Overzicht van voorhanden bestrijdingsmethoden tegen Varroa destructor op de korte termijn en vooruitzichten voor de bestrijding op langere termijn. In de nabije toekomst gaat het om bestrijding met diergeneesmiddelen van natuurlijke oorsprong (mierenzuur, oxaalzuur, thymol) in het kader van een jaarbestrijdingsconcept. De verdere toekomst zal gericht zijn op het gebruik maken van natuurlijke vijanden (ziekteverwekkende virussen of schimmels) of natuurlijke signaalstoffen (feromonen), en het ontwikkelen van een varroaresistente bij door selectie op varroatoleranti

Blacquiere, T.

Cornelissen, B.

Smeekens, C.C.

Steen, J.J.M., van der

Dutch

Name not available

Leven met de varroamijt in de 21ste eeuw

Wageningen Yield 

TOEKOMST 
Leven met de varroamijt in de 2iSte euw 
7jeerd Blacquiere, Bram Cornelissen, Christ Smeekens en 
Sjef van der Steen, P P 0  Sector Bijen, Hilvarenbeek 
Niet dat er in de 22e eeuw niet meer met 
honingbijen en varroamijten geleefd zal worden, 
maar we beperken ons een beetje. En kijken eerst 
liever zelfs nog wat dichterbij: vandaag en morgen. 
Vewolgens naar de komende jaren, en dan naar de 
komende decennia ... 
Vandaag, morgen, de komende maand en 
gisteren en een maand terug 
Resistentie tegen Apistan is nu bijna overal in Nederland 
272 een feit. Dat betekent dat het dit najaar niet meer zal 
- werken, maar ook dat in veel bijenvolken extra veel 
mijten aanwezig zijn, omdat het eerder ook al niet zo 
goed meer werkte. Hopelijk is het dan ook zo dat u in 
het zeer nabije verleden hebt ingegrepen met alterna- 
tieven: mierenzuur, thymovar. Voor beide middelen is 
de nazomer (augustus-september) de beste periode. 
Mocht in oktober de mijtval op de varroalade nog 
steeds hoog zijn, dan hebben we eigenlijk geen werk- 
zame methode meer. Hopelijk komt door een toelating 
van Oxaalzuur in de komende jaren nog een goede 
methode voor later in het seizoen beschikbaar. Daar 
wordt op Europees niveau aan gewerkt. 
De nabije toekomst de komende jaren 
We werken met een jaarbestrijdingsconcept, zoals dat 
in Zwitserland al is uitgewerkt en wordt toegepast. Een 
uitgangspunt is dat er niet mag worden behandeld met 
middelen van april tot juli, in verband met mogelijke 
residuen in de honing. De in te zetten maatregelen 
zijn afhankelijk gesteld van de mate van besmetting 
op gezette tijden. De besmetting wordt het hele jaar 
zo laag gehouden, dat er aan het eind van het seizoen 
maximaal 2.000 mijten per volk zijn. Aan het begin van 
de winter mogen het er maximaal 50 zijn. In het kort 
komt de methode neer op het wegsnijden van darren- 
raat in het voorjaar, behandelen met mierenzuur in het 
najaar, twee keer, en zonodig nabehandelen met 
oxaalzuur in het begin van de winter. In de Zwitserse 
kasten met warme bouw blijkt ook ApiLifevar (thymol) 
in de nazomer goed te werken. Dat wordt dan gebruikt 
in plaats van mierenzuur. Bij onze kasten met koude 
bouw is de effectiviteit veel lager en onvoorspelbaar: 
soms goed, soms heel slecht. 
Als er eind mei meer dan drie mijten per dag vallen is 
het niet verantwoord tot het einde van de zomer te 
." -.-.... ".." .................. " ...- ..-- *. .... ...,.'.,.,.--. 
maandblad voor imkers oktober 2002 
wachten met behandelen. Dan moet meteen in- 
gegrepen worden met mierenzuur. Zo'n volk is dan 
even niet voor honingoogst te gebruiken, omdat er 
geen mierenzuur in de honing moet komen. 
De verdere toekomst: de volgende decennia 
Het is natuurlijk het aantrekkelijkst om gebruik te 
maken van natuurlijke vijanden van de varroamijt, of 
van natuurlijke signaalstoffen die de mijt afschrikken, 
of de voortplanting beïnvloeden. Daarnaast is het 
ontwikkelen van een varroaresistente bij een optie. 
1. Eigenschappen van de mijt er zijn duidelijke aan- 
wijzingen dat bij hele hoge aantallen mijten in een 
bijenvolk de vitaliteit van de mijten achteruitgaat. 
Althans, ze vermenigvuldigen zich minder snel dan in 
bijenvolken met weinig mijten. Helaas treedt dit pas 
op bij dichtheden die voor het bijenvolk al bijna fataal 
zijn, dus er rest de imker niets anders dan de mijten- 
populatie toch maar weer drastisch te verkleinen. Het 
zou kunnen dat bij hoge dichtheden de mijten meer 
met elkaar in contact komen, waarbij eventuele ziekten 
worden overgedragen. Het zou ook kunnen zijn dat 
een vrouwjesmijt in bijenvolken met heel veel mijten 
vaker zal instappen in een cel waar nog recentelijk 
(jonge) varroamijten zijn gekomen, die daarin zijn o p  
gegroeid. Misschien dat in zo'n cel nog stoffen aan- 
wezig zijn die de ontwikkeling van eieren of larven remt. 
Hiervoor zijn sterke aanwijzingen uit onderzoek en zo'n 
remmende stof zou in principe goede mogelijkheden 
voor bestrijding van de varmamijt kunnen bieden. 
2. Ziekten van de mijt Als bovengenoemde tragere 
groei komt door ziekten van de varroamijt, is het dan 
mogelijk (veel) mijten te besmetten met zo'n dekte, 
ook als er maar weinig mijten in het volk aanwezig 
zijn? Op virologie van de universiteit in Wageningen 
wordt oriënterend onderzoek verricht naar een soort- 
eigen virus van de varroamijt. Dit virus lijkt de sterf- 
kans van de mijten te verhogen. Waarschijnlijk is een 
hoge infectiedruk van het virus noodzakelijk om een 
behoorlijk effect te verkrijgen. Er zal echter nog heel 
wat onderzoek nodig zijn, over welk virus het gaat, of 
je het kunt vermeerderen, em. alvorens we aan een 
bestrijdingschema kunnen gaan werken. Ook 
bestrijding van de mijten met ziektenveroorzakende 
schimmels is in onderzoek. Ook daar is toepassing 
nog niet in zicht. 
.r. i l - " < ~ . W . " . - ~ " - - - - m . - ~  
TOEK 
3. Eigenschappen van de bijen: is het mogelijk varroa- 
resistente bijen te selecteren? Het initiatief met de 
'Primonkybij' is hiervan een voorbeeld. Maar ook 
binnen de andere in Europa gebruikte bijen kunnen 
verschillen bestaan. Het is duidelijk dat de mijt zich niet 
in alle volken even snel ontwikkelt, maar waaraan dat 
ligt is nog niet zo duidelijk. Selectie op varroaresistentie 
(weerstand tegen de varroamijt) of -tolerantie (ver- 
draagzaamheid t.o.v. de varroamijt) is daarom nog 
een beetje selectie van een zwarte doos: moet de bij 
te veel stinken voor de varroamijt, moet hij de mijten 
bijten, of te snel reproduceren, of ... 
Traagheid van resistentieontwikkeling 
Resistentie kan zich in honingbijenvolken alleen ont- 
wikkelen via die ene reproducerende bij, de koningin 
(natuurlijk wel met erfelijk materiaal van de darren). 
En het effect wordt pas zichtbaar aan de ontwikkeling 
van de mijtenpopulatie in de kolonie die bestaat uit 
haar nakomelingen. Tijdens het leven van die koningin 
vermenigvuldigt de mijt zich wel zeven keer per jaar. 
Dat betekent dat zonder de mijtenpopulatie in 
bedwang te houden de meeste teeltkolonies, en 
daarmee de meeste teeltmoeren, al dood zijn voordat 
ze zich hebben kunnen bewijzen. Een alternatief is om 
selectie op een natuurlijke manier te laten gebeuren 
in combinatie met zwermen, waardoor de bijen deels 
kunnen ontsnappen aan de mijten en daarmee de 
infectiedruk kunnen verminderen. Dit zal echter in 
Nederland een onhaalbare methode zijn, door de 
hoge bevolkingsdichtheid. Bovendien zullen de achter- 
blijvende hoofdvolken vrijwel zeker aan de varroa- 
besmetting te gronde gaan en daarmee weer voor een 
sterke verspreiding van de mijt zorgen. Hetzelfde 
geldt voor 'niet bestrijden', en 'de natuur zijn gang 
laten gaan'. Met andere woorden: het niet behandelen 
verhoogt de infectiedruk op de volken in de omgeving. 
Selectie op varroatolerantie kan het best op onder- 
zoekinstellingen worden gedaan. Er moeten dan 
methoden worden gezocht waarbij sneller grote 
aantallen moeren kunnen worden geteeld en 
beoordeeld aan de hand van vastomlijnde criteria. 
De nabije toekomst: werken met GNO's 
Het gebruik van Gewasbeschermingsmiddelen van 
Natuurlijke Oorsprong (GNO's) wordt in de land- en 
tuinbouw sterk aangemoedigd. Heel vaak kunnen 
relatief onschuldige vrij natuurlijke middelen echte 
chemische vergiften vervangen. Je zou analoog 
mierenzuur, oxaalzuur, thymol enz. min of meer als 
'DNO' kunnen opvatten: diergeneesmiddel van 
natuurlijke oorsprong. Overigens gelden ook daarbij 
wel strikte voorwaarden: wanneer en hoe toepassen. 
Bovendien moet bekend zijn hoeveel van een middel 
in de voedselketen terecht mag komen, en het 
werken met zulke middelen moet veilig genoeg zijn 
en aan allerlei eisen voldoen. 
Maatschappelijk wordt het belang van voedselveilig- 
heid, en van traceerbare en gegarandeerde en 
heldere productiemethoden steeds belangrijker. Dat 
geldt natuurlijk ook voor de productie van honing en 
andere bijenproducten. Daarnaast is de beleving van 
natuur en van een natuurlijke productie een speerpunt 
in het Nederlandse en Europese overheidsbeleid (dan 
kunnen we met ons potje honing toch moeilijk aan- 
komen met residuen van pesticiden: of met: echte 
bijenboenwas, ook tegen huisstofmijt). 
Imkers die bijen inzetten voor de bestuiving van land- 
en tuinbouwgewassen kunnen niet terecht bij onder- 273 
nemen die biologisch telen, zolang zij chemische 
pesticiden tegen de varroamijt gebruiken. 
Leven met de varroamijt 
Leven met de varroamijt is op korte termijn, als imker 
zorgen met de bijenvolken te overleven, op een zo 
weinig mogelijk milieubelastende manier. Op lange 
termijn zoeken naar signaalstoffen (feromonen) of 
biologische bestrijding met ziekten van de mijt, of 
werken aan een varroaresistente honingbij. Van al 
deze opties is het overigens nog niet gezegd dat het 
ook zal lukken. Het blijven bestuderen van de 
honingbij en de mijt en hun eigenschappen, is 
essentieel om eventuele nieuwe ontwikkelingen op 
het spoor te komen. 
ntie! ZLTO studiedag 
kpú$w@ar w w  Mjkt &a wed meer deel- 
+wrde*sl~~~i&$~i~a~tru&~%~a&pabifrqp~;, 
* W e f a h * w a i n * t a M f i  &. G. !&dki  91, &w M W W F ~ ,  
#3S 36 SrJ. 
............................................................................................................................................ ".. . 
maandblad voor imkers oktober 2002 


Leven met de varroamijt in de 21ste eeuw

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield