Voor representatieve bouwplannen op zand en op klei zijn modelberekeningen uitgevoerd m.b.t. de aan- en afvoer van (effectieve) organische stof. Op grond daarvan is voor verschillende soorten organische mest (varkensdrijfmest, runderdrijfmest, slachtkuikenmest en GFT-compost) de maximale plaatsingssruimte op bedrijfsniveau bepaald, rekening houdend met de Minas-verliesnormen voor fosfaat en stikstof, en (bij volledige benutting van de mestruimte) de aanvoer van effectieve organische stof, werkzame N, P2O5 en K2O. Bij gebruik van varkensdrijfmest blijkt de organischestofvoorziening vaak krap te zijn; groenbemesters, inwerken van graanstro, voorjaarstoediening van mest, of andere mestsoorten kunnen dan een oplossing zij

Dijk, W., van

Dutch

van Dijk, W.

NARCIS 

Organischestofvoorziening niet in de knel door Minas

Wageningen Yield 

PRAKTIJ K D N D E R Z D E K 
PLANT Sc D M G E V I N G 
Organischestofvoorziening niet 
in de knel door Minas 
ir. W. van Dijk 
N biztSz 
Op veel bedrijven levert organische mest een bijdrage aan het op peil houden van 
het organischestofgehalte van de bodem. Minas stelt echter grenzen aan het 
gebruik van organische mest. Modelberekeningen bij een aantal representatieve 
akkerbouwbedrijven laten zien dat bij gebruik van varkensdrijfmest, de meest toe-
gepaste mestsoort in de akkerbouw, de organischestofvoorziening vaak krap is. 
Er zijn echter nog voldoende andere mogelijkheden om deze op peil te houden. 
Inleiding 
Een belangrijk aspect van bodemvruchtbaarheid is de organi-
sche stof. Deze speelt een rol bij zowel de bodemstructuur 
als de vochthoudendheid. Bij de bodemstructuur moet met 
name worden gedacht aan effecten op bewerkbaarheid en 
beworteling. 
Organische stof wordt afgebroken door het bodemleven. 
Deze hoeveelheid wordt ingeschat op circa 2% per jaar. Met 
name de actieve organische stof is onderhevig aan afbraak. 
Omdat het aandeel actieve organische stof in het totaal geen 
vast gegeven is, is op dit moment moeilijk aan te geven hoe-
veel jaarlijks daadwerkelijk wordt afgebroken. Als vuistregel 
kan een minimale hoeveelheid van 1500 kg per ha worden 
gehanteerd. 
Dit artikel gaat in op de vraag hoe de afbraak van organische 
stof kan worden gecompenseerd op akkerbouwbedrijven, 
welke rol organische mest daarbij speelt en welke conse-
quenties Minas heeft. 
Toevoer organische stof 
Om het organischestofgehalte te handhaven moet de jaar-
lijkse afbraak worden gecompenseerd. Dit kan in de vorm 
van gewasresten, het telen van groenbemesters en het toe-
dienen van organische mest. 
In tabel 1 is weergegeven hoeveel organische stof wordt 
toegevoerd via gewasresten en groenbemesters. Het gaat 
hier om effectieve organische stof (eos). Dat is de organi-
sche stof die een jaar na toediening nog aanwezig is. Er is 
een groot verschil tussen gewassen. Zo leveren granen en 
graszaad via wortel- en stoppelresten veel organische stof 
terwijl de bijdrage van andere veel geteelde gewassen als 
aardappelen en snijmaïs daarentegen veel geringer is. Bij de 
groenbemesters leveren de grasachtigen in het algemeen 
meer organische stof dan kruisbloemigen als bladrammenas 
en gele mosterd. 
Tabel 1. Toevoer van effectieve organische stof (eos, 
kg/ha) via gewasresten en groenbemesters. 
gewasresten 
groenbemesters1 
bladrammenas, gele mosterd 
Italiaans raaigras 
(onder dekvrucht/in de stoppel) 
kg eos/ha 
aardappelen 
suikerbieten (incl. blad) 
wintertarwe (stoppel + stro) 
zomergerst (stoppel + stro) 
snijmaïs 
korrelmaïs (incl. stro) 
ui 
winter/waspeen 
witlofwortel 
doperwt (incl. loof) 
stamslabonen (incl. loof) 
graszaad (stoppel + hooi) 
875 
1275 
1640+990 
1310+630 
675 
2200 
300 
700 
600 
1000 
650 
1900+300 
850 
1255/1080 
1
 Het betreft hier tijdig gezaaide (uiterlijk 2e helft 
augustus), goed geslaagde groenbemesters 
PPO-Bulletin Akkerbouw 2001 - nr. 2 
Tabel 2. Modelbedrij ven akkerbouw. 
bouwplan gewasaandeel1 (%) 
gr sm sb ca fa gz 
wi 
vollegrondsgroenten 
ui wp ce+ssb se 
klei 1 
klei 2 
klei 3 
klei 4 
zand 1 
zand 2 
zand 3 
zand 4 
80 
45 
25 
25 
40 
30 
25 
25 
20 
20 
20 
20 
20 
20 
20 
20 
25 
25 
25 
30 
50 
25 
25 
15 
10 
15 
15 
15 
10 
15 
15 
15 
15 
1
 gr-graan, sm=snijmaïs, sb-suikerbiet, ca=consumptieaardappel, fa=fabrieksaardappel, gz=graszaad, wi=ivitlofwortel, 
ui=zaaini, wp=ivinter/ivaspeen, ce-conser venerwt, ssb=stamslaboon, se=scborseneer 
2
 klei 1:90%wintertarwe, 5% zomergerst en 5% ivintergerst 
klei 2/3/4:80% wintertarwe, 20% zomergerst 
zand 1/2:25%) wintertarwe, 50%o zomergerst en 25% rogge 
zand 3/4:20%) wintertarwe, 40%o zomergerst, 15%) rogge en 25%) triticale 
Modelbedrijven 
De organischestofvoorziening moet op bouwplanniveau wor-
den beoordeeld. Immers, een gewas dat weinig organische 
stof nalaat kan worden gecompenseerd met een gewas dat 
veel achterlaat. Voor een aantal representatieve klei- en zand-
bouwplannen zijn daarom berekeningen uitgevoerd met 
behulp van bovengenoemde kengetallen. De bouwplannen 
zijn weergegeven in tabel 2. 
Voor de kleigebieden is een viertal bouwplannen doorgere-
kend, namelijk van een graanbedrijf (klei 1) en van drie con-
sumptieaardappel-bedrijven. Bij de bedrijven met aardappe-
len zijn twee extensieve (10-15% groenten, klei 2 en 3) en 
één intensieve variant meegenomen (30% groenten, klei 4). 
Voor het zand- en dalgebied zijn zowel bouwplannen met 
fabrieksaardappelen (Noordoost-Nederland) als bouwplan-
nen met consumptieaardappelen (Zuidoost-Nederland) mee-
genomen. Bij de bedrijven met fabrieksaardappelen is uitge-
gaan van twee varianten met resp. 30 en 50% aardappelen 
(zand 1 en 2); bij de bedrijven met consumptieaardappelen 
van een variant met graan en van een variant met snijmaïs in 
plaats van graan (zand 3 en 4). 
Er is dus niet gewerkt met bestaande, maar met modelbedrij-
ven. Deze meer schematische aanpak biedt namelijk het 
voordeel dat de effecten van bouwplansamenstelling beter in 
kaart kunnen worden gebracht. 
In figuur 1 is voor de verschillende bouwplannen de organi-
schestoftoevoer weergegeven. Hierbij is uitgegaan van een 
situatie waarbij geen groenbemesters worden geteeld en het 
graan- en graszaadstro wordt afgevoerd. Er is ook geen orga-
nische mest gebruikt. Op deze manier kan dus zuiver het 
effect van verschillen in bouwplansamenstelling in beeld 
worden gebracht. 
Het blijkt dat alleen op het graanbedrijf (klei 1) via gewas-
resten aan de minimumaanvoer van 1500 kg eos per ha 
wordt voldaan. In het algemeen geldt dat wanneer er minder 
graan wordt geteeld, er minder organische stof achterblijft. 
Figuur 1. Aanvoer van effectieve organische stof (eos, 
kg/ha) bij de verschillende bouwplannen. 
Er is geen organische mest gebruikt, het 
graan/graszaadstro is afgevoerd en er zijn geen 
groenbemesters geteeld (voor beschrijving 
bouwplannen zie tabel 2). 
2000 
PPO-Bu!letin Akkerbouw 2001 - nr. 2 
Tabel 3. Gemiddelde samenstelling organische mest. 
mestsoort 
dunne mest 
- vleesvarkens 
- kippen 
- runderdrijfmest 
vaste mest 
- slachtkuikens 
- leghennen 
- rundvee 
compost 
- GFT-compost 
- champost 
Eos 
17 
30 
30 
155 
125 
70 
155 
100 
samenstelliri 
N-totaal 
7,2 
10,2 
4,9 
30,5 
24,1 
6,9 
8,5 
5,8 
Lg (kg/ton) 
p 2 o 5 
4,2 
7,8 
1,8 
17 
18,8 
3,8 
3,7 
3,6 
K 2 0 
7,2 
6,4 
6,8 
22,5 
12,7 
7,4 
6,4 
8,7 
• ' . . - . ; • - . • • • ' - - . . " . . - ' . . . • ' : " • " • ' • 
Met name op bedrijven met veel wortelgewassen (klei 4) en 
het bedrijf met snijmaïs (zand 4) is de aanvoer laag. Wanneer 
de maïs bij bouwplan zand 4 niet als snijmaïs maar als korrel-
maïs wordt geoogst, is de situatie uiteraard veel gunstiger 
door de extra organische stof die met het maïsstro op het 
land achterblijft. 
Organische mest 
Op de meeste bedrijven moet dus extra organische stof wor-
den aangevoerd. Vaak gebeurt dit met organische mest, 
omdat dit voor veel telers economisch de meest aantrekke-
lijke organischestofbron is. 
Het gehalte aan effectieve organische stof is sterk afhankelijk 
van de mestsoort (tabel 3). Vaste mest (dierlijke mest en com-
post) bevat beduidend meer organische stof dan drijfmest. 
Binnen de drijfmesten is het gehalte aan organische stof van 
runder- en kippendrijfmest hoger dan dat van varkensdrijf-
mest. 
Maximale plaatsingsruimte 
Hoeveel mest kan worden gebruikt, wordt bepaald door 
Minas. Vanaf 2003 kan met mest op bedrijfsniveau nog maxi-
maal 85 kg P70- per ha worden aangevoerd (forfaitaire 
afvoer van 65 + verliesnorm van 20). Naast de fosfaatverlies-
norm moet ook worden voldaan aan de N-verliesnorm. 
Omdat kunstmeststikstof ook onder Minas valt, kan niet 
(zoals bij fosfaat) een vaste aanvoernorm worden uitgere-
kend. De ruimte voor organische mest binnen de N-verlies-
norm hangt af van de N-behoefte van de gewassen die wor-
den geteeld en de werking van de N uit de mest. 
Voor de verschillende bouwplannen is uitgerekend hoeveel 
mest maximaal kan worden aangevoerd binnen zowel de N-
als P-verliesnorm. Dit is gedaan voor varkensdrijfmest, runder-
drijfmest, slachtkuikenmest en GFT-compost. Bij de bereke-
ningen is uitgegaan van de volgende uitgangspunten: 
• Er is bemest volgens de landelijke N-adviezen zoals ver-
meld in deAviesbasis. 
• Voor de mestsamenstelling (tabel 3) is uitgegaan van de 
standaardwaarden zoals vermeld in deAviesbasis. 
• Op klei is de mest in de herfst toegediend, op zand in het 
voorjaar. 
• N-werkingscoëfficiënt: 
- herfsttoediening: 20, 20, 30 en 10% bij resp. varkensdrijf-
mest, runderdrijfmest, slachtkuikenmest en GFT-compost; 
- voorjaarstoediening: 70,65, 50 en 10% bij resp. varkensdrijf-
mest, runderdrijfmest, slachtkuikenmest en GFT-compost. 
In figuur 2 is de maximale plaatsingsruimte weergegeven en 
het hierbij behorende Minas-N-o ver schot. Bij de doorgere-
kende kleibouwplannen wordt, met uitzondering van GFT-
compost, de mestruimte bepaald door de N-verliesnorm. Dit 
komt door de lage N-werking als gevolg van najaarstoedie-
ning. Bij GFT-compost wordt de maximale toevoer, met uit-
zondering van bouwplan klei 1, bepaald door de aanvoer-
norm volgens het BOOM-besluit (maximaal 6 ton drogestof = 
9 ton product per ha per jaar). Het Minas-N-o verschot is in 
die gevallen dan ook lager dan de toegestane norm van 100 
kg per ha. 
Bij de zandbouwplannen is bij de berekening van de 
mestruimte uitgegaan van de meest ongunstige situatie, 
namelijk die van droge zandgronden waarvoor een verlies-
norm van 60 kg N per ha geldt. Met uitzondering van var-
kensdrijfmest wordt de plaatsingsruimte ook hier bepaald 
door de N-verliesnorm. Bij varkensdrijfmest is de fosfaatver-
liesnorm bepalend, hoewel bij bouwplan zand 2 en 4 het 
Minas-N-overschot de toegestane norm van 60 kg per ha 
dicht nadert. 
Eos-toevoer 
Er is sprake van aanzienlijke verschillen in eos-toevoer tussen 
de mestsoorten (figuur 3A). In de akkerbouw wordt veel 
gebruik gemaakt van varkensdrijfmest. Hiermee kan op klei 
afhankelijk van het bouwplan op bedrijfsniveau nog maxi-
maal 200-300 kg eos per ha worden aangevoerd. Dat bete-
kent dat bij bouwplan klei 3 en klei 4 de organische stof-
voorziening nog steeds aan de krappe kant is. Met 
runderdrijfmest of slachtkuikenmest kan 2-3 keer zoveel eos 
worden aangevoerd. Dit komt door het hogere eos-gehalte 
van deze mestsoorten. De hoogste eos-toevoer wordt gereali-
seerd met GFT-compost. 
Ook bij de zandbouwplannen wordt met varkensdrijfmest de 
minste hoeveelheid eos aangevoerd binnen de verliesnor-
men, namelijk 345 kg eos per ha. Met uitzondering van het 
bedrijf met snijmaïs, zand 4, zitten de bedrijven dan op de 
PPO-Bulletin Akkerbouw 2001 - nr. 2 
Figuur 2. Maximale plaatsingsruimte organische mest op bedrijfsniveau (A) en het bijbehorende Minas-N-overschot (B) bij 
de verschillende bouwplannen. 
Plaatsingsruimte organische mest 
klei 1 
B 
klei 2 klei 3 
A 
klei 4 zand 1 
Minas-N-overschot 
zand 2 zand 3 zand 4 
B 
klei 3 klei 4 zand 1 zand 2 zand 3 zand 4 
• vdm • rdm • skm gft / 
mininumnorm van 1500 kg eos per ha. De meeste organi-
sche stof kan worden aangevoerd met runderdrijfmest en 
GFT-compost. Slachtkuikenmest neemt een tussenliggende 
positie in. 
N-,P- en K-toevoer 
Naast bron van organische stof, wordt organische mest ook 
gebruikt voor de N-, P- en K-bemesting. Bij de afweging van 
de te kiezen mestsoort zal ook dit een rol spelen. In figuur 
3B t/m 3D is daarom de N/P/K-aanvoer weergegeven bij vol-
ledige opvulling van de mestplaatsingsruimte. Bij N gaat het 
om de aanvoer van werkzame N. 
Bij de kleibouwplannen wordt als gevolg van de herfsttoedie-
ning weinig werkzame N aangevoerd. Door de gebruikelijke 
voorjaarstoediening wordt op de zandbedrijven veel meer 
geprofiteerd van de N uit mest. Zowel op klei- als zandbedrij-
ven wordt met GFT-compost weinig werkzame N aangevoerd. 
Op de kleibedrijven kan de meeste fosfaat worden aange-
voerd met varkensdrijfmest en slachtkuikenmest. Op de 
zandbedrijven is dit met name met varkensdrijfmest het 
geval. Met runderdrijfmest kan binnen de Minasnormen de 
meeste kali worden aangevoerd. 
In hoeverre er binnen Minas met mest voldoende fosfaat en 
kali wordt aangevoerd, hangt sterk af van de fosfaat- en kali-
toestand van de bodem. Wanneer er sprake is van een toe-
stand 'voldoende' zal er op een akkerbouwbedrijf 70-80 kg 
P 2 0 5 en 150-200 kg K70 nodig zijn om de toestand te hand-
haven. Dat betekent dat in veel gevallen extra aandacht voor 
de fosfaat- en kalivoorziening op zijn plaats is. 
Voor de praktijk 
In de praktijk wordt vaak varkensdrijfmest gebruikt. Uit 
bovenstaande berekeningen blijkt dat zelfs bij maximale 
inzet van varkensdrijfmest, de organischestofvoorziening bij 
een aantal bouwplannen krap is. Bovendien is in boven-
staande berekeningen uitgegaan van maximale opvulling van 
de mestruimte. Dit is een riskante situatie omdat bij tegenval-
lende gehalten in de mest de verliesnormen gemakkelijk kun-
nen worden overschreden. Het is daarom veiliger niet de vol-
ledige mestruimte te benutten. Dit betekent dan wel dat er 
gezocht moet worden naar oplossingen om een voldoende 
organischestofvoorziening te waarborgen. 
PPO-Bulletin Akkerbouw 2001 - nr. 2 
Figuur 3. Aanvoer van effectieve organische stof (A), werkzame N (B), P 7 0 5 (C) en K70 (D) met organische mest op 
bedrijfsniveau bij volledige benutting mestruimte binnen de verliesnormen bij de verschillende bouwplannen. 
2000 
Eos-aanvoer met organische mest 
1500 
cc 
ÖdD 1000 
500 
0 i 
k l e i l klei 2 klei 3 klei 4 zand 1 zand 2 zand 3 zand 4 
B 
150 
Aanvoer N-werkzaam met organische mest 
(Ü 
100 
ÖJO 
50 
0 dL 
k l e i l klei 2 klei 3 klei 4 zand 1 zand 2 zand 3 zand 4 
klei 1 
P205-aanvoer met organische mest 
klei 2 klei 3 klei 4 zand 1 zand 2 zand 3 zand 4 
Cü 
öD 
klei 1 
K20-aanvoer met organische mest 
klei 2 klei 3 klei 4 zand 1 zand 2 zand 3 zand 4 
D vdm | rdm • skm gft 
PPO-Bulletin Akkerbouw 2001 - nr. 2 
Oplossingen kunnen worden gevonden door de varkensdrijf-
mest te combineren met de teelt van een groenbemester 
en/of het onderwerken van graanstro. Bij 25% graan in het 
bouwplan kan daardoor de organischestofvoorziening met 
400-450 kg eos/ha (groenbemester én stro inwerken) wor-
den verbeterd. Dit biedt in geval van herfsttoediening op klei 
ook het voordeel dat de groenbemester en/of het stro mine-
rale stikstof uit de mest kan vastleggen, waardoor het uit-
spoelingsgevaar vermindert. 
Op lichtere kleigronden valt te overwegen de mest in het 
voorjaar uit te rijden. Hierdoor is er meer ruimte voor mest, 
waardoor de organischestofvoorziening verbetert. Dit vergt 
echter wel meer aandacht voor de toedieningstechniek en de 
logistieke inpassing in de voorjaarswerkzaamheden. Een 
andere optie is om naast varkensdrijfmest ook andere mest-
soorten in te zetten, waarmee ook zonder benutting van de 
volledige mestruimte, voldoende organische stof kan worden 
aangevoerd. Uiteraard moeten deze mestsoorten dan wel 
beschikbaar zijn. 
Conclusies 
• Met name op akkerbouwbedrijven met weinig graan en 
graszaad in het bouwplan is aandacht voor een voldoende 
organischestofvoorziening belangrijk. 
• Als gevolg van Minas is de bijdrage van de in de akker-
bouw veel gebruikte varkensdrijfmest aan de organische-
stofvoorziening relatief gering. 
• Door het gebruik van deze mestsoorten te combineren 
met de teelt van groenbemesters en/of het inwerken van 
het graanstro of mestsoorten te gebruiken met een hoger 
organischestofgehalte, hoeft de organischestofvoorziening 
niet in het geding te komen. 
Als gevolg van Minas neemt de bijdrage van organische mest aan de organische stof voorziening af. 
PPO-Bulletin Akkerbouw 2001 - nr. 2 


Organischestofvoorziening niet in de knel door Minas

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield