Neeteson, J.J.

Vries, W., de

Dutch

Name not available

Milieurandvoorwaarden aan duurzame landbouw: de samenhang tussen natuur, milieu en landbouw

Wageningen Yield 

Reeks Milieuplanbureau-19 29
3 Milieurandvoorwaarden aan duurzame landbouw: de
samenhang tussen natuur, milieu en landbouw
W. de Vries & J.J. Neeteson
3.1 Inleiding
In het Vierde Nationaal Milieubeleidsplan (NMP4) wordt o.a. gesteld dat er een
transitie nodig is in de huidige landbouw naar duurzame landbouw. De
uitgangspunten voor het lange-termijn spoor (2030) betreffen voornamelijk
natuurkwaliteit en milieuambities. De samenhang tussen de gewenste ontwikkeling en
de mogelijkheid hiertoe vanuit de landbouw wordt in deze notitie geschetst, met
name vanuit het gezichtspunt van de nutriëntenproblematiek, met nadruk op stikstof
in al zijn verschijningsvormen. Doel van dit hoofdstuk is om inzicht te geven in de
samenhang tussen natuur, milieu en landbouw in kwalitatieve zin zoals dat naar
voren komt in de mestproblematiek in relatie tot de nota’s “Natuur voor Mensen,
Mensen voor Natuur” (SER, 2001) en het “Vierde Nationaal Milieubeleidsplan”
(VROM, 2001).
3.2 Samenhang tussen natuur, milieu en landbouw in relatie tot de
mestproblematiek
De landbouwkundige functie (productie van voedsel, vezels, siergewassen en bio-
energie) staat in veel gebieden op gespannen voet met de overige functies door:
– Stankoverlast vanuit landbouwbedrijven voor niet-agrarische bebouwing en
recreatie terreinen (verstoring van wonen en recreëren);
– Ammoniakemissie vanuit de landbouw en de daarop volgende depositie van
ammoniak in nabijgelegen verzuringgevoelige natuurgebieden (aantasting bio-
diversiteit door verzuring en eutrofiëring);
– Belasting van het grond- en oppervlaktewater met nitraat en fosfaat (aantasting
van (drink)watervoorraden door vermesting);
– Verlaging van de grondwaterstand.
In dit kader speelt stikstof een cruciale rol. Stikstof komt namelijk op heel
verschillende wijzen in het milieu terecht en heeft daardoor vele effecten waaronder:
– Nitraatuitspoeling naar het grondwater en stikstofafspoeling naar het
oppervlaktewater. Ter beperking hiervan is MINAS ingevoerd met
stikstofverliesnormen die zijn gebaseerd op normen voor nitraat in grondwater
(50 mg.l-1) en stikstof in oppervlaktewater (2,2 mg.l-1);
– Emissie van ammoniak, NH3, en (vanuit landbouw in veel mindere mate)
stikstofoxiden, NOx. Ter beperking hiervan zijn kritische depositiewaarden voor
natuur opgesteld en voor NOx tevens door de vorming van aerosolen (fijn stof,
klimaat);
30  Reeks Milieuplanbureau-19
– Emissie van het broeikasgas N2O (lachgas), dat gelimiteerd wordt in verband met
gewenste emissiereducties ter vermindering van de toename van de temperatuur
op aarde (afspraken in het kader van het Kyoto protocol).
Met name de emissies van stikstof illustreren de samenhang tussen natuur (kritische
depositiewaarden voor natuur), milieu (normen voor de emissies van NO3, NH3, NOx
en N2O) en landbouw (met name het stikstofgebruik).
3.3 De nota Natuur voor Mensen, Mensen voor Natuur.
Voor de natuurkwaliteit zijn de ambities geformuleerd in de nota “Natuur voor
mensen, mensen voor natuur”. De hoofddoelstelling van het huidige, Nederlandse
natuurbeleid is behoud, herstel, ontwikkeling en duurzaam gebruik van natuur en
landschap, als essentiële bijdrage aan een leefbare en duurzame samenleving.
Relevant voor de landbouw is daarbij de aanleg van een Ecologische Hoofdstructuur
(EHS) en het behoud en duurzaam gebruik van de biodiversiteit (zowel nationaal als
internationaal). De twee programma’s (van de vijf) die in dit kader het meest relevant
zijn betreffen:
– Internationaal natuurlijk (behoud van de mondiale biodiversiteit d.m.v.
internationale samenwerking). Dit vereist een zorgvuldige en effectieve uitvoering
van internationale afspraken op het gebied van soortenbescherming. Dit houdt
bijvoorbeeld in dat Nederland gebieden aanwijst in het kader van de Vogel- en
Habitatrichtlijn en deze gebieden strikt beschermd. Deze gebieden maken deel uit
van de EHS.
– Groots natuurlijk (volledige realisatie van de EHS). In 2005 dient de EHS
kwantitatief volledig gerealiseerd te zijn en in 2018 dient het beheer in de volledige
EHS gericht te zijn op door het Rijk vastgestelde 27 natuurdoelen, gebaseerd op
het rapport Ecosystemen in Nederland (1995). De natuurdoelen zijn elk verdeeld
in aparte natuurdoeltypen. Per provincie is een natuurdoeltypenkaart gemaakt, die
samen de landelijke natuurdoelenkaart oplevert. Voor de realisatie van de
natuurdoelen zijn de milieucondities een belangrijke factor. De taakstelling m.b.t.
de voor natuur vereiste milieucondities is dat in 2020 de milieukwaliteit zodanig is
dat deze geen belemmering vormt voor het bereiken van de natuurdoeltypen
binnen de EHS. Deze milieucondities hebben voornamelijk betrekking op
vochttoestand, zuurgraad en stikstofbeschikbaarheid. De uitstoot van stikstof uit
de landbouw (samen met zwavel en stikstof uit industrie en verkeer) beïnvloedt in
hoge mate de zuurgraad en stikstofbeschikbaarheid terwijl verlaging van de
grondwaterstand de vochttoestand beïnvloedt.
3.4 Het Vierde Nationale Milieubeleidsplan
In het Vierde Nationale Milieubeleidsplan zijn de milieu-ambities concreet uitgewerkt
in grens- en streefwaarden. Van de zeven grote milieuproblemen die in NMP4
worden genoemd is met name het verlies aan biodiversiteit en in mindere mate de
klimaatverandering, gerelateerd aan de landbouw, met name als gevolg van
Reeks Milieuplanbureau-19 31
stikstofemissies. Volgens NMP4 moet de landbouw dan ook verduurzamen vanwege
de milieudruk die het momenteel veroorzaakt. Om landbouw, natuur en milieu met
elkaar in balans te brengen wordt voor het landelijk gebied een integraal beleid
ingezet. Op de lange termijn (tot 2030) moet dit leiden tot een duurzame landbouw
binnen ecologische, sociale en economische randvoorwaarden:
1. De emissie van ammoniak (in verband met verzuring en vermesting) moet in
Nederland generiek 75 tot 85% lager zijn dan in 1990. In sommige gebieden
gelden strengere normen. Dit is gerelateerd aan een bescherming van de
biodiversiteit in 95% van de natuur. De totale Nederlandse emissie mag
derhalve in 2030 niet hoger zijn dan 30-50 kton NH3. Naast dit generieke
plafond is een gebiedsgerichte inzet nodig om de bescherming van de natuur
tot stand te brengen. In die situatie zou in 95% van de gevallen de verwachte
depositie gelijk zijn aan de kritische depositie van stikstof.
2. Voor de emissies die samenhangen met het nutriëntengebruik (nitraat, fosfaat
en zware metalen) zijn grens- en streefwaarden geformuleerd voor het
grondwater, het oppervlaktewater en de bodem. Voor nitraat in grondwater is
dit een grenswaarde van 50 mg NO3.l
-1 en een streefwaarde van 25 mg NO3.l
-1.
Voor oppervlaktewater zijn dit grenswaarden van 2,2 mg N.l-1 en 0,15 mg P.l-1
en streefwaarden van 1.0 mg N.l-1 en 0,05 mg P.l-1. Te zijner tijd wil men naar
watertype gerichte en gebiedsgerichte normen.
Andere milieueisen hebben betrekking op de blootstelling aan bestrijdingsmiddelen
die op het niveau van een Verwaarloosbaar Risico moet worden gebracht. Hiertoe is
nog nader onderzoek nodig om reductiepercentages op bedrijfsniveau te kunnen
formuleren. Daarnaast mogen de zware metalen gehalten in de bodem en het
grondwater de streefwaarden niet overschrijden. De streefwaarden voor de bodem
zijn: 0,8 mg Cd.kg-1, 36 mg Cu.kg-1 en 140 mg Zn.kg-1. De streefwaarden voor het
grondwater zijn: 0,06 μg Cd.l-1, 1,3 μg Cu.l-1 en 24 μg Zn.l-1. Momenteel worden de
streefwaarden echter slechts in een beperkt aantal gebieden (o.a. De Kempen)
overschreden en bovendien wordt momenteel gewerkt aan Bodemgebruikswaarden
voor het landelijk gebied die waarschijnlijk hoger zullen uitkomen. Wel leidt de
toevoer van metalen via depositie, kunstmest en dierlijke mest in veel gevallen tot
verdere metaalaccumulatie in de bodem, maar dit kan worden opgelost door een
sterke terugdringing van zware metalen in veevoer, een drastische vermindering van
additieven en verlaging van de gehalten aan zware metalen in fosfaatkunstmest.
Naast normen in verband met de uitstoot van stoffen wil men door herstel van
watersystemen zorgen voor de oplossing van de verdrogingsproblematiek. Hiertoe
moet naar verwachting 200.000 tot 300.000 hectare aan landbouwareaal vernatten.
3.5 Evaluatie
Met name de doelstellingen rond de mest en ammoniak problematiek zijn ingrijpend.
Zo leiden de normen voor fosfaat in oppervlaktewater tot een toelaatbare
fosfaatverlies van slechts 1 kg per ha per jaar. Hierdoor zijn  jaarlijks grote
hoeveelheden mest niet meer plaatsbaar en moeten uit de markt worden genomen
via verwerking of krimp van de veestapel. De meest ingrijpende gevolgen van de
32  Reeks Milieuplanbureau-19
milieudoelstellingen zijn waarschijnlijk echter gerelateerd aan de ammoniak-
doelstelling van 30-55 kton NH3. Als die gehaald wordt lijkt het waarschijnlijk dat alle
andere milieudoelen (waaronder de gewenste reductie in nitraatuitspoeling, N- en P-
afspoeling en N2O emissies) ook gehaald worden. Vraag is zelfs of onder die conditie
nog wel landbouw mogelijk is. En als dat al zo is, of dan inderdaad 95% van de
natuur wordt beschermd. Hierop wordt in het volgende hoofdstuk ingegaan.


Milieurandvoorwaarden aan duurzame landbouw: de samenhang tussen natuur, milieu en landbouw

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield