De inhoud van het handboek 'Vloeiend modelleren in het waterbeheer' (Good Modelling Practice), dat eind 1999 uitkwam en de NEN-norm die hier een uitvloeisel van is worden toegelicht en de auteurs geven suggesties voor het gebruik erva

Kortstee, F.

Molen, D.T., van der

Noort, J.

Scholten, H.

Dutch

Wageningen Yield 

P L A T F O R M 
NEN-norm voor 'Modelleren 
in het Waterbeheer' 
DLEDERIK VAN DER MOLEN, RIZA 
FRANK KORTSTEE, NEDERLANDS NORMALISATIE-INSTITUUT 
JAN N O O R T , STOWA 
H U U B SCHOLTEN, WAGENINGEN UNIVERSITEIT 
Al enige tijd wordtgewerkt aan een NEN-norm voor 'Modelleren in her waterbeheer'. Hiervoor is een 
commissie in liet [evengeroepen waarin alle partijen uit wnterbehcrend Nederland ztjn vertegen-
woordigd. Het ontwerp is ditvoorjaargepubliceerd. Deze zomer verzamelt het Nederlands Normali-
satie-instituut het commentaar, waarna naar verwachting nog dit jaar de definitieve norm wordt 
gepubliceerd. De NEN-norm is een uitvloeisel van liet handboek 'Vloeiend modelleren in het Water-
beheer'(Good Modelling Practice, dat eind 1999 uitkwam. Dit handboek ondersteunt degenen die 
werkzaam zijn in projecten waarin modellen cen rol spelen. Het handboek is echter ook relevant voor 
degenen die niet direct met modelleren te maken hebben, maar wel de ontwikkeling oj toepassing van 
modellen initiëren eu financieren cu met de resultaten verdergaan, kortom de opdrachtgevers, pro-
jectleiders, bestuurders cu beleidsmakers. De richtlijnen uit het handboek worden momenteel uit-
gewerkt in ecu NEN-norm, waardoor het draagvlak en de status van de regels voor eengoede model-
(eerpraktijk verder worden vergroot. In deze bijdrage lichten wc de inhoud van het handboek en de 
NEN-norm toe engevcu wc suggesties voor hetgebruik ervan. 
Modellen worden voor steeds complexere 
problemen ingezet. Transparantie en reprodu-
ceerbaarheid van modelstudies staan hiermee 
steeds meer onder druk en daarmee neemt de 
kans op fouten en potentiële schade door die 
fouten toe. Waarschijnlijk bestaat behoefte aan 
nadere regulering van zowel de praktijk van 
het modelleren als de omgang met de model-
resultaten. 
Het handboek 'Vloeiend modelleren in het 
Waterbeheer' (STOWA-rapport 99-05, RTZA-
rapport 99.036) biedt informatie om het ont-
wikkelen en toepassen van modellen te struc-
tureren, inzichtelijk en overdraagbaar te 
maken. Het handboek helpt de opdrachtgever 
vooraf duidelijk te maken wat wel en wat niet 
wordt gedaan in het project en dit achteraf te 
controleren. Het garandeert daarmee niet de 
juistheid van het model(resultaat), maar geeft 
wel zicht op de kwaliteit van de aanpak en de 
resultaten. 
In 1998 is in het kader van 'Standaard 
Raamwerk - Aquest' een behoeftenonderzoek 
naar modellen in het waterbeheer uitgevoerd 
in opdracht van STOWA en Rijkswaterstaat. 
Naar aanleiding hiervan zijn drie werkgroepen 
gestart. Deze werken aan de architectuur van 
de informatietechnologie, een mantelovereen-
komst in verband met eigendomsrechten en 
aan regels voor een goede modelleerpraktijk: 
het project 'Good Modelling Practice'. 
Dit project resulteerde in het handboek 
'Vloeiend modelleren in het waterbeheer'. De 
eerste versie is in het najaar van 200t geëvalu-
eerd. De verbeterde versie vormt de basis voor 
de NEN-normalisatie. 
Inhoudelijk 
'Good Modelling Practice', zoals de richt-
lijnen in het normontwerp worden genoemd, 
bestaat uit een zevental stappen die m afbeel-
ding 1 zijn weergegeven. Essentieel is dat iede-
re stap wordt gedocumenteerd, zodat keuzes 
kunnen worden verantwoord en onderdelen 
kunnen worden herhaald. Daarom wordt 
begonnen met een logboek (stap 1). Daarna 
start het modelproject met een beschrijving 
van het probleem en een inventarisatie van de 
benodigde middelen (rijd en geld), resulterend 
in een werkplan (stap 2). In de volgende stap 
wordt meer concreet toegewerkt naar het 
model. Met behulp van een beschrijving van 
het systeem en de beschikbare data worden 
keuzes gemaakt ten aanzien van de schemati-
satie (tijd en ruimte) en de numerieke aanpak. 
Op basis hiervan wordt de meest geschikte 
modelprogrammatuur gekozen en de toepas-
sing geïmplementeerd (stap 3). De volgende 
stap bestaat uit het testen van de modeltoepas-
sing en eindigt met een gevalideerd model 
(stap 4). Daarna volgen de uiteindelijke bereke-
ningen (stap 5) en de analyse van de uitkom-
sten (stap 6). Hierbij is het van belang dat 
wordt nagegaan in hoeverre de resultaten heb-
ben bijgedragen aan het oorspronkelijke pro-
bleem. Tenslotte wordt het geheel gerappor-
teerd en gearchiveerd (stap 7). 
Voor elke vraag dienen modelleurs alle 
stappen te doorlopen. Afhankelijk van de 
vraagstelling en de beschikbare informatie en 
instrumenten, kunnen de accenten echter 
anders liggen. Wanneer bijvoorbeeld een 
bestaand model gebruikt kan worden, zullen 
de activiteiten pas echt bij stap 4 beginnen. 
Wanneer het slechts gaat om een nieuw scena-
rio, dan begint het met stap 5. Ook is het 
mogelijk dat het einde van het stappenplan 
niet wordt gehaald. Als de vraagstelling en de 
beschikbare middelen niet met elkaar in over-
eenstemming zijn, houdt het na stap 2 op. Ver-
der kan na stap 4 blijken dat het model niet 
haalbaar is, omdat het niet aan de technische 
specificaties kan voldoen. 
Toepassingsmogelijkheden 
De NEN-norm is toepasbaar voor model-
len die gebruikt worden bij het integraal 
waterbeheer, zoals voor grond- en opper-
vlaktewater, waterkwantiteit en -kwaliteit. 
Waterbeheerders maken gebruik van diverse 
soorten modellen, onder andere data- en 
procesgestuurde modellen. Het normontwerp 
richt zich vooral op de laatste groep: determi-
nistische numerieke modellen. Uiteraard kan 
bij de toepassing van andere modellen, bij-
voorbeeld soft-hybride modellen, neurale net-
werken en empirische modellen, wel geprofi-
teerd worden van de richtlijnen van het 
normontwerp. 
Het woord 'model' wordt op verschillende 
wijzen gehanteerd. In het normontwerp wordt 
met de term 'model' veelal een model toepas-
sing bedoeld: een computerprogramma (een 
modelprogramma, bijvoorbeeld DUFLOW en 
SOBEK) inclusief de daarbij behorende invoer 
voor een specifiek gebied of watersysteem. 
Software wordt in het normontwerp niet 
beschouwd. 
De rol van de opdrachtgever 
De opdrachtgever speelt nadrukkelijk een 
rol bij het gebruik van de norm: hij of zij kan 
verlangen dat de omgangsvormen tijdens het 
project gehanteerd worden zoals die zijn vast-
gelegd in de NEN-norm. In de praktijk kan het 
als volgt gaan: 
H 2 0 1 6 2 0 0 2 
P L A T F O R M 
begin logbo« 
— * • maafc werkplan — — 
1 1 
I cPMch togt>o*k ! 
| en lo imuheren i 
1
 . 
? 1 
t " 
. -—-
/ 
I»1 , :U«I . , 
g w n . 
l 
b«df 
— 
- — ^ 
conceptueel 
model 
) 
gegevens 
f 
— 
-
1 
Ajb. i. Overzicht van de stappen in 'Good Modelling Practice'. 
A/b. r. De NEN-norm is een hulpmiddel voorde 
modelleurom de wetenschappelijke kwaliteit 
van het project te verhogen en biedt de 
opdrachtgever de kans om de praktische 
bruikbaarheid van het resultaat te vergroten. 
T3 
'53 
J3 *_ 
X) 
'3 
XI 
<u M a 
M 
Opdrachtgever 
Modelleur 
Wetenschappelijke kwaliteit 
Zodra een (bestuurlijke) vraag geformu-
leerd wordt die met modelstudies beant-
woord moet worden: eis dat gewerkt wordt 
volgens de NEN-norm. Deze norm geeft 
zicht op kwaliteit en onzekerheden rond-
om modelstudies; 
De NEN-norm betekent met automatisch 
dat de modelstudie perfect is. Wel geeft de 
norm zicht op de kwaliteit van de studie. 
Met andere woorden: is het onvoldoende, 
voldoende of ruim voldoende om de 
gestelde bestuurlijke vraag te beantwoor-
den; 
Controleer fof laat controleren) of de for-
mulieren behorend bij de NEN-norm zijn 
bijgesloten bij de eindrapportage, inclusief 
een interpretatie van de modelleur met 
betrekking tot kwaliteit en onzekerheden 
van de studie; 
• In de NEN-norm zit een aantal interactie-
momenten tussen opdrachtgevers en 
modelleurs: bij het formuleren van de stu-
die, in de voorrgang van de studie en bij 
het opleveren van de studie. Deze momen-
ten zijn cruciaal om een passend antwoord 
te krijgen op de bestuurlijke vraag. In de 
praktijk wordt dit aspect vaak verwaar-
loosd en komr men aan het eind van de 
studie tot de conclusie dat vraag en ant-
woord niet op elkaar passen; 
• Het bij het voorgaande punt geschetste 
probleem wordr versterkt doordat 
opdrachtgevers en modelleurs eikaars 'taal' 
niet verstaan. De NEN-norm is er speciaal 
voor ontwikkeld om deze communicatiek-
loof re dichten. Door systematisch de 
NEN-norm met elkaar door te nemen, 
begrijpt men beter van elkaar wat men 
verwacht, en waarom iets wel of niet kan; 
• Zodra een opdracht gegeven wordt voor 
een modelstudie is het van belang ook 
direct de interactiemomenten in te plan-
nen. Persoonlijk conract tussen opdracht-
gever en modelleur geeft daarbij de meeste 
garantie op succes. In de praktijk zitten 
echter met name tussen bestuurders en 
modelleurs vaak een aantal schijven, bij-
voorbeeld beleidsambtenaren. Dit is ook 
niet altijd te vermijden. Hierdoor gaan 
echter soms cruciale nuances verloren. De 
bestuurder dient zich dit te realiseren en 
eventueel maatregelen te nemen. Bijvoor-
beeld door minimaal één keer het contact 
met de modelleur te zoeken. 
Kwaliteitsborging bij simulatiemodellen 
is geen routine zoals bij de ontwikkeling van 
software. Wetenschappers die een model bou-
wen, zien dit model als een wetenschappelijk 
instrument en nauwelijks als een product dat 
gebruikt kan of moet worden bij besluitvor-
ming of beleidsondersteuning. Gewoonlijk 
beseffen zij niet dat het model ooit door ande-
ren gebruikt moet worden. De ontwikkelaar of 
gebruiker van een model heeft nu een duide-
lijk keurmerk in handen indien de norm is 
gevolgd. In de praktijk zal de norm vaker 
gevolgd worden bij de roepassing van een 
model dan bij de onrwikkeling, omdat de 
belangen van de uitkomsten dan groter zijn. *' 
Een ieder die dat wil kan het NEN-normontwerp 
voor 'Modelleren in het waterbeheer' becommentanë-
ren. Het normontwerp is op te vragen bij: Nederlands 
Normalisatie-instituut, ta.v. afMing Verkoop, Post-
bus 50551,2600 GB Delft, telefoon (015) 269 os 90. 
Het normontwerp, de resultaten van de toepassingen 
en de bmikbaarhetd ervan voor programmeurs en 
opdrachtgevers, zullen ter discussie staan tijdens een 
workshop op donderdag 19 september. Aanmelden 
hiervoor kan via e-mail: Georgette. Wit-van der 
Haasde@nen.ni 
2 2 H 2 0 H 1Ä-2002 


NEN-norm voor modelleren in het waterbeheer

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/358660

NEN-norm voor modelleren in het waterbeheer

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield