Inleidend artikel van een serie over maatschappelijk draagvlak voor het bos in Nederland en lokale participatie in het bosbeheer. Aandacht voor de verbreding van het belevings- en draagvlakonderzoek voor bos, natuur en landschap, waarbij naast de gebruikerswensen meer rekening wordt gehouden met de eigen wensen en doelstellingen van boseigenaren, de verschillen tussen gebruikersgroepen/belanghebbenden, de specifieke lokale betekenis van bos, en de mogelijkheden voor participatie van gebruikersgroepen in het bosbehee

Vliet, van, C.J.M.

Wiersum, K.F.

Dutch

Name not available

Maatschappelijk draagvlak voor het Nederlandse bos

Wageningen Yield 

K.,F. Wiersum, Leerstoeigroep BOS- en Natuurbeleid, Wageningen Universiteit en 
. C.J.M. Van Vliet, afdeling Ecologie en Samenleving, Alterra 
Maatschappelij k draagvlak voor 
~ederlandse bos 
In 1997 organiseerde de 
studiekring KNBV een 
studiedag over het thema 
'Van wie is ons bos?' 
(Schaap & Jansen, 1997). 
Het thema van deze 
bijeenkomst weerspiegelde 
de toenemende aandacht 
voor de vraag hoe het 
bosbeheer optimaal op de 
maatschappelijke wensen 
afgestemd kan worden. 
Deze vraag is sindsdien 
alleen maar sterker 
geworden, zoals o.a. blijkt 
uit een reeks van recente 
studies naar de beleving 
van en het draagvlak voor 
het Nederlandse bos (zie 
Kader 1). Dit artikel vormt de 
inleiding op een serie over 
draagvlak en participatie. 
Belevingsonderzoek gaat over 
waarden en hoe die zich uiten in 
de beleving van mensen en de 
emoties die dit bij hen oproept. 
Psychologie speelt bij dit type 
onderzoek een belangrijke rol. 
Draagvlakonderzoek gaat ook 
over waarden, maar richt zich 
vooral op de houding en het ge- 
drag die hieruit voortkomen. In 
de context van draagvlak voor 
natuur probeert men vast te stel- 
len in hoeverre er actieve of pas- 
sieve steun is voor de natuur en 
het natuurbeleid (De Boer, dit 
nummer). Participatie uit zich in 
gedrag en wordt daarom be- 
schouwd als de meest actieve 
vorm van draagvlak. Betrokken- 
heid is meer een aspect van hou- 
ding en wordt daarom be- 
schouwd als minder actief. 
(mond. med. T.A. de Boer) 
In de meeste studies naar de 
maatschappelijke wensen ten 
aanzien van bos staan de opinies 
van de bosbezoekers en het al- 
gemene publiek centraal. Dit zou 
wellicht het idee kunnen oproe- 
pen dat het maatschappelijke 
draagvlak voor bossen vooral af- 
hankelijk is van de wensen van 
consumenten, en dat bossen be- 
heerd zouden moeten worden als 
een soort 'supermarkt' waar de 
vraag van de consument allesbe- 
palend is. Deze benadering is 
echter te simplistisch. Want niet 
alleen de wensen van de consu- 
menten zijn van belang in het 
bosbeheer, maar ook de eigen 
wensen en doelstellingen van de 
boseigenaren. Het scala van vor- 
men van bosbezit en van bosbe- 
drijfsstijlen vormt derhalve een 
belangrijk onderdeel van het 
maatschappelijk draagvlak voor 
het Nederlandse bos (Wiersum & 
Van Vliet, 2000). In de regerings- 
nota 'Natuur voor mensen, men- 
sen voor natuur' worden de twee 
dimensies van maatschappelijk 
draagvlak treffend omschreven 
(LNV, 2000): 
"Met 'natuur voor mensen' wordt 
bedoeld dat natuur moet aanslui- 
ten bij de wensen van mensen en 
goed bereikbaar, toegankelijk en 
bruikbaar moet zijn. 'Mensen voor 
natuur' betekent dat natuur door 
mensen beschermd, beheerd, 
bewerkt en ontwikkeld wordt". 
Het maatschappelijk draagvlak 
voor het Nederlandse bos omvat 
dus niet alleen een positieve pu- 
blieke waardering, maar ook een 
positieve inzet van boseigena- 
ren. Het bosbeleid zou er dan 
ook mede op gericht moeten zijn 
om deze twee dimensies van het 
maatschappelijk draagvlak opti- 
maal op elkaar af te stemmen. In 
toenemende mate komen daarbij 
ook de mogelijkheden van pu- 
het 
blieke participatie in bos- en na- 
tuurbeheer aan de orde (Corten, 
1997; Segeren, 1998). In de vol- 
gende serie artikelen wordt deze 
multi-dimensionele benadering 
ten aanzien van de uitwerking 
van het begrip draagvlak voor 
het Nederlandse bos nader uit- 
gewerkt. Hierbij ligt soms de na- 
druk expliciet op bos, maar vaak 
gaat het om natuur, bos en land- 
schap in brede zin. 
Onderzoek naar 
maatschappelijk draagvlak 
voor bos en natuur 
De laatste jaren is er in Neder- 
land veel studie gedaan naar di- 
verse vormen van maatschappe- 
lijk draagvlak voor bos, natuur en 
landschap. In eerste instantie 
stond bij dit onderzoek de vraag 
centraal hoe de Nederlanders 
bos en natuur ervaren en welke 
karakteristieken zij het meest 
waarderen (Kader 1). Uit dit. on- 
derzoek blijkt overtuigend hoe 
belangrijk de Nederlandse bevol- 
king het bos vindt, met name als 
een plaats voor verpozing en het 
vinden van rust. 
Een idee achter dit onderzoek 
was, dat een beter inzicht in de 
gebruikerswensen en het maat- 
schappelijk draagvlak voor bos, 
natuur en landschap van belang 
is voor het formuleren van de 
doelstellingen van het natuurbe- 
leid. In toenemende mate wordt 
thans ook nagedacht over de 
vraag hoe de resultaten van dit 
onderzoek kunnen doorwerken in 
de planning van het beheer. Deze 
meer beheermatige benadering 
van het belevings- en draagvlak- 
onderzoek is oorspronkelijk met 
name ontwikkeld in het kader van 
het recreatieonderzoek (Wier- 
2 NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 2002 
sum, 1998). Als gevolg van deze onderkennen van de wensen van eerste plaats wordt thans niet al- 
benadering is er een verdere ver- diverse belangengroepen. leen aandacht besteed aan de 
dieping in het onderzoek opge- Deze meer gedifferentieerde be- beleving en gebruikswensen van 
treden, waarbij veel meer aan- nadering is gebaseerd op twee de consumenten, maar worden 
dacht wordt besteed aan het belangrijke overwegingen. In de deze in toenemende mate syste- 
Kader 1: Overzicht van recent onderzoek op het gebied van 
voor het bos in Nederland 
l 1 1997 
Bervaes, J.C.A.M. et al., 1997. 1 Draagvlak voor natuur? Een pei- 
ling bij het publiek en bij maat- 
schappelijke organisaties. Wa- 
geningen, Instituut voor Bos- en 
Natuuronderzoek. 
Buijs, A.E. & C.M. Volker, 1997. 
Publieke draagvlak voor natuur 
en natuurbeleid. Wageningen, 
Staring Centrum, rapport 546. 
Foekema, H., 1997. Beeld van het 
bos. Amsterdam, NIPO. 
Goossen, C.M., F. Langers & J.F.A. 
Lous, 1997. Indicatoren voor re- 
creatieve kwaliteiten in het lande- 
lijk gebied. Wageningen, Staring 
Centrum, rapport 584. 
Ham, M.H.A. van den, E. Hoogen- 
dam, C.L.M. Spinnewijn & R.H.M. 
Peltzer, 1997. Bos zonder slag- 
bomen. Een kwalitatief onder- 
zoek naar de openstelling en 
toegankelijkheid van bos. Wa- 
geningen, Instituut voor Bos- en 
Natuuronderzoek, rapport 308. 
Pronk, D.M., T.A. de Boer & H.W.J. 
Boerwinkel, 1997. Aantrekkings- 
kracht van parken op stadsni- 
veau. Wageningen, Instituut voor 
Bos- en Natuuronderzoek, rap- 
port 274. 
1998 
Buijs, A.E. en P. Filius, 1998. Na- 
tuurbeelden in de praktijk. De in- 
vloed van natuurbeelden en na- 
tuurvisies op gedrag en mening 
over het beleid. Wageningen, 
Staring Centrum, rapport 623. 
Jókdvi, E.M. & M.B. Schöne, 1998. 
Wensen voor recreatie. Wage- 
ningen, Staring Centrum, rapport 
641. 
Nas, R., 1998. Gedrag, beleving en 
wensen van de Nederlander ten 
aanzien van het bos. Nederlands 
Bosbouw Tiidschrift 70(5): 247- 
. ,  
250. 
Veer, M., 1998. De waardering van 
uitheemse naaldboomsoorten en 
de wenselijkheid van het verwij- 
deren: een onderzoek onder Ne- 
derlandse bosbezoekers. Wage- 
ningen, Landbouwuniversiteit. 
1999 
Buijs, A.E., M.H. Jacobs, P. Verweij 
& S. de Vries, 1999. Graadme- 
ters beleving. Theoretische uit- 
werking en validatie van het 
begrip 'afwisseling'. Wagenin- 
genIBilthoven, Natuurplanbu- 
reau werkdocument 1999/19. 
Coeterier, J.F. & M.B. Schöne, 
1999. Struinen en landschapsbe- 
leving. Den Haag, Ministerie van 
LNV, Reeks Operatie Boomhut 
nr. 5. 
Reneman, D, M. Visser, E. Edel- 
mann & B. Mors, 1999. Mensen- 
wensen. De wensen van Neder- 
landers ten aanzien van natuur 
en groen in de leefomgeving. 
Hilversum, Intomart & Den 
Haag, Ministerie van LNV, Reeks 
Operatie Boomhut nr. 6 
Walter, J., S.A. Calon & S.J. ten 
Wolde, 1999. De betekenis van 
natuur en recreatie voor gezond- 
heid en welzijn van mensen. Den 
Haag, Ministerie van LNV, Reeks 
Operatie Boomhut nr. 8. 
2000 
Buijs, A.E., J.F. Coeterier, P. Filius & 
M.B. Schdne, 2000. Graadme- 
ters sociaal draagvlak en bele- 
ving. Werkdocument DLO-Na- 
tuurplanbureau-onderzoek. 
Elands, B. en J. Lengkeek, 2000. 
Typical tourists. Research into 
the theoretica1 and methodologi- 
cal foundations of a typology of 
tourism and recreation experien- 
ces. Wageningen University, 
Mansholt Studies 21. 
Filius, P., E.A. Buijs en C.M. Goos- 
sen, 2000. Natuurbeleving door 
doelgroepen. Waarden en wen- 
sen van jagers, sportvissers, vo- 
gelwerkgroepleden en vrijwilli- 
gers in het landschapsbeheer. 
Wageningen, Alterra, rapport 
104. 
Hoogstra, M.A. & E.E.M. Verbij, 
2000. Community Forestry - par- 
ticipatie in beheer. Nederlands 
Bosbouw Tijdschrift 72: 63-67. 
Moerdijk, L.J., H.G. de Molenaar & 
E.E.M. Verbij, 2000. Van 't bos 
los? Een verkennende studie 
naar de interactie tussen recre- 
atieve gebruikers en beheerders 
van het Nederlandse bos. Wage- 
ningen, Alterra, rapport 085. 
Overbeek, M.M.M., M.H. Borgstein 
&H.C. Hofsink, 2000. Beleven en 
doen: consumenten en recreatie 
in de groene ruimte. Den Haag, 
Landbouw-Economisch Instituut, 
rapport 40012. 
2001 
Bezemer, V., E. Verbij & P. Filius, 
2001. Communicatie volgens Ko 
de Boswachter. Studie naar de 
rol van communicatie bij de ver- 
vreemding tussen bosbezoekers 
en bosbeheerders in Nederland. 
Wageningen, Alterra, rapport 
212. 
Boer, T.A. de, E. Gerritsen & J.K. 
van Raffe, 2001. Beleving van 
bosbeelden. Een methode voor 
het bepalen van de belevings- 
waarde van bosbeelden en de 
resultaten van een pilotonder- 
zoek uitgevoerd met deze me- 
thode. Wageningen, Alterra, rap- 
port 250. 
Coeterier, J.F. & T.A. de Boer, 
2001. Ruimte, Rust en Stilte. Be- 
leving door burgers en indicaties 
voor beheer en beleid. Wagenin- 
gen, Alterra, rapport 423. 
2002 
Boer, T.A. de & R. Schulting, 2002. 
Zorg(en) voor natuur. Draagvlak 
voor natuur en natuurbeleid in 
2001. Wageningen, Alterra, rap- 
port 453. 
NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 2002 
Kader 2: Meningen over de betekenis van bos in Ede en Stadskanaal 
In het kader van een recent Europees onderzoek naar de rol van bosbouw in plattelandsontwikkeling 
(Elands & Wiersum, 1999) is in de gemeenten Ede en Stadskanaal een onderzoek uitgevoerd naar de opi- 
nies van zowel bewoners en landeigenaren over de betekenis van het bos in het kader van plattelands- 
ontwikkeling. In dit onderzoek stond niet de mening over bos en natuur hls specifieke vorm van landge- 
bruik centraal, maar de mening omtrent de betekenis van het bos in het kader van de welzijnsbeleving 
(quality of life) (Elands, 2002). Aan de respondenten werden 12 vragen voorgelegd omtrent hun mening 
over de mogelijke positieve of negatieve bijdragen van het bos aan het lokale welzijn. Uit de antwoorden 
(Figuur 1) bleek dat de positieve opinies overheersen, maar dat ook zeker negatieve meningen voorko- 
men of dat er neutraal gedacht wordt over de rol van bos. De landeigenaren hebben over het algemeen 
een minder positief oordeel over de betekenis van bos dan de bewoners. En de meningen in het traditio- 
nele bosgebied Ede (met hoog percentage bos) zijn veel positiever dan in het herbebossingsgebied 
Stadskanaal (met laag percentage bos). De inwoners van Ede associeerden het bos overwegend als een 
natuurgebied dat onderscheidend is van het door landbouw gekarakteriseerde platteland. Terwijl in 
Stadskanaal het bos overwegend als een ge'integreerd onderdeel van het platteland werd beschouwd. De 
'groene infrastructuur' van het bos verhoogt de landschappelijke waarde van het platteland. 
Figuur 1. Opinies over de bijdrage van het bos aan het lokale welzijn 
(1 = helemaal mee oneens, 2 = oneens, 3 = neutraal, 4 = eens, 5 = helemaal mee eens) 
5 
4 
3 
2 
1 
Een verdere statistische analyse gaf aan dat er vier verschillende opiniegroepen t,a.v, de betekenis van het bos 
onderscheiden kunnen worden. Deze werden gekarakteriseerd als respectievelijk enthousiast, positief realistisch, 
sceptisch en ongunstig gestemd over de lokale betekenis van bos (Figuur 2). Nog sterker dan in de eerste 
analyse blijkt hier het verschil tussen inwoners en grondbezitters en tussen het traditionele bosgebied en het 
herbebossingsgebied. 
matisch vergeleken met de bele- 
ving en gebruikswensen van de 
boseigenaren. Zodoende ont- 
staat een beter inzicht in de vraag 
hoe de wensen van de gemiddel- 
de Nederlandse consument ten 
aanzien van bos en natuur zich 
verhouden tot de wensen van de 
bosbezitters. In de tweede plaats 
wordt er ook meer aandacht be- 
steed aan de differentiatie van 
wensen van verschillende cate- 
gorieën van consumenten. Deze 
benadering is gebaseerd op de 
overweging dat in het bosbeheer 
niet uitgegaan kan worden van 
een grootste gemene deler aan 
publieke wensen ten aanzien van 
het bos, maar dat rekening ge- 
houden moet worden met een 
scala aan wensen van verschil- 
lende gebruikersgroepen. In het 
bosbeheer dienen deze veelsoor- 
tige wensen evenwichtig aan bod 
komen. In sommige gevallen kan 
dit geschieden door technische 
beheermaatregelen zoals zone- 
ring van voorzieningen en ge- 
leiding van bezoekers. In an- 
dere gevallen kunnen er echter 
NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 2002 
Figuur 2. Opiniegroepen met betrekking tot de betekenis van bos, onderscheiden naar doelgroep en ge- 
meente (N=798) 
Ede Stadskanaal 
Opiniegroep Inwoners Landeigenaren Inwoners Landeigenaren 
Tegenstanders 1 % 6% 3% 24% 
Sceptici 17% 24% 33% 32% 
Positief realisten 54% 41 % 43% 28% 
Liefhebbers 28% 29% 21 % 16% 
Uit deze gegevens blijkt duidelijk dat de opinies over de betekenis van bos lokaal sterk kunnen variëren. In het 
bosbeheer dient derhalve niet uitgegaan te worden van landelijke gegevens over gemiddelde boswensen, maar 
van gespecificeerde gegevens over de meningen van verschillende groepen van belanghebbenden en van de 
specifieke lokale betekenis van bos. 
zulke uiteenlopende verwach- 
tingen zijn, dat er ingrijpen- 
der oplossingen nodig zijn zo- 
als verboden op bepaalde acti- 
viteiten of gedeeltelijk afsluiten 
van gebieden. In het verleden 
werd er meestal van uitgegaan 
dat de beheerder zelf zijn funda- 
mentele keuzes maakt ten aan- 
zien van de gewenste soort en 
mate van functievervulling. Te- 
genwoordig wordt meer de na- 
druk gelegd op de rol van com- 
municatie en overleg met de 
verschillende groepen belang- 
hebbenden om tot een afstem- 
ming in doelstellingen voor het 
beheer te komen. 
In het huidige draagvlak- en 
beievingsonderzoek wordt dus 
niet meer alleen aandacht be- 
steed aan de vraag wat de ge- 
middelde beleving van bos en 
natuur is, maar tevens aan de 
vraag hoe de waarderingen en 
wensen van diverse maatschap- 
pelijke groeperingen zich tot el- 
kaar verhouden. Hierbij wordt ook 
gekeken of deze verschillende 
wensen met elkaar harmonigren 
of conflicteren. Een aanverwante 
vraag is nog wat voor mogelijkhe- 
den er zijn om conflicten tussen 
maatschappelijke groeperingen 
in hun wensen ten aanzien van 
bos en natuur op te lossen. De ti- 
tels in het overzicht van recent on- 
derzoek (zie kader 1) weerspie- 
geien het brede spectrum van 
aandacht van de laatste jaren. 
Samenwerking tussen 
consumenten en 
producenten 
Zoals uit het voorgaande duide- 
lijk moge zijn, heeft het draag- 
vlakonderzoek onder meer tot 
doel om te bepalen wat het maat- 
schappelijk draagvlak voor het 
Nederlandse bos is en hoe de 
maatschappelijke waardering 
van bos kan doorwerken in het 
beheer. Bij de vertaling van de 
resultaten van het belevings- en 
draagvlakonderzoek naar het 
bosbeheer wordt in toenemende 
mate uitgegaan van de gedachte 
dat wensen van diverse maat- 
schappelijke groeperingen in 
overeenstemming met elkaar ge- 
bracht dienen te worden. Met na- 
me de optimale afstemming van 
de eigen-geaarde wensen van 
'producenten' en 'consumenten' 
speelt hierbij een belangrijke rol. 
Vroeger dacht men daarbij veelal 
aan een afstemming via het 
marktmechanisme of via voor- 
lichting en communicatie. Te- 
genwoordig wordt echter ook 
aandacht besteed aan de moge- 
lijkheid tot meer (inter)actieve 
vormen van afstemming tussen 
bosconsument en -producent. 
Hierbij streeft men naar een meer 
directe betrokkenheid van con- 
sumenten bij het bosbeheer, met 
name van lokale gemeenschaps- 
groepen (zie ook Lambregts & 
Wiersum, dit nummer). Deze be- 
nadering is gebaseerd op de ge- 
dachte dat hierdoor niet alleen 
een directe relatie tussen maat- 
schappelijk draagvlak en bos- 
beheer gelegd kan worden, maar 
tevens dat het maatschappelijk 
draagvlak door deze participa- 
tieve werkwijze verder geopti- 
maliseerd zou kunnen worden. 
In principe bestaan er twee mo- 
gelijkheden voor participatie van 
gebruikersgroepen in bosbe- 
heer. In de eerste plaats kan door 
verschillende vormen van in- 
spraak en medezeggenschap de 
betrokkenheid van consumenten 
bij het bosbeheer bevorderd wor- 
den. In de tweede plaats kunnen 
bos-geïnteresseerden zelf direct 
betrokken worden bij of zelfs ver- 
antwoordelijkheid krijgen voor 
het bosbeheer. Deze mogelijkhe- 
den worden tot nu toe vooral door 
de grote terreinbeherende orga- 
nisaties verkend en deels al in 
praktijk gebracht (zie bijvoor- 
beeld Kaib, 2001). De opgedane 
ervaringen zouden voor particu- 
liere eigenaren aanleiding kun- 
nen zijn om in lokale of regionale 
verbanden ook enkele stappen in 
die richting te zetten. 
Aandacht voor lokale 
diversiteit 
In de hierna volgende vier artike- 
len worden enkele recente nieu- 
we inzichten ten aanzien van 
deze twee benaderingen nader 
toegelicht. In het artikel 'Draag- 
vlak voor natuur' (De Boer) 
worden de resultaten van recent 
landelijk onderzoek naar het 
NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 2002 


Maatschappelijk draagvlak voor het Nederlandse bos

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield