Bosbeheerders hebben regelmatig vragen over de beheersing van soms ongewenste boomsoorten, zoals de uitheemse Amerikaanse vogelkers, de Amerikaanse eik, maar ook de inheemse esdoorn. Deze soorten vormen de uitlopers na afzetten en zijn daarom lastig te verwijderen. Hoe kan dit succesvol worden aangepakt? Hoofdlijnen uit Alterra rapport 84

Olsthoorn, A.F.M.

Oosterbaan, A.

NARCIS 

Beheersing van ongewenste boomsoorten in het bos

Name not available

Wageningen Yield 

9 november2004
Regelmatig komen bij Alterra vragen van bos-
beheerders over de beheersing van ongewenste 
boomsoorten. Bij de advisering daarover bleek 
ons dat het ontbrak aan een toegankelijk over-
zicht van kennis over de ecologie van deze soor-
ten en over het effect van beheermaatregelen 
op kieming, overleving en uitlopen. Daarmee 
is het vrijwel onmogelijk om een adequate be-
heersingsstrategie op te zetten. Daardoor wordt 
er vaak veel energie en geld verspild. Bovendien 
leidt een mislukte bestrijding vaak tot een rom-
melig bosbeeld vanwege het massaal opnieuw 
uitlopen.
Om dit probleem op te lossen, hebben wij de 
belangrijkste ervaringen op een rij gezet met 
een klankbordgroep van vertegenwoordigers 
uit de beheerspraktijk. Met aanvullend litera-
tuuronderzoek heeft dit geleid tot een advies, 
met name gebaseerd op ‘best professional 
judgement’. Dit artikel is een samenvatting 
van een recent Alterra rapport, nr 843 (zie ver-
wijzing onder aan dit artikel, met manier van 
bestellen of uitprinten).
 Of een soort ter plekke al dan niet gewenst 
is, moet de eigenaar of beheerder natuurlijk 
zelf bepalen. Dit hangt af van de beheersdoel-
stelling in dat deel van het terrein. In de prak-
tijk wil men dan soms van de genoemde boom-
soorten af. Ze zijn echter niet makkelijk weg te 
krijgen. 
Amerikaanse vogelkers (prunus)
Na zware bestrijding in de jaren vijftig en 
zestig, is in de twee decennia daarna langza-
merhand een beleid ontstaan van vrijwel overal 
tolereren van de prunus, behalve in zeer fragie-
le natuurlijke ecosystemen. De laatste tien jaar 
wordt de prunus in toenemende mate weer als 
problematisch ervaren, mede omdat de soort 
in het geïntegreerde bosbeheer weinig verjon-
ging van gewenste boomsoorten toelaat. Op 
veel plaatsen zijn door het regelmatige afzetten 
grote wortelstelsels met veel reservevoorraad 
ontstaan. Vandaar dat er vraag is naar een 
goede beheersstrategie om daarna natuurlijke 
processen in het bosbeheer meer kans te kun-
nen bieden.
Amerikaanse eik en esdoorn
De problemen met Amerikaanse eik en esdoorn 
zijn incidenteel van aard. De problemen met 
Amerikaanse eik spelen zich vooral af op de 
relatief armere groeiplaatsen. Soms wordt daar 
voor inheemse boomsoorten gekozen, terwijl 
er veel Amerikaanse eik staat. Hij is daar vaak 
aangeplant of gezaaid in of onder grove den-
nenbossen. De problemen met esdoorn in 
het binnenduinrandgebied treden vooral op 
doordat men het duingebied open wil houden. 
Ook elders in het land is de esdoorn soms on-
gewenst, bijvoorbeeld als er teveel opslag is in 
een parkachtige omgeving.
Overige ongewenste soorten
Er zijn meer soorten die in het bosbeheer soms 
als ongewenst worden ervaren. Te denken valt 
aan andere boomsoorten, zoals douglas en 
robinia, en struiksoorten zoals krent, maar 
ook aan soorten als sneeuwbes en Japanse 
duizendknoop. Bij de bestrijding van deze 
lastige soorten kan de informatie over de be-
strijdingswijzen in het rapport wellicht ook van 
nut zijn. Soorten die geen uitlopers vormen, 
zijn meestal eenvoudig te verwijderen in een 
Beheersing van ongewenste 
boomsoorten in het bos
— Anne Oosterbaan & Ad Olsthoorn
Bosbeheerders hebben regelmatig vragen over de beheersing van soms ongewenste boomsoorten, zoals de 
uitheemse Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik, maar ook de inheemse gewone esdoorn. Deze soorten 
vormen uitlopers na afzetten en zijn daarom lastig te verwijderen. Hoe kan dit succesvol worden aange-
pakt? Anne Oosterbaan en Ad Olsthoorn van Alterra geven antwoord.
10
wezigheid van de boomsoorten de gewenste 
functie-uitoefening te veel verhinderen. Dit 
kan zijn doordat er op te grote schaal een 
uitheemse soort aanwezig is in een zone die 
is aangewezen als zone ‘inheems bos’. Dit 
kan ook zijn indien een parkachtig land-
schap teveel dichtgroeit met een ongewenste 
boomsoort. Belangrijk is om vast te stellen 
over welke oppervlakte de soort geheel moet 
verdwijnen.
2. Terrein inventariseren. Bij de inventarisatie 
wordt bekeken waar de ongewenste soorten 
aanwezig zijn en in welke bedekking, mede 
gezien vanuit de plaatselijke doelstelling 
(de daar gewenste bosfuncties). Het rapport 
bevat een formulier waarop kan worden aan-
gegeven in welke verschijningsvorm(en) de 
te bestrijden soorten voorkomen. Zo ontstaat 
een compleet beeld van de hectaren waar een 
bestrijding noodzakelijk is, en dus ook van 
de methodiek die gebruikt gaat worden.
3. Besluiten of de zonering in het terrein ge-
schikt is. Er zijn voorbeelden van zonerin-
gen in het terrein waarbij een gebied met 
vooral uitheemse boomsoorten, waaronder 
eenmalige actie, waarbij de kosten soms zelfs 
gecompenseerd worden door de opbrengsten 
(bijvoorbeeld douglas). Deze soorten worden 
niet behandeld in het rapport.
Maatregelen
Ongewenste soorten komen in verschillende 
vormen voor: als zaailing, struik of opgaande 
boom. Als zaailingen één of meerdere keren 
zijn afgezet of door wild zijn afgevreten, gaan 
ze meestal over in een struikvorm. Als boom 
komen ze voor als individuele exemplaren, 
als groep (tot enkele are) of als bezetting over 
grote oppervlakte.
Voor de bestrijding/beheersing worden in de 
praktijk allerlei maatregelen uitgevoerd. Deze 
zijn echter niet altijd effectief. Aan de hand van 
praktijkervaringen hebben wij een lijst opge-
steld van veelgebruikte maatregelen, waarvan 
we ingeschat hebben in hoeverre zij kunnen 
bijdragen aan de beheersing van de ongewenste 
boomsoorten. We hebben gekeken naar de 
effectiviteit van de verschillende methoden en 
dan blijkt dat er in de praktijk maar weinig wer-
kelijk bruikbaar zijn. Bij correcte uitvoering en 
met de noodzakelijke nazorg gaat het dan vol-
gens ons slechts om de volgende methoden:
• Schaduwboomsoorten planten, na afzetten van de 
bovengrondse delen
• Oprooien van alle aanwezige individuen
• Ringen van volwassen bomen of grote struiken
• Chemische bestrijding met glyfosaat.
In het rapport schetsen wij op welke manier de 
beheersing het meest effectief is, rekening hou-
dend met de eigenschappen van de soorten en 
de vorm en hoeveelheid waarin ze voorkomen. 
Alle bovenstaande maatregelen vereisen na-
zorg, beginnend met een regelmatige inspectie 
van de behandelde percelen. Vrijwel altijd zal er 
nog kieming van nieuwe exemplaren optreden. 
De zaailingen moeten uitgetrokken worden 
voor zij weer te groot zijn voor handmatige ver-
wijdering. Soms is intensievere nazorg nodig, 
mede afhankelijk van de uitgangssituatie. Als 
er plaatselijk ruime ervaringen zijn met andere 
methoden dan deze vier, en als die ter plekke 
zeer effectief zijn gebleken, zijn deze wellicht 
ook inzetbaar in vergelijkbare situaties. Wij 
raden echter aan om niet te optimistisch te zijn 
over de effectiviteit van ter plekke onbekende 
methoden.
Stappenplan
Om te komen tot een goede strategie voor de 
beheersing van de ongewenste soort, moet een 
aantal stappen worden genomen. Deze worden 
hierna kort besproken.
1. Doel van de bestrijding bepalen. Gebaseerd 
op de doelstelling in de verschillende delen 
van het terrein, moet de beheerder bekijken 
welke boomsoorten werkelijk ongewenst zijn 
en of een bestrijding noodzakelijk is. Een 
bestrijding is alleen noodzakelijk als de aan-
11 november2004
Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik, 
is aangewezen als ‘zone met inheems bos’. 
Dit zou een totale bosomvorming kunnen 
betekenen met veel ecologische en recreatie-
ve verstoring en hoge kosten. In vele gevallen 
zijn er andere delen van het terrein waar min-
der uitheemse boomsoorten aanwezig zijn. 
Er moet dus in de besluitvorming een stap 
worden ingebouwd om te overwegen of de 
locatie van de zone inheems bos passend is 
bij de terreinomstandigheden. Als een wijzi-
ging van de ‘zone met inheems bos’ mogelijk 
is, is dit aan te bevelen. Zie stap 4.
4. Eventueel zonering aanpassen. Als uit stap 
3 gebleken is dat een andere functie-inde-
ling van het gebied mogelijk is, moet daar-
voor waarschijnlijk de beheersvisie of het 
beheersplan worden gewijzigd. Daarvoor 
moet meestal met een aantal partijen worden 
overlegd. Dit is ook sterk afhankelijk van de 
eigendomsvorm en wordt hier verder niet be-
handeld. Dan zijn wellicht de andere stappen 
uit dit schema niet meer van belang, omdat 
hiermee verwijdering van uitheemse boom-
soorten niet meer nodig is. De uitheemse 
boomsoorten krijgen een plaats in het nor-
male bosbeheer, waarbij de Amerikaanse eik 
en esdoorn een zeer waardevolle rol kunnen 
vervullen, zowel in het beeld, als in de op-
brengsten. De Amerikaanse vogelkers kan op 
bepaalde plekken getolereerd worden, omdat 
de overlast dan als niet te hoog wordt erva-
ren. Soms is bestrijding nog wel nodig, maar 
op veel kleinere schaal.
5. Plan van aanpak maken. Alle inventarisatie-
gegevens zijn nodig om een goed plan van 
aanpak te kunnen maken. De methode van 
aanpak op de verschillende plekken hangt 
grotendeels af van de verschijningsvorm. 
Uiteindelijk zullen de maatregelen meestal 
op perceelsniveau worden vastgelegd, zeker 
indien het voorkomen in het gebied heel di-
vers is. Uiteraard kan bij grote oppervlakten 
een fasering in de bestrijding worden aange-
bracht. Dit is wellicht ook nodig in verband 
met de ﬂora- en faunawet, omdat in bepaalde 
delen met veel broedvogels geen maatregelen 
in het broedseizoen mogen worden uitge-
voerd (zie www.bosschap.nl voor de meest 
recente regelgeving). In een parkachtig land-
schap vervalt uiteraard de aanpak met scha-
duwboomsoorten en is vooral oprooien een 
optie, als geen bestrijdingsmiddelen worden 
gebruikt.
6. Uitvoeringsplan maken. Per perceel wordt 
precies beschreven wat er dient te gebeuren. 
Dit plan omvat niet alleen de ingreep, maar 
ook de nazorg. Controle dient minimaal een 
aantal jaren te worden volgehouden. Met een 
goede begroting kan blijken of er voldoende 
budget aanwezig is, eventueel kan ook om 
budgettaire redenen een fasering worden 
aangebracht.
7. Maatregelen uitvoeren. De maatregelen 
worden zo goed mogelijk uitgevoerd. Eigen 
ervaringen kunnen worden gebruikt om de 
maatregelen verder te optimaliseren. Vooral 
de zorgvuldige uitvoering van de maatregel 
en de timing is belangrijk voor het succes.
8. Controle en nazorg uitvoeren. Gedurende 
een aantal jaar zal nazorg moeten worden 
uitgevoerd. Daarbij moet elk jaar een con-
trole worden uitgevoerd, ook langs aangren-
zende terreinen. Uit de controle zal blijken 
hoeveel maatregelen nodig zijn. Bij het on-
voldoende uitvoeren van controle en nazorg 
zal de maatregel uiteindelijk weinig effect 
hebben. Daarom is continuïteit in het beheer 
essentieel voor een goed resultaat.
9. Besluiten of correctie nodig is. Elke vijf 
jaar is het aan te bevelen om in een evalu-
atie te kijken wat de maatregelen met alle 
nazorg hebben opgeleverd. Dan zal blijken 
of de maatregel succesvol is geweest of niet. 
Wellicht is nog slechts een paar jaar controle 
en nazorg nodig om van een succesvolle 
bestrijding te kunnen spreken. Bij tegen-
vallende resultaten moet worden bekeken 
wat daarvan de oorzaak is en of een nieuwe 
ingreep zinvol is. De verwachting is dat bij 
zorgvuldige planning en uitvoering van de 
maatregelen het aantal teleurstellingen ge-
ring zal zijn.
Tot slot
Wij verwachten dat op deze wijze de bestrijding 
van de uitlopervormende boomsoorten succes-
vol is. Het is vooral belangrijk dat de beheerder 
vooraf goed beseft dat hij de aanpak een aantal 
jaren consequent moet volhouden in verband 
met de nodige nazorg, zelfs bij chemische 
bestrijding. Daarbij zijn wisselingen in het be-
heer een risico dat de stappen niet consequent 
worden gevolgd. Voor een gemeentelijk bos 
kan een wethouderswisseling al een risico zijn, 
als er geen geld meer beschikbaar wordt ge-
steld voor de nazorg. In dat geval claimen deze 
boomsoorten direct hun oude ruimte en is alle 
moeite voor niets geweest.◆
Anne Oosterbaan en Ad Olsthoorn werken beiden bij 
Alterra.
Wij danken alle leden van de klankbordgroep: 
Harald van den Akker (Natuurmonumenten), Michiel 
Houtzagers (Gemeente  Den Haag), Jan Tempel (SBB), 
George Borgman (Borgman Beheer), Jan Floor, Michiel 
Arntz (beiden Gemeente Arnhem), Rob van den Burg 
(Bosgroep Zuid-Nederland). Verder zijn wij dankbaar 
voor de suggesties voor verbeteringen van Jop de Klein 
(Silve), Arno Willems (Unie van Bosgroepen) en Jaap 
van Raffe en Martijn van Wijk (Alterra). Anjo de Jong 
heeft een groot deel van de kostengegevens berekend. 
Hartelijk dank aan Cees van den Berg voor zijn voor-
bereidende werk.
Het rapport: Oosterbaan, A, A.F.M. Olsthoorn & 
C.A. van den Berg, 2003. Beheersingsstrategieën voor 
Amerikaanse vogelkers, Amerikaanse eik en Gewone 
esdoorn. Alterra rapport 843, 66 p.
Het rapport is te bestellen door 18 euro over te maken 
op banknummer 36 70 54 612 ten name van Alterra 
Wageningen, onder vermelding van het rapportnum-
mer 843 (het bedrag is inclusief BTW en verzendkos-
ten). Het rapport kan ook direct via de Alterra website 
worden uitgeprint: www.alterra.wur.nl (zoek via 
publicaties en producten, via alterra rapporten, en zoek 
naar rapport nummer 843. Het pdf-bestand kan wor-
den gedownload en/of uitgeprint).


Beheersing van ongewenste boomsoorten in het bos

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield