Gegevens in bijgaande tabellen: 1) Resultaten tijdstudie oogst en afzetklaar maken wittekool; 2) Bewerkingskosten oogst van wittekool (volgens de werkmethode koolwagen + oogstband); 3) Bewerkingskosten per werkmethode voor het afzetklaar maken van wittekool (bewaring

Geven, C.G.M.

NARCIS 

Arbeidsprestaties en bewerkingskosten bij oogst en het afzetklaar maken van wittekool (bewaring)

Wageningen Yield 

( PAV Bulletin Vollegrondsgroenteteelt Juli 2000 4e jg . ) \ a» 3^8 
Arbeidsprestaties en 
bewerkingskosten 
bij oogst en het afzetklaar maken van wittekool (bewaring) 
ing. C.G.M. Geven, PAV-Letystad 
;
 I 
"il 
Ontwikkelingen in werkmethoden bij de oogst en het afzetklaar maken van kool zijn gericht op het ver-
beteren van de arbeidsefficiency, verlichten van de handelingen en vergroten van de slagvaardigheid in de 
afzet. Aandacht voor de arbeidsomstandigheden leidt tot hogere arbeidsprestaties, makkelijker aantrekken 
van tijdelijke arbeidskrachten en preventie van gezondheidsklachten. Met een grotere slagvaardigheid in 
de verwerking kan sterker worden gereageerd op tijdelijke prijs oplevingen en komen andere werkzaamhe-
den in het voorjaar minder snel in de knel. 
Investeringen in nieuwe, arbeidsbesparende werkmethoden worden rendabel bij een bepaalde omvang van 
de koolproductie op het bedrijf. De te realiseren arbeidsefficiency, gepaard gaande met schaalvergroting, 
betekent kostprijsverlaging voor de koolproductie. 
DOEL 
Het doel van het onderzoek is gericht op het verkrijgen 
van inzicht in de arbeidsbehoefte van de diverse werk-
methoden voor de oogst en het afzetklaar maken van 
wittekool (uit de bewaring) en inzicht in de bewer-
kingskosten per werkmethode. 
WERKMETHODEN OOGST 
De oogst van kool voor de bewaring vergt fysiek een 
zware inspanning: in betrekkelijk korte tijd moet in de 
herfstperiode circa 80-100 ton kool per ha, à 2,5-3 kg 
per stuk, worden binnengehaald. En wel op een dusdani-
ge voorzichtige wijze dat het product zich voor een 
lange periode goed laat bewaren. 
De ontwikkelingen in werkmethoden voor het kool-
oogsten zijn beperkt gebleven. Hoewel de methode van 
het 'op walen' oogsten op een aantal Noord-Hollandse 
bedrijven gehanteerd wordt, is ondertussen de oogstband 
aan de koolwagen toch een algemeen ingeburgerd hulp-
middel. Nog steeds moet er echter achteraan worden 
gekropen om de kolen handmatig te snijden en, via de 
oogstband, handmatig in de kisten weg te leggen. 
Om dat kruipen te vervangen worden hier en daar in de 
praktijk zelfrijdende zitcontructies ingezet (bijvoorbeeld 
de bloemkooldekker) waarbij een oogstband de kolen 
transporteert naar de kisten op een naast rijdende wagen 
(of evt. naar de kisten achterop de zelfrijdende constructie). 
Een van de ideeën voor een verdergaande vorm van 
gemechaniseerd oogsten, is een aanbouw-klembandsys-
teem met een gedragen oogstband voor koolafvoer naar 
een naastrijdende kistenwagen. De snijders hebben hier-
bij hun plek verruild voor het wegleggen van de kool in 
de kisten. De beschrijving van de ontwikkeling in werk-
Afb. 1. Het schonen met blaaspijpen en mechanisch sorteren van witte kool leveren een gemiddelde arbeidsprestatie van 530 kg per uur. 
( PAV Bulletin Vo [Leg rondsgro entêtée It Juli 2000 4e jg. ) 
methoden duidde al op een toenemend positief effect 
op de arbeidsomstandigheden. 
W E R K M E T H O D E N A F Z E T K L A A R 
M A K E N 
De werkmethoden voor het schonen en afzetklaar 
maken van kool onderscheiden zich met een steeds ver-
dergaande splitsing van handelingen over meer perso-
nen, gericht op hogere arbeidsprestaties, verlichten van 
de arbeidstaak en een vereenvoudiging van de handelin-
gen met betrekking tot vakvaardigheid. In de praktijk 
zijn momenteelt de volgende zes werkmethoden te 
onderscheiden: 
1. volledig handmatig schonen, sorteren en inpakken; 
2. schonen met luchtmes, handmatig sorteren en 
inpakken; 
3. schonen met blaaspijpen en centraal handmatig 
sorteren en inpakken; 
4. schonen met blaaspijp en via wijkende band sorteer-
machine sorteren en handmatig inpakken; 
5. schonen met blaaspijp en via gewichtssorteermachine 
sorteren en handmatig inpakken; 
6. machinaal schonen en via wijkende band sorteerma-
chine sorteren en handmatig inpakken. 
Met volledig handmatig schonen worden zowel de 
stronk als de buitenste ombladeren van de kool met een 
mesje afgesneden en afgepeld. Een luchtmes bestaat uit 
een mesje met een luchtslang die op een compressor is 
aangesloten. Met het afpellen van het blad worden korte 
luchtstoten gegeven voor afblazen van het vastzittende 
blad. Blaaspijpen zijn in een vaste opstelling aangesloten 
op een ventilator waarbij het omblad van de kool wordt 
geblazen zonder gebruik van een mesje. Een machinale 
schoner bestaat uit een vijzelrol waarop een aantal blaas-
pijpen staat gericht. De kolen worden zodoende door 
een kastruimte gevoerd en via de vijzel gekeerd. 
Onderwijl wordt het omblad afgeblazen. De stronk 
('struck') wordt van tevoren handmatig afgesneden. Er 
bestaan ook systemen met een machinale afsnij-inrich-
ting voor de stronk (freessysteem). 
De afzetwijze van wittekool uit de bewaring gaat hoofd-
zakelijk via 25 kg netzakken in palletdozen van 1000 kg 
(40 gestapelde zakken). 
O P Z E T O N D E R Z O E K 
O m inzicht te verkrijgen in de arbeidsbehoefte heeft 
het PAV in 1999 tijdmetingen verricht op praktijkbe-
drij ven. Analyse van de tijdmetingen per handeling 
moet leiden tot verklaring van verschillen en vervol-
gens tot normtijden per werkmethode. Een normtijd 
is de tijd die nodig is om een bepaalde taak te verrich-
ten, met een normaal werktempo. Daarbij wordt een 
toeslagpercentage (18%) gerekend voor rust, persoon-
lijke verzorging en storing. Op deze wijze wordt van-
uit een gemiddelde arbeidsprestatie, de normtijd ver-
heven tot taaktijd. 
Bij de oogst van sluitkool zijn de metingen uitsluitend 
verricht bij de werkmethoden met oogstband op de 
kooloogstwagen. Hierbij is onderscheid gemaakt in de 
handelingen 'snijden', 'wegleggen' en 'aan-/afvoer'. De 
arbeidsbehoefte van de 'oude' methode 'op walen snij-
den' is bekend uit tijdstudies uit het verleden. De 
arbeidsbehoefte bij de zelfrijdende zitcontructies wordt 
benaderd aan de hand van de oogstbandsystemen. 
Afsluitend zullen in het seizoen 2000 enkele metingen 
worden verricht bij een dan draaiend prototype van een 
kooloogstmachine. 
Bij het schonen en afzetklaar maken van de kool zijn 
tijdmetingen verricht bij de zes voornoemde werkme-
thoden waarbij onderscheid is gemaakt in de handelin-
gen 'schonen', 'sorteren/inpakken' en 'aan-/afvoer'. De 
werkmethode bepaalt voor een belangrijk gedeelte de 
arbeidsprestatie. Deze wordt echter ook bepaald door 
product (ras, kwaliteit, gewicht), persoon (vaardigheid, 
werktempo) en de arbeidsomstandigheden (houding, 
duur, klimaat etc). Daarom zijn voor vergelijking van de 
werkmethoden de tijdmetingen verricht bij zowel 
bedrijfseigen kool als bij een partij "standaard" kool. Dit 
betrof een partij wittekool die vooraf verdeeld was over 
een groep praktijkbedrijven. De verdeelde partij witte-
kool, afkomstig van één perceel, was te omschrijven als 
een uniforme en kwalitatief goede partij kool, niet 
omgelegd, hoofdzakelijk 36-ers en van het ras Lennox. 
Uit de tijdmetingen is eveneens de invloed van de per-
soon op de gemiddelde arbeidsprestatie per werkmetho-
de achterhaald. 
Bewerkingskosten 
Per werkmethode zijn de bewerkingskosten berekend. 
De bewerkingskosten zijn zowel de kosten van arbeid als 
de vaste kosten van de betreffende werktuigen, werkop-
stelling en werkruimte. De vaste kosten bestaan uit het 
jaarlijkse afschrijvingsbedrag, rente omlopend vermogen 
en een toeslag voor verzekering/onderhoud. Deze per-
centages worden genomen van de vervangingswaarde 
per onderdeel van de werkmethode. Bij de oogstwerk-
methoden is uitgegaan van telkens twee werktuigen en 
trekkers per bedrijf met daarbij een gedeeltelijke toere-
kening van de trekkerkosten aan de oogst van kool. De 
arbeidskosten zijn berekend aan de hand van de arbeids-
prestatie, vermenigvuldigd met een loonkostentarief 
voor vast personeel. De arbeidskosten bij de oogst zijn 
omgerekend van kool naar kg-kool op basis van een 
gemiddeld koolgewicht van 2,7 kg (sortering'36ers'). 
R E S U L T A T E N T I J D M E T I N G E N 
In tabel 1 zijn de resultaten van de tijdmetingen per 
werkmethode weergegeven. De gemiddeld benodigde 
arbeidstijd is uitgedrukt in zowel de taaktijd als de 
arbeidsprestatie (in kg per uur per persoon) en de 
arbeidsbehoefte per ha. Met de gemiddelde arbeidspres-
tatie, gemiddelde werkploegomvang per werkmethode 
en een 8,5-urige werkdag is de capaciteit berekend in 
ton kool per dag. Van de investeringen per werkmethode 
zijn de jaarlijkse vaste kosten berekend. 
A rbeidspres taties 
De gemiddelde arbeidsprestaties bij het oogsten lopen 
ver uiteen. De verschillen tussen de bedrijven ontstaan 
met name bij de handeling met de grootste arbeidsbe-
hoefte: het snijden van de kool. De oogstprestaties van 
( PAV Bulletin VoLlegrondsgroenteteelt Juli 2000 4e jg. ) 
Tabel 1. Resultaten tijdstudie oogst en afzeiklaar maken wittekool. 
Werkmethode: 
oogst -> oogstwagen + oogstband 
bedrijf 
taaktijd (min./kool) 
taaktijd (uren/ha) 
prestatie (kool/uur/p.p.) 
arbeidskosten (//kg) 
werkploeg (personen) 
capaciteit (kool/dag) 
vaste kosten (f) 
werkmethode 
1. 
0,274 
327 
219 
0,07 
7 
12300 
16.000,-
2. 
0,170 
130 
353 
0,04 
6 
17000 
14.000,-
afzetklaar maken -> 
1. 
handmatig 
2. 
luchtmes 
3. 
0,131 
96 
458 
0,03 
7 
25700 
22.000,-
werkmethoden 
3. 
blaaspijp+ 
4. 
0,101 
77 
593 
0,02 
4 
19000 
16.000, 
4. 
blaaspijp 
taaktijd (min./kg) 
prestatie (kg/uur/p.p.) 
arbeidskosten (//kg) 
werkploeg (personen) 
capaciteit (ton/dag) 
vaste kosten (ƒ) 
0,131 
458 
0,08 
1 
3,5 
6.100,-
0,110 
545 
0,07 
1 
4,5 
6.800,-
handmatig 
sorteren 
0,100 
600 
0,06 
6 
28 
19.000,-
j + 
wijkende 
band sorteren 
• 0,113 
531 
. 0,07 
5 
21 
27.500,-
blaaspijp+ 
gewicht 
sorteren. 
0,071 
845 
0,05 
3 
20 
40.400,-
machinaal 
(Davros) 
0,114 
526 
0,07 
5 
21 
30.900,-
bedrijf 1 en 4 zijn behoorlijk afwijkend. Bij bedrijf 1 
was sprake van een nauwe plantafstand en een 'rijk 
gegroeid' gewas. Bij bedrijf 4 was het werktempo van de 
snijders bijzonder hoog. Als uiteindelijke taaktijd en 
voor de berekeningen van de bewerkingskosten is het 
gemiddelde over bedrijf 2 en 3 genomen, zijnde 410 
kolen per uur per persoon. Uit voorgaande tijdstudies 
bleek de arbeidsprestatie volgens de werkmethode 'op 
walen snijden en handmatig opladen' 390 kolen per uur 
per persoon te bedragen. Er zijn geen tijdmetingen ver-
richt bij de werkmethode met zitconstructies. Het is niet 
te veronderstellen dat de arbeidsefficiency wordt verbe-
terd, zeker gezien de extra wend-, en draai tij den. 
Verbetering van de arbeidshouding is natuurlijk wel 
degelijk aanwezig. Bij gebruik van oogstmachines moet 
sprake zijn van daadwerkelijke vervanging van handma-
tige handelingen wil arbeidsefficiency optreden. 
Afb. 2. Het afzetklaar maken van witte kool vergt zware fysieke inspanningen: 
( PAV Bulletin VoUegrondsgroenteteeLt Juli 2000 4e jg . ~ ) 
Tabel 2. Bewerkingskosten oogst van wittekool (volgens de werkmethode hooiwagen + oogstband). 
ha 
1 
5 
10 
20 
30 
kosten oogst 
0,23 
0,08 
0,07 
0,06 
0,05 
kosten koolkisten 
0,05 
0,05 
0,05 
0,05 
0,05 
totaal 
0,28 
0,13 
0,12 
0,11 
0,10 
Machinaal 
Bij het afzetklaar maken betekent het gebruik van een 
luchtmes (2) al direct een verbetering in de arbeidspres-
tatie ten opzichte van het handmatig schonen zonder dat 
de vaste kosten aanmerkelijk stijgen. De handmatige- en 
luchtmesmethode zijn vooral toepasbaar bij bedrijven 
met een beperkte productie. De arbeidsprestaties zijn 
gemeten bij de eigen ondernemer. Bij opschaling met 
vreemd personeel zal de gemiddelde arbeidsprestatie 
afnemen vanwege lagere vakvaardigheid en werktempo. 
Het schonen met behulp van blaaspijpen (3, 4 en 5) ver-
betert de arbeidsprestatie door kortere reikafstanden, 
efficiënte werkverdeling en afstemming van de taken 
(schonen en sorteren/inpakken). De stijging van de vaste 
kosten is echter navenant en zal pas bij een fiks groter 
areaal goedgemaakt worden door de hogere arbeidspres-
taties. De hoge arbeidsprestatie van de werkmethode met 
blaaspijpen en gewichtssorteerder (5) wordt toegeschre-
ven aan de verdubbeling van de luchthoeveelheid per 
blaaspijp, hoge vakvaardigheid van de personen en een 
optimale afstemming. 
Het effect van een sorteermachine veronderstelt geen 
verbetering op de gemiddelde arbeidsprestatie van de 
werkploeg. Het machinaal sorteren biedt voordelen ten 
aanzien van uniforme sorteringen, minder weggeefver-
liezen en de mogelijke inzet van lager vakvaardig perso-
neel. De arbeidsbehoefte bij de schoningsmachine (6) is 
tegen de verwachting hoog in vergelijking met de overi-
ge werkmethoden. Bij de handeling 'inpakken' werd hier 
een extra persoon ingezet waardoor de gemiddelde 
arbeidsprestatie werd'gedrukt'. 
Persoon bepaalt 
Ondanks ontwikkelingen in de werkmethoden is er 
geen duidelijke vervanging van handmatige handelingen 
door mechanisatie. Vaardigheid en werktempo van de 
persoon bepalen dus in belangrijke mate de arbeidsbe-
hoefte voor de oogst en het afzetklaar maken van de 
kool. Om de invloed van de persoon op de gemiddelde 
arbeidsprestatie te onderscheiden van de invloed van de 
werkmethode, is de spreiding in de tijdmetingen geana-
lyseerd naar de invloed van de prestaties van dezelfde 
persoon en tussen verschillende personen. Het blijkt dat 
de spreiding in arbeidsprestaties en dus de invloed van 
de persoon toenemen bij werkmethoden met een hoge 
arbeidsbehoefte en bij een mindere kwaliteit kool. 
B E W E R K I N G S K O S T E N 
De bewerkingskosten bestaan enerzijds uit de arbeids-
kosten en anderzijds uit de jaarlijkse vaste kosten van de 
werktuigen, installaties etc. De arbeidskosten per kg kool 
zijn evenredig met de omvang van de koolproductie op 
het bedrijf. De werktuig- of installatiekosten per kg kool 
zijn afhankelijk van het jaarlijks areaal kool per bedrijf 
en de toerekening van de werktuigen of installatie aan 
de oogst en de verwerking van kool op het bedrijf. 
Uit tabel 2 blijken de bewerkingskosten voor de oogst 
sterk af te nemen bij een oplopend areaal. Bij een groter 
areaal handhaven de bewerkingskosten zich rond de 10 
cent per kg kool. 
In figuur 1 zijn in grafiekvorm de bewerkingskosten per 
werkmethode weergegeven voor het schonen en afzet-
klaar maken van kool, in afhankelijkheid van het koola-
reaal op het bedrijf. 
Met behulp van figuur 1 kan een individuele onderne-
mer een bedrijfseconomische afweging maken, welke 
werkmethode voor zijn bedrijfssituatie (koolareaal) de 
laagste bewerkingskosten per kg kool oplevert. De maxi-
/ 
180000 
! 60000 
e | 140000 
3 120000 
e 
machinaal 
handmatig 
blaaspijp + 
wijkende band 
iuchtmes 
0 500 1000 1500 2000 
productie (ton per jaar) 
Figuur 1. Bewerkingskosten per werkmethode voor het afzetklaar 
maken van wittekool (bewaring). 
male capaciteit (bijvoorbeeld hoeveelheid kool per 
week) van de werkmethoden handmatig en met lucht-
mes is beperkt, omdat de gemeten arbeidsprestaties 
gebaseerd zijn op een-persoons werkploegen en een 
hoge vakvaardigheid. Op de snijpunten van de lijnen 
zijn de bewerkingskosten per kg kool gelijk aan elkaar. 
Wat verder in de grafiek niet in ogenschouw wordt 
genomen, is effect ten aanzien van de arbeidsomstandig-
heden. 
De totale bewerkingskosten van zowel de oogst als het 
afzetklaar maken, blijken uiteindelijk bij een toenemend 
areaal kool min of meer te stabiliseren rond de 20 cent 
per kg kool. Met totale productiekosten van circa 40 
cent per kg wordt dus circa de helft gevormd door de 
bewerkingskosten. 


Arbeidsprestaties en bewerkingskosten bij oogst en het afzetklaar maken van wittekool (bewaring)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available