn.
De hoeveelheid Kalium is in dit verband ook
van belang. Kalium is een van de ionen die een
rol spelen bij de kationen-anionen balans. 
Kationen-Anionen Balans Rantsoen (KABR) en
melkziekte
Er zijn positief geladen deeltjes in het rantsoen
(kationen) en negatief geladen deeltjes (anio-
nen). Anionen worden via de urine uitgeschei-
den. Als de hoeveelheid anionen toeneemt in
de urine, dan wordt deze zuurder: de urine pH
daalt. In zure urine wordt meer Ca uitgeschei-
den. Daardoor gaat de koe zuiniger omspringen
met Ca en stijgt de benutting van Ca. Dat is pre-
cies wat gewenst is.
De kationen Natrium (Na+) en Kalium (K+) en
de anionen Chloor (Cl-) en Zwavel (S-) zijn ver-
uit het belangrijkst. (Het verschil tussen deze
vier ionen in milli-equivalenten per kg droge
stof van het rantsoen is de meest gehanteerde
maat ((mEq/kg) = mEq (Na + K) – mEq (Cl + S)).
Uit diverse onderzoeken is naar voren gekomen
dat de laagste incidentie van melkziekte werd
gevonden bij –100 tot –150 mEq/kg. In de for-
mule is te zien dat K de KABR verhoogt.)
Bij een rantsoen met een hoog K-gehalte wordt
weinig Ca in de urine uitgescheiden en daalt de
Ca benutting. Een hoog K-gehalte in het droog-
standsrantsoen is daarom een risicofactor voor
het optreden van melkziekte.
Een ander effect van anionische zouten is dat
het de biestproductie en uieroedeem wat afremt.
Hierdoor wordt voorkomen dat veel Ca ver-
dwijnt via de biest. Dit effect werkt tot 3-4
dagen na afkalven door.
Het meten van de urine pH is een eenvoudige
manier om te controleren of Ca in de urine
wordt uitgescheiden. Met een pH papiertje kan
de urine pH van droge koeien simpel worden
bekeken. De pH moet tussen 5.8 en 6.5 liggen.
Een pH lager dan 5.5 geeft een overbelasting
van de nieren en is te laag en ongewenst.
Ca-gehalte, KABR en melkziekte 
De graskuilen op het HTB hebben hoge Ca- en
K-gehalten, beide werken een goede Ca-benut-
ting tegen en zijn dus risicofactoren voor melk-
ziekte. 
Februari 2000 kregen de droge koeien een rant-
soen in de volgende drogestofverhouding (afge-
rond):
• Graskuil: snijmaïs: stro: raap + soya =
5,5:5:2:1. Per dag 13,5 kg ds per koe. 
• Droogstandsmineralen 
Begin 2000 werden diverse dieren door melk-
ziekte getroffen. Een enkel dier was in een te
overmatige conditie de droogstand ingekomen,
maar dieren met een goede conditie werden
ook getroffen. De conditie was dus niet de
belangrijkste risicofactor. Omdat de graskuil
alleen al de Ca-behoefte ruim dekte (tweemaal
de behoefte), werd in het totale rantsoen de
behoefte meer dan driemaal gedekt. Daarom
werd de hoeveelheid snijmaïs en graszaadhooi
in het rantsoen omhoog gebracht ten koste van
de hoeveelheid graskuil. De Ca-dekking kwam
toen op 1,5-2 maal de behoefte uit. 
In maart was de rantsoensamenstelling: 
• Graskuil: graszaadhooi:snijmaïs:mix (soya,
raap, lupinen) = 4: 4:2:1. Per koe 13,4 kg ds
per dag. 
• Droogstandsmineralen
De melkziekte problemen bleven aanhouden en
besloten werd om de droogstandsmineralen te
vervangen door een droogstandsmineralenmix
met anionische zouten. (Hierdoor daalde de
KABR met 2250 mEq.)
Omdat ook toen de melkziekte incidentie te
hoog bleef, werd begin mei besloten om gras-
kuil volledig uit het rantsoen te schrappen. Kort
na deze laatste wijziging bleven verdere melk-
ziekte gevallen uit. 
De rantsoensamenstelling van begin mei: 
• Graszaadhooi: snijmaïs:mix (soya, raap, lupi-
nen) = 5,5:5,5:1,8. Per dag 13,1 kg per koe.
• Droogstandsmineralenmix met anionische
zouten (-7500mEq/kg) 300 g.
Het huidige rantsoen heeft een Ca-dekking van
ongeveer 100 %. (De KABR zit ongeveer op 0.
Hoewel dit niet tussen –100 en –150 mEq/kg
ligt, voldoet het in combinatie met het aange-
paste rantsoen.)
Bepalen pH urine
Nu en dan wordt de pH in de urine bepaald. In
het begin van 2000 lag de pH meestal rond 8.
Medio 2000 werd meestal 6,5-7 gemeten. Een
verdere aanzuring van de urine (en dus ook het
bloed) wordt bereikt door verhoging van de
anionische zouten in het dieet. 
8
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 2000-6
In april en mei kregen alle dieren behalve de
pinken een vitamine D injectie voor het afkal-
ven. Daarmee werden nieuwe gevallen voorko-
men. Na de laatste rantsoenwijzigingen werd
daar voorzichtig mee gestopt. Dit leidde niet tot
een herhaling van de problemen. Met het huidi-
ge rantsoen is de Ca-huishouding dus onder
controle te houden.
Verdere acties rond het droogzetten 
Een koe wordt 60 dagen voor de verwachte
afkalfdatum drooggezet. Als de melkproductie
in de week voor droogzetten nog te hoog is,
wordt de toegang tot de robot beperkt tot één
keer per dag. Zo wordt de productie al wat
gedrukt. Krachtvoer wordt niet meer verstrekt.
Ook wordt de koe in de klauwbekapbox gezet
en rondom bekapt. Alle dieren worden met een
droogzetpreparaat behandeld. Dieren die tijdens
de lactatie daarvoor aanleiding hebben gege-
ven, worden met een extra sterke droogzetter
behandeld. Dan wordt de koe naar de droge
koeiengroep gebracht. Daar verblijft ze tot drie
weken voor afkalven. 
In de droge koeiengroepen is het moeilijk om
de koeien door een formaline voetbad te laten
lopen. Om stinkpootinfecties te voorkomen,
wordt op voetbaddagen met een gieter de for-
malineoplossing over de achterklauwen gegoten
als de dieren aan het voerhek staan. 
Conclusie
De droge koe hoort niet thuis in een hoekje ach-
ter in de stal, maar verdient ook veel aandacht. In
de droogstand worden de fundamenten gelegd
voor de nieuwe lactatie. Fouten in de droogstand
krijg je dan ook dubbel en dwars terug in de lac-
tatie en kosten veel melkopbrengsten.
Melkziekte, leververvetting, slepende melkziekte,
verminderde weerstand met andere problemen
tot gevolg, conditieverlies, verminderde vrucht-
baarheid, etc. De gedachten die ten grondslag
liggen aan de werkwijze op het HTB kunnen op
vrijwel alle melkveebedrijven zonder veel moeite
worden ingevoerd. En ze zijn de moeite waard. 
De belangrijkste zaken rondom droogstandsma-
nagement op het HTB:
• Groep waarin koeien vanaf drie weken voor
afkalven voorbereid worden op volgende lac-
tatie (propionzuurvormende brok en bijmen-
ging melkveerantsoen) met een energiedichter
rantsoen 
• Voeropname van een droge koe in de gaten
houden (krachtvoerresten, pensvulling, ruw-
voerresten, herkauwactiviteit?). 
9
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 2000-6
PH strookjes
geven  een goed
beeld van de
urine pH.
• Snel ingrijpen als dieren in close-up periode
verminderde eetlust vertonen (propyleengly-
col) om de negatieve spiraal te doorbreken.
• Rantsoen met voldoende pensprikkelende
werking, (Ca-arm, –100 tot –150 mEq/kg
droge stof), mineralen, spoorelementen en
vitaminen A, D, E.
• Urine pH verklikt de status van het zuur-base
evenwicht van het bloed en moet licht zuur
zijn (5,8-6,5).
• Conditiescore bij droogzetten 3-3,5 mag niet
afnemen tijdens de droogstand en niet tot
boven 3,5 groeien.
• Klauwverzorging is belangrijk rond de droog-
stand. Diverse problemen rond het afkalven
kunnen ook effect hebben op de klauwen. Een
goede uitgangspositie kan dan veel ellende
voorkomen.
10
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 2000-6
PRikbord
Nij Bosma Zathe houdt open dagen 
Het nieuwe Praktijkcentrum Nij Bosma Zathe van het
Praktijkonderzoek Veehouderij PV) is in gebruik genomen. Met
deze nieuwbouw en verplaatsing van Ureterp naar Leeuwarden
is een uitstekend ingerichte onderzoekslocatie gekomen op
zware kleigrond. U bent welkom op 7 en 8 december a.s. van
10 tot 16 uur. 
Het bedrijf is gelegen aan de Boksumerdyk 11, 9084 AA
Goutum, tel. 058- 216 75 92 
Tijdens de open dagen is Nij Bosma Zathe NIET PER AUTO
bereikbaar. 
De Boksumerdijk is afgesloten. Er is een pendeldienst vanaf het
evenemententerrein achter het FEC in Leeuwarden. 
Volg de borden FEC/Expo.
Nieuwe gebouwen voor de toekomst
Nij Bosma Zathe is een moderne kop-hals-romp-boerderij. In de “kop” bevinden zich de
ontvangstruimte en de kantoren. In de “hals” de onderzoeksruimten en in de “romp” de grote
onderzoeksstal. 
Centraal in de stal ligt de voerproevenstal. Deze heeft een eigen melkstal die vier groepen
koeien kan “bedienen”. De vier afdelingen voor deze proefkoeien zijn zo gesitueerd dat van
voer naar melk alles kan worden gemeten en computermatig kan worden opgeslagen.
Doordat elke afdeling een afzonderlijke mestopslag heeft, kan ook de invloed van het
voerregime op de minerale belasting worden onderzocht. Een unieke opzet.
In de nieuwe stal is ook een afdeling met een melkrobot. Die is zo ingericht dat het
onderzoek in combinatie met weidegang kan plaatsvinden.
De jongvee-opfok gebeurt in aan aparte open-opfokstal waar de dieren blijven tot een leeftijd
van ca. 13 maanden. De opfokstal bevindt zich in een vrijstaande hangar. In deze hangar is
ook de werktuigenberging ondergebracht en een biogasinstallatie voor onderzoek.
In de stal loopt men over een loopbrug boven de koeien om insleep van ziekten te 
voorkomen. Ook bij het jongvee blijft men achter glas.


High-techbedrijf legt droge koe in de watten

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available