Meer natuur langs perceelranden hoeft dus niet altijd te leiden tot een verminderde agrarische productie op de percelen

Barendse, R.

Huijser, M.

Meerburg, B.

Remmelzwaal, A.

Voslamber, B.

Dutch

Wageningen Yield 

Praktijkonderzoek Veehouderij - RSP
Oktober 2001
23
In Flevoland neemt het aantal soorten wilde zoogdieren
toe als slootkanten minder vaak gemaaid worden. Voor
veldmuizen geldt dat ook de populatiedichtheid toeneemt.
Deze toename blijft echter beperkt tot de slootkanten zelf.
Veldmuisplagen en bijbehorende vraat- of graafschade lij-
ken eerder samen te hangen met een extensief grasland-
beheer dan met een ruige slootkantvegetatie. Meer natuur
langs perceelranden hoeft dus niet altijd te leiden tot een
verminderde agrarische productie op de percelen.
Slootkanten minder vaak maaien
De vegetatie in de kavelsloten op de rijke kleigrond in
Flevoland bestaat vooral uit riet (zie ook een eerdere publica-
tie in Praktijkonderzoek 2000–4, pag. 36-37). De vegetatie
wordt veelal tweemaal per jaar geklepeld waarna het maaisel
blijft liggen (figuur 1a; controlebeheer, zie ook foto). Dit
beheer leidt tot een korte slootkantvegetatie gedurende de
winter. Dekking voor bijvoorbeeld wilde zoogdieren is hierdoor
zo goed als afwezig. Uit onderzoek van Rijkswaterstaat
Directie IJsselmeergebied (1993-1995) en Praktijkonderzoek
Veehouderij (1999-2000) blijkt echter dat de natuurwaarden in
grootschalige landbouwgebieden sterk kunnen toenemen door
kavelsloten anders te beheren. Bij deze studies werd de riet-
vegetatie op de twee taludzijden en kruinen afwisselend (om
het jaar) en alleen nog in de herfst gemaaid (figuur 1b; riet-
beheer, zie ook foto). Om een goede waterafvoer te garande-
ren werd de slootbodem elk najaar geschoond. Tot slot werd
het maaisel afgevoerd. 
Soortenrijkdom
In de onderzoeksgebieden met grootschalige landbouw nam
het aantal soorten zoogdieren toe door slootkanten minder
vaak te maaien. In totaal werd de aanwezigheid van 24 ver-
schillende soorten zoogdieren vastgesteld. Het betrof zowel
wat grotere en middelgrote soorten zoals ree, vos, haas en
egel, als kleinere dieren waaronder verschillende soorten
knaagdieren, spitsmuizen en vleermuizen. Voor kleine zoogdie-
ren werd bovendien hun relatieve populatiegrootte bepaald. Dit
gebeurde direct naast de sloten met riet- en controlebeheer.
De dieren werden levend gevangen met behulp van zoge-
naamde ‘life traps’. Nadat ze gemerkt waren, werden de dieren
weer vrijgelaten. De vangsten bestonden voornamelijk uit veld-
muizen, dwergmuizen en bosspitsmuizen. De genoemde soor-
ten namen op tenminste één van de onderzoekslocaties toe bij
het minder vaak maaien van de slootkanten. Vooral veldmuizen
bleken sterk toe te nemen bij een minder frequent maaibeheer.
In één van de onderzoeksgebieden was het aantal gevangen
veldmuizen langs sloten met een rietbeheer zelfs acht keer
groter dan langs sloten met een controlebeheer. Dekking is
voor deze soort erg belangrijk. Dat geldt ook voor dwerg-
muizen die een groot deel van het jaar in de rietstengels zelf
leven en nauwelijks op de grond komen. Dwergmuizen bevesti-
Meer zoogdieren bij minder vaak 
maaien van slootkanten
Marcel Huijser (PV), Bastiaan Meerburg (WU), Berend Voslamber (RIZA), Albert Remmelzwaal (RIZA) & Rutger Barendse (VZZ)
Figuur 1 Schematische weergave van het maaibeheer (- - - - -) voor de kavelsloten met een controlebeheer (a) 
en met een rietbeheer (b)
Controlebeheerherfst
zomer
a.
Rietbeheer
b.
jaar 1 jaar 2
Praktijkonderzoek Veehouderij - RSP
Oktober 2001
24
gen hun bolvormige nesten aan de rietstengels waardoor over-
jarig riet voor hen erg belangrijk is. Bosspitsmuizen reageren
waarschijnlijk vooral op een combinatie van meer voedsel
(insecten) en dekking.
Weinig muizen op productiegrasland
Een grotere soortenrijkdom aan zoogdieren en grotere popu-
laties van individuele soorten zijn natuurlijk positief voor de
natuurwaarden van een gebied. Het is echter belangrijk om na
te gaan hoe meer natuur in landbouwgebieden samen kan
gaan met een hoge agrarische productie. Deze vraag is
vooral interessant voor de veldmuis die vaak geassocieerd
wordt met schade aan akkerbouwgewassen of graslanden.
De meeste meldingen van veldmuisplagen en bijbehorende
schade stammen van voor 1960. De landbouw in Nederland
is sinds die tijd sterk veranderd. De meeste graslanden
bestaan nu uit een monocultuur van Engels raaigras en ken-
nen een intensief maai- en beweidingsschema dat de vegeta-
tie over het gehele perceel kort houdt. De graslanden worden
bovendien zwaarder bemest dan voor 1960, onder andere
door middel van zodebemesting. Ook herzaai, rollen en
slepen komen regelmatig voor. Deze activiteiten en omstan-
digheden lijken niet erg gunstig voor veldmuizen of kleine
zoogdieren in het algemeen. Dit werd bevestigd door onder-
zoek waarbij life traps niet alleen direct naast de sloten wer-
den opgesteld, maar ook op de graslanden zelf. Hierbij werd
op een afstand van 10, 25 en 50 m vanaf de kavelsloten
gevangen (figuur 2). Een slootsectie was telkens ongeveer
500 m lang (6 met een controlebeheer en 6 met een rietbe-
heer). Van een slootsectie is telkens 180 m bemonsterd met
in totaal 20 life traps (vallen). Er werd gedurende twee dagen
gevangen en de vallen werden in deze periode viermaal
gecontroleerd. Uit de vangsten bleek dat de relatieve popula-
tiedichtheid voor alle soorten gecombineerd veel hoger was
naast de sloten dan op de daarnaast gelegen graslanden.
Verder kon geen verschil worden aangetoond in de relatieve
populatiedichtheid op graslanden naast sloten met een riet-
beheer ten opzichte van graslanden naast sloten met een
controlebeheer. Dit gold ook voor de veldmuis, die met 46 %
van de individuen de meest voorkomende soort was. De veld-
muis was bovendien de enige soort die in redelijke aantallen
op de graslanden werd aangetroffen.
Veldmuisplagen niet waarschijnlijk
Hoewel het minder vaak maaien van kavelsloten wel leidt tot
een toename van veldmuizen in of direct naast de kavelsloten,
kon geen toename worden vastgesteld in de daarnaast
gelegen graslanden. Op basis van onderzoek uit de jaren ’50
wordt wel verondersteld dat aan drie voorwaarden voldaan
moet worden willen veldmuispopulaties zodanig toenemen dat
zich een plaag kan ontwikkelen: 
• de aanwezigheid van slootkanten, perceelsranden, weg-
bermen, overhoekjes of andere toevluchtsoorden met een
extensief beheerde gras- en kruidenvegetatie waarin de
soort zich kan handhaven als de populatiedichtheid laag is;
Aanblik van twee typen slootbeheer in augustus 2001 in één van de
onderzoeksgebieden (Waiboerhoeve). Onder is de hoge rietvegetatie
goed te zien (rietbeheer). De slootvegetatie daarboven (controlebe-
heer) is twee maanden daarvoor geklepeld en is dus ook veel korter.
Figuur 2 Aantal gevangen individuen (alle kleine
zoogdiersoorten gecombineerd) direct naast de
kavelsloten met een riet- en controlebeheer en
op de daarnaast gelegen productiegraslanden
0
2
4
6
8
10
12
0 m 10 m 25 m 50 m
G
em
id
de
ld
 a
an
ta
l g
ev
an
ge
n 
in
di
vi
du
en
Rietbeheer
Controlebeheer
  p
er
 s
lo
ot
se
ct
ie
Praktijkonderzoek Veehouderij - RSP
Oktober 2001
25
• de aanwezigheid van extensief beheerde graslanden met pol-
len die de dieren gebruiken als basis om de rest van het
grasland te koloniseren; 
• een cluster van extensief beheerde graslanden zodat de
dieren een omvangrijke populatie kunnen opbouwen in een
gebied. 
Als deze veronderstellingen juist blijken te zijn, is het onwaar-
schijnlijk dat veldmuizen zeer hoge populatiedichtheden berei-
ken in gebieden met intensief beheerde graslanden, onafhan-
kelijk van de vraag hoe vaak de slootkantvegetatie nu gemaaid
wordt. Het feit dat in het huidige onderzoek geen toename van
veldmuizen in de naast de sloten gelegen graslanden kon wor-
den aangetoond, bevestigt deze veronderstellingen. De
geringe kans op plaagvorming betekent echter niet dat de
populatiedichtheid van veldmuizen ook stabiel is. Deze kan nog
steeds schommelingen vertonen. Maar zolang een rietbeheer
van de kavelsloten gecombineerd wordt met een intensief
graslandbeheer zal er niet snel sprake zijn van een plaag.
Beheerkosten
In 2000 bleek het rietbeheer van de kavelsloten ongeveer
5 % duurder te zijn dan het controlebeheer. De beheerkosten
bedroegen 0,58 Euro per meter sloot per jaar. Deze kostprijs
betreft het maaien van de slootbodem, het talud en de kruin,
en het afvoeren en opslaan van de biomassa naar één locatie
op het bedrijf. Mogelijke inkomsten of uitgaven als gevolg van
verdere bewerkingen, transport of gebruik zijn niet meegeno-
men in deze berekening. Het staat echter vast dat de natuur-
waarden in dit type grootschalige landbouwgebieden sterk
kunnen worden verhoogd tegen een geringe stijging van de
beheerkosten van kavelsloten.
Toepassing maaisel
Twee van de meest aantrekkelijke toepassingen van het maai-
sel uit de kavelsloten zijn: 
• composteren op het eigen bedrijf en het gebruik als mest-
stof; 
• versnipperen direct gevolgd door verspreiden over bouwland. 
Op de lange termijn zou het regelmatig onderwerken van het
maaisel op bouwland het percentage organische stof in de
bodem kunnen verhogen (nu ongeveer 4 %) en daarmee
mogelijk ook een positief effect kunnen hebben op de agrari-
sche productie. Dergelijke toepassingen van het maaisel kun-
nen de integratie van natuur en landbouw op bedrijfsniveau
sterk bevorderen en zijn nu in onderzoek bij Praktijkonderzoek
Veehouderij. 
De vallen werden tweemaal per dag gecontroleerd. De dieren werden gecontroleerd op merktekens (plekje met kortgeknipte haren), 
geslacht en gewicht waarna ze weer werden vrijgelaten.


Meer zoogdieren bij minder vaak maaien van slootkanten

NARCIS 

Name not available

Meer zoogdieren bij minder vaak maaien van slootkanten

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

Name not available