Omschakeling van intensief monoboeren (voedselproductie) naar extensief multiboeren (met diensten voor collectieve functies zoals landschap, natuur, recreatie

Boer, W.J., de

Vereijken, P.H.

Dutch

Name not available

Van monoboeren naar multiboeren

Wageningen Yield 

20
N e d e r l a n d  e n  E u r o p a
Sinds 1980 is het aantal boerenbedrijven afge-
nomen van 145 duizend tot 97 duizend in
1999. Tegelijkertijd is de gemiddelde leeftijd
van de boeren gestegen van 50 tot 53 jaar.
Boeren vergrijzen dus. Het aandeel boeren in
de leeftijdsgroep tot 40 jaar (40-minners) en
van 40 tot 55 jaar daalt sterker dan het aan-
deel oudere boeren (55-plus).
De afname in de jongere leeftijdsgroepen kan
worden verklaard uit een combinatie van uit-
stroom naar werk buiten de landbouw, minder
instroom en minder doorstroom (van 40-min-
ners naar 40- tot 55-jarigen). Het aantal 55-
plussers is niet in aantal afgenomen. Blijkbaar
is hier de uitstroom door bedrijfsoverdracht of
bedrijfsbeëindiging evenzeer afgenomen als de
doorstroom vanuit de groep 40- tot 55-jarigen.
Veel 55-plussers zijn dus blijven doorboeren. 
Uitstromers 
De 40-minners hadden hun afname in aantal
kunnen compenseren door het meeste land
van de uitstromers over te nemen en zo meer
schaal te vergroten dan de 55-plussers. Dit is
ze niet gelukt. Zelfs de schaalvergroting van
de 40- tot 55-jarigen hebben ze niet kunnen
bijbenen. In geval van een kansrijke sector
mocht het tegendeel worden verwacht. Wel-
licht wilden de 40-minners verdergaan in
schaalvergroting, maar durfden ze het risico
niet te nemen of konden ze geen financiers
vinden die het risico aandurfden. Omdat de
55-plussers niet in aantal zijn afgenomen en
door de jaren heen ook een grotere bedrijfs-
schaal hebben verkregen, hebben ze meer land
in gebruik gekregen ten koste van de jongeren. 
Strengere milieunormen
Worden de EU-subsidies en marktbescher-
ming verder afgebouwd, dan krijgen de boeren
nog lagere prijzen voor de producten en dus
nog minder inkomsten, tenzij ze de bedrijfs-
schaal vergroten of het landgebruik intensive-
ren. Omdat de jongere boeren al niet vol-
doende de schaal weten te vergroten mét
subsidies en marktbescherming zal hen dat
zeker niet lukken zonder deze steun, temeer
daar de productiekosten blijven toenemen.
Intensivering van de productie stuit op steeds
strengere milieunormen. Bovendien zal de
afbouw van de marktbescherming de boeren
blootstellen aan scherpe buitenlandse con-
currentie. In het buitenland is de arbeids-
markt meestal minder krap en is er minder
gebrek aan land, zodat arbeid en land minder
kosten. Daarom zijn de bedrijven van buiten-
landse melkveehouders en akkerbouwers
meestal ook minder geïntensiveerd en wor-
den ze minder beperkt door strenge Europese
milieunormen. De meeste buitenlandse con-
currenten zijn dus wél in staat tot schaalver-
groting en intensivering ter compensatie van
steeds lagere prijzen op de wereldmarkt. 
Optimisme
Het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer
en Visserij blijft optimistisch over de kansen
van de Nederlandse boeren gezien hun tot nu
toe getoonde vermogen om steeds weer te ver-
nieuwen en de efficiëntie te verhogen. Maar
het is onwaarschijnlijk dat de steeds grijzere
Nederlandse boeren hun hogere kosten aan
arbeid en land kunnen compenseren met ken-
nis en technologie. Door afbouw van subsidies
en marktbescherming zullen onze melkvee-
houders en akkerbouwers sneller uitsterven.
Dit kan alleen worden verhinderd als de over-
gebleven 65 duizend melkveehouders en
akkerbouwers kunnen worden bewogen over
te gaan van voedselproductie (monoboeren) op
diensten voor de collectieve functies (multi-
boeren).
Centraal Bureau voor de Statistiek INDEX
N
ed
er
la
nd
 e
n 
E
ur
op
a
Van monoboeren naar
multiboeren 
De Europese Unie bouwt agrarische subsidies en marktbescherming af ten
behoeve van een vrijere wereldhandel. Kan de Nederlandse landbouw zich
handhaven op de wereldmarkt? 
N e d e r l a n d  e n  E u r o p a
Agro-historische landschappen
Nu nog domineren melkveehouders en akker-
bouwers het platteland met hun 1,8 miljoen
ha. aan open, rustige en stille landerijen. Zo
bieden ze samen met de 0,5 miljoen ha. aan
natuur en bos het nodige tegenwicht voor de
oprukkende en steeds drukkere woon- en
werkgebieden. Streekplannen en bestem-
mingsplannen ondersteunen hierbij. Toch kan
de overheid nu al niet verhinderen dat het
platteland geleidelijk versnippert en bebouwd
raakt. Daarom zal het sneller verstedelijken
als de traditionele boeren of hun erfgenamen
het land moeten verkopen. Meestal zullen de
kopers private partijen zijn, zoals beleggings-
maatschappijen, projectontwikkelaars, niet-
agrarische bedrijven en vermogende burgers. 
De overheden kunnen dit niet verhinderen
tenzij ze gebieden aanwijzen voor natuur- of
stadsontwikkeling. Het uitsterven van de
boeren zal dus gepaard gaan met aantasting
van de agrohistorische landschappen, erkende
en gewaardeerde delen van het nationale erf-
goed. Het zal ook gepaard gaan met aantas-
ting van collectief waardevolle functies zoals
natuur, leefomgeving en waterberging en -
winning. Voor deze functies is weinig land
gereserveerd, zodat ze sterk afhankelijk zijn
van medegebruik van landerijen. 
Opkoop en beheer
Wil men de 1,8 miljoen ha. gras- en bouw-
land behouden voor de collectieve functies,
dan moeten de verantwoordelijke overheden
en organisaties het land opkopen of de boeren
helpen overleven door het medegebruik vol-
doende te belonen. Grootschalige opkoop van
agrarisch land voor de collectieve functies
lijkt echter nauwelijks haalbaar. De politieke
animo om geld uit te trekken voor opkoop én
beheer beperkt zich tot zo’n 250 duizend ha.
voor afronding van de Ecologische Hoofd
Structuur tegen 2020. Daarbij komt wellicht
nog 60 duizend ha. voor waterberging en 150
duizend ha. voor uitbreiding van woon- en
werkgebieden en infrastructuur. 
Collectieve functies
Het is echter lang niet zeker dat de voorgeno-
men 310 duizend ha. voor de Ecologische
Hoofd Structuur en water kunnen worden ver-
worven. Want de boeren houden het land lie-
ver in gebruik zolang de grondprijzen stijgen.
Als zij uiteindelijk verkopen, is het aan de
hoogste bieder en dat is zelden de overheid.
Het meest haalbaar lijkt dus het belonen van
boeren voor medegebruik van hun land. De
grootste kansen liggen in de gebieden die voor
meerdere collectieve functies van belang zijn.
Dit zijn de zogeheten Open, Rustige en Stille
gebieden in de mazen van de hoofdinfrastruc-
tuur. Die is inmiddels zo sterk uitgebouwd
dat genoemde gebieden nog maar de helft van
het platteland beslaan. Hier kunnen de verant-
woordelijke overheden desgewenst de belo-
ningen voor diverse collectieve functies com-
bineren tot een zo aantrekkelijke biedprijs dat
die de aanwezige boeren kan verleiden tot
gezamenlijke plattelandsdiensten. 
Multifunctioneel land 
Gebiedsgewijze levering van diensten is aan-
trekkelijk voor de oudere melkveehouders en
akkerbouwers. Want landschaps-, natuur-,
recreatie- en waterdiensten vereisen extensi-
vering van het landgebruik en dat komt goed
uit als de jaren beginnen te tellen. Wat nog
gedaan moet worden, kan worden uitbesteed
aan jongere boeren en loonbedrijven.
Omschakeling van intensief monoboeren
naar extensief multiboeren is ook aantrekke-
lijk voor de jongeren die het agrarisch bedrijf
wel willen voortzetten, mits ze dat maar
kunnen combineren met een baan elders. 
Naarmate het multiboeren economisch en
arbeidstechnisch aantrekkelijk wordt, kun-
nen meer oudere én jongere boeren ervan
worden weerhouden hun land aan particulie-
ren te verkopen en zo het agrohistorisch
landschap en de daaraan verbonden functies
prijs te geven. Door extensivering is het
bovendien mogelijk de agrarische producten
onder een keurmerk tegen een hogere prijs af
te zetten dan de wereldmarktprijs. 
Samenwerken
Boeren zullen in gebiedsverband moeten
samenwerken. Welke combinaties nodig zijn
en op welke schaal hangt af van de vragers
van de diensten: rijks-, provinciale en
gemeentelijke overheden, waterschappen en
waterbedrijven. Alleen als de boeren in de
21No. 2 - februari 2001INDEX
N
ed
er
la
nd
 e
n 
E
ur
op
a
Boeren naar leeftijd
× 1 000
0
20
40
60
80
200019961992198819841980
40 tot 55 jaar
55 jaar of ouder
jonger dan 40 jaar
Schaalvergroting
0
5
10
15
20
25
30
200019961992198819841980
jonger dan 40 jaar
55 jaar of ouder
40 tot 55 jaar
× 1 000
0
200
400
600
800
1000
200019961992198819841980
55 jaar of ouder
40 tot 55 jaar
jonger dan 40 jaar
ha. per boer
ha. per leeftijdsgroep
open, rustige en stille gebieden bereid zijn tot
een duurzaam contract voor de levering van
het gevraagde dienstenpakket kan van echt
succesvol multiboeren sprake zijn. §
Pieter Vereijken en Waldo de Boer
(Plant Research International van
Wageningen Universiteit en 
Research Centrum)
Een uitvoeriger versie van deze bijdrage ver-
scheen in ESB van 15 december 2000 onder
de titel ‘Multiboeren versus verstedelijking?’.


Van monoboeren naar multiboeren

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield