De resultaten van dit onderzoek geven aan dat de minerale stikstof die in de herfst in de bodem als nitraat achterblijft naar diepere lagen verdwijnt

Schils, R.

Wouters, B.

Dutch

NARCIS 

Nitraatuitspoeling op lössgrasland onder de loep

Wageningen Yield 

Praktijkonderzoek Veehouderij - RSP
December 2001
19
In delen van het Mergelland in Zuid-Limburg is de nitraat-
uitspoeling naar het grondwater hoger dan wenselijk is. In
het kader van het ROM (Regionaal Ontwikkeling en Milieu)
-project Mergelland is onderzoek uitgevoerd op lössgras-
land om na te gaan welke maatregelen nodig zijn om aan
de EU nitraatnorm voor grondwater van 50 mg nitraat/l te
kunnen voldoen. De resultaten van dit onderzoek geven
aan dat de minerale stikstof die in de herfst in de bodem
als nitraat achterblijft naar diepere lagen verdwijnt. Dit
komt overeen met het proces op zandgronden met een
diepe grondwaterstand. 
Nitraat een probleem voor drinkwater 
De afgelopen decennia is in Zuid-Limburg het nitraatgehalte in
het grondwater, dat wordt gebruikt voor drinkwaterwinning
gestegen. Algemeen wordt er vanuit gegaan dat in het
Mergelland in de diepere lagen vanwege de diepe grondwater-
standen en het geringe organische stofgehalte in de grond er
niet of nauwelijks denitrificatie plaatsvindt. Dit betekent dat
alle stikstof die wordt toegediend en die niet is opgenomen
door het gewas is vastgelegd in de bodem of kan uitspoelen
naar het grondwater.
Over het gedrag van stikstof op zand- en kleigrasland zijn veel
onderzoeksresultaten voorhanden. Voor lössgrasland is dat
niet het geval. Lössgrasland rekent men vaak tot de kleigron-
den, als het gaat over structuur en textuur van de grond, of
tot de zandgronden als het gaat over stikstofuitspoeling. 
Maaiproef
Opzet
In 1994 is onderzoek gestart om na te gaan welke maatrege-
len nodig zijn om op lössgrasland te kunnen voldoen aan de
Europese nitraatnorm. Van 1994 tot 1999 lag op een perceel
lössgrasland van het Bedrijf Huntjens in Schin op Geul een
bemestingsproefveld. De bemestingsproef bestond uit een
maaiproefveld met verschillende stikstoftrappen. Behalve
Bram Wouters en René Schils
Nitraatuitspoeling op 
lössgrasland onder de loep
Praktijkonderzoek Veehouderij - RSP
December 2001
20
droge-stofopbrengsten en stikstofgehalten in het gras zijn ook
de hoeveelheden minerale stikstof in verschillende bodemla-
gen (tot 3 meter diepte) gemeten. In de laag 135-150 cm is
tevens het nitraatgehalte in het bodemvocht vastgesteld.
Daarbij is verondersteld dat gras de stikstof uit deze laag niet
meer opneemt, maar dat die uitspoelt naar diepere lagen.
De proefperiode kenmerkte zich door twee jaren (1995 en
1996) met een relatief droge zomer (vooral 1995) en relatief
droge winters en twee jaren (1997 en 1998) met
(boven)gemiddelde neerslag tijdens het groeiseizoen. Er zijn
aanwijzingen dat tijdens het groeiseizoen van 1998 en moge-
lijk ook tijdens het groeiseizoen van 1997 uitspoeling van
stikstof naar diepere bodemlagen heeft plaatsgevonden.
Droge-stofopbrengsten vergelijkbaar met zand en klei
De droge-stofopbrengsten zoals vastgesteld bij de verschil-
lende stikstoftrappen kwamen goed overeen met opbrengsten
zoals die in vergelijkbare proeven op zand- en kleigrasland zijn
gevonden (zie figuur 1). Uit de resultaten kon een bedrijfseco-
nomische optimale N-gift van circa 430 kg N/ha worden afge-
leid. Het hoge niveau van de bedrijfseconomisch optimale N-
gift is mede veroorzaakt door het lage stikstofleverend
vermogen van de grond (100 kg N/ha/jaar). De in de maai-
proef vastgestelde optimale stikstofgift komt overeen met
optima vastgesteld voor zand- en kleigrasland met een verge-
lijkbaar stikstofleverend vermogen.
N-mineraal en nitraatgehalte
De voorraad aan minerale stikstof in het profiel was sterk
beïnvloed door het bemestingsniveau. De grootste hoeveel-
heden minerale stikstof na afloop van het groeiseizoen zijn
gemeten bij de hoogste N-gift van ongeveer 600 kg N/ha. 
Dit was het geval zowel in de laag 0-90 cm als in de diepere
lagen tot 300 cm. Bemesting volgens het advies (circa 400
kg N/ha/jaar) leidde bijna altijd tot een N-min voorraad die
minder was dan 70 kg N/ha/jaar (zie figuur 2). 
De natte zomer en het natte najaar van 1998 leidde tot zeer
lage voorraden aan N-mineraal aan het einde van het groei-
seizoen. Waarschijnlijk heeft er al uitspoeling plaatsgevonden
tijdens het groeiseizoen.
Verband tussen N-mineraal en nitraatgehalte
Betrouwbare verschillen in nitraatgehalte in het bodemvocht
van de laag 135-150 cm tussen de behandelingen bleken pas
na het tweede groeiseizoen tot stand te komen. 
Er bleek een duidelijke relatie tussen de voorraad aan N-mine-
raal in de laag 0-90 cm in de herfst en het nitraatgehalte in
het bodemvocht van de laag 135-150 cm (zie figuur 3). 
Dit verband laat zien dat overschrijding van de EU norm van
50 mg/l in de laag 135-150 cm plaats vindt bij een voorraad
van bijna 35-40 kg N-mineraal. Dit komt goed overeen met de
grenswaarde van 35 kg N-mineraal per ha zoals die indertijd
door de Commissie Stikstof is vastgesteld voor droogtege-
voelige zandgronden met een diepe grondwaterstand en waar
geen denitrificatie optreedt. Als er geen verdere verliezen
optreden in de diepere lagen door denitrificatie dan lijkt op
basis van deze resultaten de nitraatuitspoeling op lössgras-
land zich op dezelfde wijze te gedragen als die op droogtege-
voelige zandgrond.
Invloed van beweiding
Op een melkveebedrijf worden in veel gevallen percelen gras-
land afwisselend gebruikt voor weiden en maaien. Om de
resultaten van de maaiproef te vertalen naar een praktische
bedrijfssituatie is een studie uitgevoerd met de Nitraat
UitspoelingsReductie Planner (NURP).
Met NURP kan in bedrijfsverband de invloed van de bedrijfs-
intensiteit of veebezetting, de verhouding grasland/ maïsland,
het stikstofbemestingsniveau, het beweidingsysteem en het
Figuur 2  Hoeveelheid N-mineraal in  laag 0-90 cm
gedurende de proefperiode (1995-1999)
0
20
40
60
80
100
120
140
160
vj95 nj95 vj96 nj96 vj97 nj97 vj98 nj98 vj99
Tijdstip
K
g 
N
-m
in
/h
a
M0=0N ML2=400N
ML1=200N ML3=600N
Figuur 1 Relatie tussen gemiddelde N-gift en droge-stofop-
brengst in de periode 1994-1998
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
0 100 200 300 400 500 600
N-gift (kg N/ha)D
ro
ge
-s
to
fo
pb
re
ng
st
 (
kg
/h
a)
Praktijkonderzoek Veehouderij - RSP
December 2001
21
tijdstip van opstallen in de herfst op de hoeveelheid minerale
stikstof in de bodemlaag tot 1 meter worden gesimuleerd.
Voor Zuid Limburg is dat gedaan voor een bedrijf met 50
melkkoeien met een melkproductieniveau van 8000 kg per
koe per jaar en een jaarlijks vervangingspercentage van 30 %.
Om op lössgrasland aan de EU uitspoelingsnorm van 50 mg
nitraat/l te kunnen voldoen is voor lössgrasland als grens-
waarde voor de hoeveelheid N-mineraal in de laag 0-100 cm
maximaal 40 kg/ha genomen. Dit is gedaan op basis van de
hiervoor beschreven resultaten.
De resultaten van de berekeningen met NURP voor een situatie
met zomerstalvoedering (uitsluitend maaien) komen goed
overeen met die van de maaiproef. Tot een bemestingsniveau
van 300 kg N/ha is er, bij uitsluitend maaien, geen probleem. 
Door beweiding ontstaan echter urineplekken die sterk bijdra-
gen aan mogelijke nitraatuitspoeling, vooral in de tweede helft
van het groeiseizoen. Uit de berekeningen volgt dat bij onbe-
perkt weiden tot 1 november de grenswaarde van circa 40 kg
N mineraal in de laag 0-100 cm in de herfst niet kan worden
behaald, zelfs niet bij een lage veebezetting en een laag
bemestingsniveau (200 kg N/ha). 
Maatregelen waarbij de beweidingduur en als gevolg daarvan
het aantal urineplekken sterk wordt verminderd, zoals beperkt
weiden, het geheel opstallen van jongvee en het vroeg opstal-
Figuur 3 Relatie tussen de voorraad aan N-min in het najaar
in de laag 0-90 cm en het nitraatgehalte (mg/l) in
het bodemvocht van de laag 135-150 cm in het
najaar in de periode 1996-1998
0
50
100
150
200
250
0 20 40 60 80 100 120
N-min (kg/ha)
N
itr
aa
tg
eh
al
te
 (
m
g/
l)
y = 1,4671x
R2 = 0,8222
len van de melkkoeien (per 1 september) leiden tot een duide-
lijke verlaging van de voorraad minerale stikstof. De bereke-
ningen geven aan dat bij een relatief hoog bemestingsniveau
van 300 kg N/ha en een relatief hoge veebezetting (2,5 melk-
koe/ha), een combinatie van zeer beperkt weiden (siësta
beweiding) met het gehele jaar opstallen van jongvee en
kalveren en het per 1 september opstallen van de melkkoeien
leidt tot een voorraad aan N-mineraal van circa 40 kg N/ha in
de herfst. Dit systeem heeft echter bedrijfseconomische
consequenties mede door een grotere arbeidsbehoefte en
kortere beweidingsduur. 
Tot slot
Het bemestingsonderzoek op lössgrasland wijst uit dat als
er geen verliezen van stikstof optreden in diepere lagen de
uitspoeling van stikstof op lössgrasland vergelijkbaar is met
die op zandgrasland met een diepe grondwaterstand. 
De vraag hoe op bedrijfsniveau voldaan kan worden aan de
EU nitraat norm hangt sterk af van beweidingsysteem en
beweidingduur. Uit berekeningen blijkt dat door de bewei-
dingduur sterk te beperken (siësta beweiding, vroeg opstal-
len van melkkoeien en het gehele jaar opstallen van jong-
vee) bij een relatief hoog bemestingsniveau en hoge
veebezetting toch aan de uitspoelingnorm kan worden
voldaan.
Behalve droge-stofopbrengsten en stikstofgehalten in het gras zijn
ook de hoeveelheden minerale stikstof in verschillende bodemlagen
gemeten.


Nitraatuitspoeling op lössgrasland onder de loep

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield