Het afgelopen jaar is door provincie, waterschappen, terreineigenaren en waterleidingmaatschappijen in Noord-Brabant gezamenlijk het beleidsmeetnet verdroging opgezet. De partijen maakten afspraken over de uitvoering van de monitoring. Met behulp van een verdrogingsmeetlat wordt de mate van verdroging aangegeven. Het vaststellen van verdroging is zeer complex. In elk gebied manifesteert verdroging zich weer op een andere manier, in het ene gebied zijn fluctuaties van de grondwaterstand bepalend, in het andere de waterkwaliteit. Om de mate van verdroging te analyseren en te kwantificeren is een methode ontwikkeld waarmee op een gestandaardiseerde manier verdrogingstoestand wordt bepaal

Geujen, C.

Runhaar, J.

Stuurman, R.

Dutch

NARCIS 

Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant

Name not available

Wageningen Yield 

e* m 
Beleidsmeetnet verdroging 
Noord-Brahant 
C. G E U J E N , PROVINCIE NOORD-BRABANT 
R. STUURMAN, NITG-TNO 
I. R U N H A A R , A L T E R R A 
Het ajgelopenjaar is door provincie, waterschappen, terreineigenaren en waterleidingmaatschap-
pijen in Noord-Brabantgezamenhjk het beleia^meetnet verdroging opgezet. De partijen maakten 
a/spraken over de uitvoering van de monitoring. Met behulp van ecu vcrdrogiitgsmeetlatwordtde 
mate van verdroging aaugegevcu. Het vaststellen van verdroging is zeer complex. In eikgebied 
manifesteert verdroging zich weer op een andere manier, in het enegebied zijn fluctuaties van de 
grondwaterstand bepalend, in het andere de waterkwaliteit. Om de mate van verdroging te analyse-
ren en te kwantificeren is een methode ontwikkeld waarmee op een gestandaardiseerde manier de 
verdrogingstoestand wordt bepaald. 
Het beleidsmeetnet verdroging geeft 
samen met het overzicht van de voortgang van 
de aanpak (de inspanningsmonitoring) inzicht 
in de voortgang van de verdrogingsbestrijding 
en de mate van verdroging van de Brabantse 
natuurgebieden (zie afbeelding i). Ook het 
provinciaal vegetatiemeetnet geeft een inzicht 
in de mate van verdroging. 
In een intentieverklaring zijn afspraken 
vastgelegd over taak- en kostenverdeling. De 
provincie is verantwoordelijk voor het beleids-
meetnet en de inspanningsmonitoring en 
draagt zorg voor de rapportages. De water-
schappen zijn verantwoordelijk voor de pro-
jectmonitoring en zorgen daarmee samen met 
de terreinbeheerders voor de metingen voor 
het beleidsmeetnet. 
Meetnet op de groei 
Het meetnet wordt in twee fases ingericht. 
De eerste fase is afgerond. Momenteel is het 
beleidmeetnet ontworpen voor 28 gebieden 
(zie afbeelding 2). Hiermee ontstaat nog geen 
compleet beeld van de mate van verdroging in 
de Provincie Noord-Brabant. Het is de bedoe-
ling het meetnet in de toekomst uit te breiden 
door het - na afronding van een anti-verdro-
gingsproject- 'uitgedund' doorzetten van pro-
jectmonitoring. 
Soorten meetpunten en -variabelen 
Onderscheid wordt gemaakt in toestands-
en verklaarmeetpunten. In het toestandsmeet-
punt wordt de belangrijkste standplaatsfactot 
van de terrestrische grondwaterafhankelijke 
natuut gemeten, meestal de freatische grond-
waterstand. Van dit grondwaterregime is de 
plant direct afhankelijk. Afhankelijk van het 
gebied worden ook enkele andere toestands-
variabelcn gemeten, zoals het zuurgraad-
profiel in de bodem, de waterkwaliteit van 
vennen of inundatiebronnen en de grond-
watersamenstelling in kwetsbare systemen. 
De freatische grondwaterstand wordt bepaald 
door een aantal factoren, zoals neerslag en ver-
damping, de stijghoogte in het diepere water-
voerende pakket (kwel of infiltratie), het 
oppervlaktewaterpeil van de dichtstbijzijnde 
sloot, waterloop of beek en de afstand tot het 
ontwateringsmiddel. Indien relevant worden 
deze vetklaarvariabelen gemeten in zogeheten 
verklaarmeetpunten. Dit geeft inzicht in de 
oorzaken van de gemeten verdrogingstoe-
stand. 
Inrichting van een meetpunt 
Om te komen tot een keuze van meetloca-
ties en de inrichting van het meetnet voor een 
gebied worden de volgende stappen genomen; 
• indeling gebied in ecohydrologische 
systcemtypen en natuurdoeltypen 
(bijvoorbeeld beekdalen, vennen en natte 
heide), 
• keuze meetpuntlocaties op basis van eco-
hydrologische zonering (bijvoorbeeld deel 
van een beekdal onder invloed van beek-
peil, deel van beekdal voornamelijk gevoed 
door kwel), aanwezige natuurwaarden en 
het oppervlak van het gebied, 
• beoordeling welke standplaatsfactoren 
voor het gebied bepalend zijn en welke 
A/b. De verschillende vormen van monitoring van verdrogingsbestrijding. 
Ajb. 2: Degebieden van bet beleidsmeetnet verdroging en de eerste resultaten. 
H 2 0 17-2003 3 1 
andere sysceemeigenschappen verklarend 
kunnen zijn, 
• invenrarisatie besraande hydrologische 
meetpunten en kwaliteit meetreeksen, 
• inventarisatie bestaande vegetatiemeet-
punten 
• en ontwerp en inrichting van het meetnet, 
waarbij geler wordt op zoveel mogelijk 
bestaande meetpunten, een representatie-
ve ligging binnen het gebied en de moge-
lijkheid om de veranderingen in de grond-
waterstand te verklaren. 
Afbeelding 3 geeft een voorbeeld van de 
keuze van de locatie van meetpunten voor het 
systeemtype beekdal. 
Berekening van de verdroging/de 
meetlat 
Om de verdroging re kwantificeren wordt 
de actuele situatie vergeleken met de vereiste 
standplaatsfactoren bij het natuurdoeltype van 
het gebied (afbeelding 4]. Dit wordt uitgedrukt 
in een score voor de verdroging of streefbeeld-
realisatie, 100 procent streefbeeldrealisatie is 
o procent verdroging. Aanvullend wordt de 
actuele situatie vergeleken met de referentie-
situatie, de oorspronkelijke locatie specifieke 
waterhuishoudkundige situatie van voor de 
grootschalige waterhuishoudkundige veran-
deringen (1930-1950). Dit noemen we de histo-
rische verdroging. 
Om de vier jaar wordt een evaluatie ver-
richt naar de mate van verdroging. Hiervoor 
worden de volgende stappen uitgevoerd: 
• Voor elk meetpunt wordt de waarde van de 
vereiste standplaatsfactoren bij het 
gewenste natuurdoeltype bepaald. Hier-
voor wordt de database gebruikt die is ont-
wikkeld in het kader van het project 
Waternood. De standplaatsfactoren zijn 
aangegeven waarbij 100 procent streef-
beeldrealisatie (onverdroogd) verwacht 
wotdt en de grondwaterstanden waatbij o 
procent realisatie (maximale vetdtoging) 
wotdt bereikt. De onderscheiden stand-
plaatsfactoren zijn de gemiddelde voor-
jaarsgrondwaterstand, de gemiddeld laag-
ste grondwaterstand, de 'droogtestress' en 
de aanwezigheid van kwel; 
• De grondwaterstandreeks wordt gecorri-
geerd voor klimaatsinvloeden. Deze correc-
tie vindt plaats met behulp van rijdreeks-
modellering speciaal ontwikkeld voor 
kwantificering van vetdroging. Dit bete-
kent dat voor elke meetpetiode van vijf 
jaar een relarie wordt gelegd tussen de 
grondwatetstandsreeks en de weersinvloe-
den. Vervolgens wordt hiermee het grond-
waterstandsvcrloop opnieuw gesimuleerd 
voor 70 jaar met behulp van de gemeten 
stijgh oog» 
Aßo. 3: Inrichting van het meetnet in relatie tot degrondwatersituatie in een beekdal. In een beekdal zijn drie zones te 
onderscheiden waar toestandsmeetpunten worden ingericht: de zone onder invloed van het beekpeil met histo-
rische inundaties (Ti), de zone met sterke invloed van kwel en histonsche inundaties (T2) en de zone die sterk 
beïnvloed is door hetgebied aangrenzend aan het beekdal (T3J. Vi (stijghoogte onderliggend watervoerend 
pakket), Vz (beekpeil) en V3 (grondwaterstandgrenzend aan beekdal) zijn de verklaarmeetpunten. 
grondwaterstand 
1 Refcrentiebeeld historische grondwaterstand 'historische verdroging' 
Streefbeeld vereiste gws voor 
1 realisatie natuurdoel-
type 
'bestuurlijke verdroging' 
Actuele situatie huidige 
grondwaterstand 
A/b. 4: Verdroging kan wordengerelateerd aan een streefbeeld, gebaseerd op gewenste natuurdoelen en/o/aan de his-
torische situatie. 
klimaatreeks. Uit dit verloop kan vervol-
gens de GHG, GVG en de GLG worden 
berekend. Deze actie wordt met een tijds-
interval van één jaar voortschrijdend uit-
gevoetd. De eigenschappen van het grond-
waterregime zijn nu per jaar vergelijkbaar; 
De bepaalde waarden van de standplaats-
factoren worden tot een verdrogingscore 
verwerkt. Als toetsingsmomenten gelden 
het begin van de meetperiode, 1985 (het 
landelijk toetsmoment), 1994 (het provin-
ciaal toetsmoment) en de actuele situatie 
(afbeelding 5); 
Voor een gebied wordt één verdrogings-
score berekend. De laagste score van de 
standplaatsfactor is bepalend. Als een 
standplaatsfactor, zoals bijvoorbeeld de 
kwel, nier voldoet, dan wordt de locatie als 
verdroogd aangemerkt. Als meerdere toe-
standsmeetpunten in een gebied voor-
komen, is de uiteindelijke score van het 
gebied het gemiddelde van alle toestands-
meetpunten. 
Naast een berekening van de mate van 
vetdroging op basis van terreincondities wordt 
momenteel gewerkt aan een methode voor 
bepaling van de mate van vetdroging op basis 
van het ptovinciaal ecologisch meetnet. 
Eerste resultaten 
De eerste resultaten vormen een eerste 
oefening met de methode en worden niet 
beschouwd als harde uitspraken over de ver-
droging. Op basis van verdere omwikkeling 
van de methode en de groei van het meetnet 
zullen in de toekomst hardere uitspraken kun-
nen worden gedaan. Voor de gebieden waar-
voor geschikte tijdreeksen beschikbaar waren 
voor de bepaling van de streefbeeldrealisatie, is 
een gemiddeld streefbeeldrealisatie van 44 pro-
cent betekend ofwel een vetdtogingscore van 
32 H 2 O 
1150 
1100 H 
1050 
1000 
1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 
Begn 
meetpenode" 
landelijk 
toetsmoment 
Nog te realiseren Streefbeeldrealtsatje 
i Mate »an Slreefbeeldrealisatie 
I Volledig verdroogd (<0% Streefbeeldrealisatie) 
2V2 jaar na start en voor laatste meting 
i. v. m. transfermodel voor penode van vijfjaar 
Referentie (Op basis bodeminformatie) 
>V Gemiddelde Voorjaars Grondwaterstand (GVG) 
_ _ Streefbeeld (100% realisatie) 
_ Streefbeeld (0% realisatie) 
A/b. y Voorbeeld van de uitwerking van de mate van verdroging. De cjecorrigeerdectemiddelde voorjaarsgrondwaterstand is met behulp van emyo-jange klimaatreeksa^enereerd. 
56 procent. Zeven van de 19 gebieden zijn vol-
ledig verdroogd en vijf zijn niet verdroogd. Bij 
deze eerste evaluatie zijn alleen GVG en GLG 
beschouwd; de eisen voor kwel en overstro-
ming zijn vooralsnog buiten beschouwing 
gelaten. Ook zal tijdens de volgende rapporta-
ge het meetnet volledig operationeel zijn, 
zodat over alle z8 gebieden uitspraken kunnen 
worden gedaan. 
Knelpunten en aanbevelingen 
Kort samengevat heeft het project geleid tot: 
• een gestandaardiseerde methode voor eva-
luatie van de mate van verdroging op basis 
van metingen, 
• een beleidsmeetnet verdroging voor 28 
Brabantse natuurgebieden en afspraken 
die de basis vormen voor een verdere groei 
van het aantal gebieden, 
• afspraken over uitvoering van de monito-
ring en gegevensaanlevering 
• en afspraken over kwaliteitsborging en 
rapportage. 
Tijdens de uitwerking van het project zijn 
een aantal praktische knelpunten gesignal-
eerd. Omdat gewerkt is volgens de laatste 
inzichten rondom GGOR, natuurdoeltypen en 
Waternood zijn ook enkele methodische knel-
punten en onderzoeksvragen naar boven geko-
men. De belangrijkste zijn: 
• Veel meetpunten die in eerste instantie 
waren geselecteerd op databestand-criteria 
als lengte van de meetperiode en op meet-
frequentie bleken in tweede instantie niet 
te voldoen. Veel meetpunten bleken in 
slechte toestand of op niet- representatieve 
locaties te liggen; 
• Niet alle grondwaterstandsreeksen lenen 
zich voor correctie van weersinvloeden; 
• Bij de afleiding van het hydrologische 
streefbeeld uit het natuurdoeltype komt 
het vaak voor dat meerdere doeltypen rond 
het meetpunt voorkomen. Ook is vrijwel 
altijd sprake van reliëf In dergelijke geval-
len is het zonder meer uitgaan van de 
streefwaarden uit het databestand niet 
zinnig, omdat dat een grondwaterstands-
verloop vereist dat fysiek onmogelijk is. 
Vaak is dus een interpretatie nodig om te 
bepalen welke grondwaterstand in de 
omgeving van de buis het meest tegemoet 
komt aan de eisen van de voorkomende 
doeltypen. Soms zal een bijstelling van de 
na tuutdoelen nodig zijn op basis van de 
kennis over de lokale omstandigheden en 
de vroegere en huidige waterhuishouding; 
• Gebrek aan kennis voor bepaling referen-
tiestijghoogte, kwel en inundatie; 
• De mate van representativiteit van een 
meetpunt voor een gebied; 
• Hoe uiteindelijk te komen tot een 
betrouwbare uitspraak over de verdroging 
van de Brabantse natuurterrein. 
De komende jaren zal worden gewerkt aan 
verbetering van de methode. Hierbij zal 
samenwerking worden gezocht met andere 
overheden en onderzoeksinstituten. 
LITERATUUR 
1) Runhaar H., R. van Ek, F. Klijn, R. Ruijtenbercj en R. 
Stuurman {199$}. Gewenste arondwatersituatie natuur. 
Bepalina van de optimale grondwatersituatte op provin-
ciale schaal. Landschap nr. 4. 
2) Runhaar H., j . Gehrels, G. van der Lee, S. Hennckens, W. 
Wamelink, W. van der Linden en P. de Louw (2002). 
Waternood deelrapport Doelrealisatie natuur. STOWA. 
}) Stuurman R., P. de louw,]. Buma, H, Runhaar, G. Maas, 
C. Geujen, Y. Graajsma, B. Nijho/en A. Lourens (2002]. 
Beleidsmeetnet verdroom« Noord-Brabant. Methodiek en 
eerste fase inrichtiua. 
H2O •- 17-2003 33 


http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/327857

Beleidsmeetnet verdroging Noord-Brabant

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield