Zadoks, J.C.

Dutch

Wageningen Yield 

De konijnekeutelschimmel, Sor-
daria fimicola, was een dankbaar
les-object in het helaas afgeschaf-
te practicum Epidemiologie van
de LUW. Deze mestbewonende (=
koprofiele) schimmel schiet zijn
ascosporen in de richting van het
licht, over een afstand tot tien
centimeter. Meten van het ver-
schijnsel is leuk, maar het verkla-
ren is niet simpel. Er zijn namelijk
twee verklaringen die elkaar niet
uitsluiten. Zoiets hoort eigenlijk
niet in een fatsoenlijke natuurwe-
tenschap waar slechts een verkla-
ring de juiste moet zijn. 
De eerste verklaring spreekt het
meeste aan. De schimmel be-
woont konijnekeutels en voedt
zich daarmee. Overdag schiet hij
zijn ascosporen in de richting van
het licht, dus omhoog. De asco-
sporen landen op de toppen van
de grasjes rond de keutelplaats,
worden door de konijnen met gras
en al opgegeten, passeren het
darmkanaal, en worden uitgekeu-
teld. De schimmelsporen, innig
gemengd met de konijnepoep, kie-
men, paren, vormen asci en asco-
sporen, enzovoorts, enzovoorts.
De evolutie heeft voor S. fimicola
een simpele kringloop geschapen,
met de schimmel in de rol van een
onschuldige commensaal van het
konijn. Bewijs? Je ziet het toch!
De tweede verklaring is veel ‘weten-
schappelijker’. In de ascus van de
schimmel wordt op een signaal van
‘iets’ hoogmoleculair materiaal
omgezet in laagmoleculaire stoffen,
de osmotische druk in de ascus
neemt sprongsgewijs toe (tot 107
N.m-2= 100 atmosfeer), de ascus
ontploft en de sporen schieten weg
met een grote snelheid (tot 100 m.s-
1), richting lichtbron. De lichtquan-
ta waren ingevangen door een
lichtgevoelig substraat, dat in aan-
geslagen toestand een groeistof in
werking stelt om de ascusmond te
richten op het licht. Enzovoorts,
enzovoorts. Iedere stap in dit ge-
compliceerde proces is – in begin-
sel – analyseerbaar en bewijsbaar.
Uiteraard kunnen we aantonen dat
de spijsverteringssappen van het
konijn de ascosporen geen kwaad
doen, etcetera, etcetera. We kunnen
naar hartelust detail-proeven ver-
zinnen en zodoende afdalen tot het
moleculaire verklaringsniveau.
De eerste verklaring is functioneel
(om niet te zeggen holistisch),
richt zich op de levenswijze van de
schimmel als een biologisch doel,
en zou in de ecologie als ‘ultimate’
verklaring aangeduid worden. De
ultimate verklaring suggereert
doelmatigheid, een objectieve
doelmatigheid die berust in het
beschouwde voorwerp (de konij-
nekeutelschimmel) zelf, in harmo-
nie met zijn wezen, met zijn be-
stemming. Een dergelijke op de
objectieve doelmatigheid der le-
vende dingen gerichte beschou-
wing heet ‘teleologisch’, aldus
reeds Immanuel Kant in zijn ‘Kritik
der Urteilskraft’ van 1790.
De tweede verklaring is mechanis-
tisch, causaal-analytisch, en kan
als ‘proximate’ verklaring aange-
duid worden. Deze verklaring is
het werk van de theoretische rede,
aldus weer Kant. De toepassing
van de  rede moeten wij zover mo-
gelijk doorzetten, maar er blijft
een niet te verklaren rest. Kant
heeft een grens getrokken, een
grens die door modern onderzoek
weliswaar steeds verder opschuift,
maar die blijft bestaan.
De moderne wetenschap is vooral
in de proximate verklaring geïnte-
resseerd, niet alleen ter wille van
het zuivere begrip maar ook om-
dat er praktische, zelfs patenteer-
bare toepassingen uit dat begrip
zouden kunnen voortkomen. Het
ultimate tegenwicht is echter
broodnodig, niet alleen vanwege
de actuele holistische mode maar
ook omdat doel-verklaringen lei-
den tot nieuwe vragen: zij hebben
een ‘heuristische’ waarde.
Doel-vragen worden behandeld in
de ‘teleologie’, de doelleer, de leer
van de doelmatigheid in de schep-
ping (het Griekse ‘telos’ staat voor
‘einde, doel, vervulling’). De doel-
leer is, met een grote sprong, terug
te voeren op Aristoteles (4e eeuw
vC), die in de levende natuur een
doelmatige ordening zag. De mo-
derne mens heeft, naar mijn ge-
voel meer dan de vorige generatie,
niet alleen behoefte aan antwoor-
den op de vraag ‘hoe’ maar ook
aan antwoorden op de vraag
‘waartoe’. Het moderne onderwijs
is daarbij geen grote steun, want
de waartoe-vragen worden zelden
gesteld. Klinken zij wat achterlijk
in het moleculaire ICT-tijdperk
waarin wij nu leven?
Zelfs de konijnekeutel en zijn
schimmel kunnen de beschouwe-
lijke mens verder helpen..
Literatuur
Bakker, K. 1985. Algemene inleiding, pp 1-24
in K. Bakker et al. (Eds): Inleiding tot de
oecologie. Utrecht, Bohn. 565 pp.
Ingold, C.T. 1965. Spore liberation. Oxford,
Clarendon Press. 210 pp.
Störig, H.J. 1998. Geschiedenis van de filoso-
fie 1 & 2. Utrecht, Spectrum. 334+399
pp.
Zadoks, J.C., Schein, RD. 1979. Epidemiology
and plant disease management. New
York, Oxford University Press. 427 pp.
Pagina 14 Gewasbescherming jaargang 34, nummer 1, januari 2003
Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Plantenziektekundige Vereniging
[C
O
L
U
M
N
De konijnekeutelschimmel
geeft les
J.C. Zadoks
Herengracht 96-c, 1015 BS  Amsterdam, e-mail jczadoks@euronet.nl


De konijnekeutelschimmel geeft les

NARCIS 

Name not available

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/320149

De konijnekeutelschimmel geeft les

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

Name not available