De implementatie van 'Waterbeheer 21e eeuw' richt zich momenteel vooral op de kwantitatieve aspecten van waterberging. Waar, wanneer, hoeveel en hoelang kan water worden geborgen? Aan de kwalitatieve effecten hiervan op gewassen, vee en productie-omstandigheden is tot nu toe nog weinig aandacht besteed. Vanuit de landbouw is aangedrongen op onderzoek naar de effecten van waterberging. In opdracht van de STOWA is binnen het regionale watersysteem verkend of waterberging op korte of langere termijn grote risico’s met zich mee brengt voor de landbouw. Feiten en ficties zijn zo goed mogelijk in beeld gebracht. De studie is uitgevoerd door Alterra, Plant Research International en Centraal Instituut voor Dierziekte Controle (CIDC) Lelystad. De resultaten zijn door het Instituut voor Milieuvraagstukken van de Vrije Universiteit Amsterdam en het Centrum voor Landbouw en Milieu in een kennistabel bijeengebrach

Griffioen, C.

Knol, W.C.

Talsma, M.

Vermaat, J.

Dutch

Wageningen Yield 

P L A T F O R M 
Mogelijke schade door 
waterberging op 
landbouwgrond 
W I M K N O L , A L T E R R A 
JAN VERMAAT, VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM 
CHRIS GRIFFIOEN, WATERSCHAP GROOT SALLAND 
MICHELLE TALSMA, STOWA 
De implementatie van 'Waterbeheer 21e eeuw' richt zich momenteel vooral optie kwantitatieve 
aspecten van waterberging. Waar, wanneer, hoeveel en hoelang kan water wordengeborgen?Aan de 
kwalitatieve ejfectcn hiervan opgewassen, vee en productie-omstandigheden is tot nu toe nog weinig 
aandacht besteed, l/anuitde landbouw is aangedrongen op onderzoek naai'de effecten van waterber-
ging. In opdracht van de STOWA is binnen liet regionale watersysteem verkend of waterberging op 
korte oj langere termijngrote risico's met zich meebrengt voorde landbouw. Feiten en ficties zijn zo 
goed mogelijk 111 beeidgebracht. De studie is uitgevoerd door Alterra, Plant Research International 
en Centraal Instituut voor Dierziekte Controle (CIDC) Lelystad. De resultaten zijn door het Instituut 
voorMilieuvraagstukkenvande Vrije Universiteit Amsterdam en het Centrum voor Landbouw en 
Milieu in ecu kennistabel bijeengebracht. 
Het op orde hebben van het watersysteem 
betekent voor de waterschappen sinds het den-
ken over het aangepaste waterbeheer ook lang-
zaamaan in praktijk gebracht wordt, ook het 
begrenzen van gebieden voor waterberging. 
Berging in het regionale systeem is sinds de 
grootschalige ruilverkavelingen relatief nieuw. 
Anders dan langs de grote rivieren bestaat hier 
veel minder draagvlak voor gedoseerde inun-
datie van gronden. Toch wordt van de nood-
zaak uitgegaan. Een groot deel van de water-
berging zal plaatsvinden op landbouwgrond: 
driekwart van het potentiële bergingsgebied is 
landbouwgrond en iets meet dan de helft hier-
van (53%) bestaat uit grasland of mais2'4'. 
Vanuit het oogpunt van voedselveiligheid, 
diergezondheid en milieukwaliteit wotden tege-
lijkertijd steeds strengere eisen aan de land-
bouwkundige bedrijfsvoering gesteld. Dat geldt 
vooral voor de veehouderij. Vanuit de Neder-
landse Melkveehouderij Vereniging is de vraag 
gesteld in hoeverre waterberging zal kunnen 
leiden tot extra bedrijfsrisico's of ongewenste 
productie-omstandigheden voor de melkvee-
houderij. Dit was de aanleiding voor de onder-
havige studie die het karakter heeft van een 
quick scan. 
Aard van d e w a t e r b e r g i n g 
De berging van water in het regionaal sys-
teem is divers van aard. Het tijdelijk 'parkeren' 
van water kan op drie manieren plaatsvinden. 
Ze hebben verschillende karakteristieken 
(tabel 1), effecten en mogelijke risico's: 
• meestromende berging zoals langs beken, 
waarbij waterlopen buiten de oevers tre-
den (hoog Nederland), 
• stagnante berging oftewel inundatie met 
gebiedseigen water (maalstop, vooral in 
laag Nederland van belang), 
• overloopberging oftewel instroom van 
water van elders op een landbouwperceel, 
bijvoorbeeld vanuit de boezem (in laag 
Nederland). 
In de meeste gevallen zal waterberging in 
de winterperiode optreden en van korte duur 
zijn. Dit loopt uiteen van enkele dagen tot 
enkele weken. Zodra er weer ruimte is, zullen 
de bergingsgebicden snel worden drooggema-
len. Hierdoor zal waterberging niet leiden tot 
permanent natte gebieden en bodems. 
R e s u l t a t e n 
Gegevens over effecten van waterberging 
op de landbouw blijken schaars. Het land-
bouwkundig onderzoek heeft zich juist gericht 
Tabel 1. Voornaamste hydrologische karakteristieken van de drie typen waterberging. 
type herkomst water hydrodynamiek frequentie waterdiepte slib rblijftijd 
meestromende berging extern laag tot matig 
stagnante berging lokaal laag 
overloopberging extern en lokaal matig 
1 x 1-10 jaar 0-0.5 m 
i x 1-10 jaar 0-0.5 m 
i x 10-100 jaar 1-2 m 
gering tot matig dagen 
geen tot gering dagen 
matig veel dagen/week 
36 H20 ' 82004 
P L A T F O R M 
op de effecten van ontwatering op de produc-
tieomstandigheden. Deze kennis is niet direct 
omkeerbaar. De meeste kennis naar effecten 
van overstroming op landbouwgronden is 
afkomstig van onderzoek in de uiterwaarden1'. 
Dit heeft zich vooral toegespitst op de proble-
matiek van contaminanten en in minder mate 
op dierziekten. Deze kennis is vanwege de 
specifieke eigenschappen van het water-
systeem van de grote rivieren niet direct toe-
pasbaar op het regionale systeem. De risico-
inschattingen zijn dan ook tentatief 
Contaminanten 
De belangrijkste contaminanten in land-
bouwgebieden zijn zware metalen, nutriënten 
en organische micro-verontreinigingen. Ze 
zijn meestal gebonden aan slib en bodem-
deeltjes. In bergingsgebieden kunnen ze in 
hoge concentraties voorkomen door histori-
sche bodemvervuiling (compost) en door jaar-
lijkse bemesting. Waterberging leidt ertoe dat 
vooral fosfaat en stikstof in oplossing komen. 
Bij berging korter dan enkele weken zullen 
deze nutriënten na drooglegging vooral via het 
oppervlaktewater verdwijnen. Bij aanvoer van 
water van buiten het bergingsgebied zullen 
contaminanten vooral aan het meegevoerde 
slib zijn gehecht. In het regionaal systeem gaat 
het om belastingen die veel lager liggen dan in 
de uiterwaarden. Veel van dir slib met aan-
gehechte stoffen spoelt met regen binnen een 
paar weken weer van het gewas. 
Het lijkt er op dat in de meeste bergingsge-
bieden contaminanten geen risico vormen voor 
de bodemkwalireit. Uitzonderingen daarop zijn 
gebieden waar water wordt aangevoerd met veel 
verontreinigd slib, zoals in de Kempen. Vooral 
zink of cadmium kan dan in hoge concentraties 
aangevoerd worden en door vee worden gecon-
sumeerd. Mest en opgeslagen stoffen kunnen 
wel tijdelijk het oppervlaktewater belasten, bij-
voorbeeld vanuir puntbronnen of bij berging 
direct na het uitrijden van mest op graslanden 
en akkers. Bij berging in het groeiseizoen kan 
incidenteel ook sprake zijn van verspreiding van 
net toegepaste bestrijdingsmiddelen. Verwacht 
wordt echter dat de concentraties in het ber-
gingswater door verdunning laag blijven. 
Plantenziekten en onkruiden 
Plantenziekten worden overgebracht door 
een breed scala aan organismen zoals virussen, 
aaltjes, bacteriën, schimmels ofinsecten. Deze 
komen voor op of in de plant of bevinden zich 
in de bodem. Bij waterberging op grasland zul-
len de meeste plantenziekten zich nauwelijks 
manifesteren. Dit komt omdat de meeste 
pathogenen slechts actief zijn in het groei-
seizoen en de berging meestal van korte duur 
is en buiten het groeiseizoen plaatsvindt. Pas 
bij langdurige berging of bij berging in het 
groeiseizoen treden negatieve effecten op in 
grasland. Daarbij is schimmelvorming in het 
gras of kuilvoer de belangrijkste. 
Voor akkerbouwgewassen ligt dit anders. 
Kortstondige inundatie in het groeiseizoen 
kan al tot verrotting van gewassen leiden. Bij 
aardappelen en granen treedt sterfte al op na 
drie tot acht dagen. Voor aardappelen geldt 
daarnaast nog dat de schadelijke bruinrot-bac-
terie zich bij waterberging kan verspreiden via 
het bergingswarer'l In veel gebieden geldt een 
beregeningsverbod met oppervlaktewater om 
verspreiding van bruinrot te voorkomen. Hier-
door is de teelt van aardappelen in bergings-
gebieden ongewenst. 
De verspreiding en uirbreiding van 
onkruiden speelt bij waterberging nauwelijks. 
Ook hiervoor geldt dat de periode van water-
berging veelal te kort is om voor onkruiden 
gunstige standplaatscondities te creëren. Ver-
wacht wordt dat berging de normale versprei-
ding van onkruiden niet merkbaar bevordert 
Wel kan langdurige berging, aanvoer van veel 
sediment en berging in het groeiseizoen leiden 
tot een open grasmat. Hierdoor worden geen 
nieuwe onkruiden aangevoerd maar kunnen 
vooral aanwezige onkruiden zich uitbreiden. 
Dierziekten 
Hieronder vallen zowel ziekten veroorzaakr 
door organismen als contaminatie door giftige 
stoffen. Contaminatie van het vee met zware 
metalen kan in principe optreden wanneer vee 
slib mee-eet dat op het gewas of de bodem is 
afgezet. In de meeste voorziene regionale ber-
gingsgebieden is de aanvoer van vervuild 
sediment echter gering, in tegenstelling tot de 
H 2 O ? 82004 37 
P L A T F O R M 
uiterwaarden. De opname van contaminanten 
via de bodem in het gras is beperkt. De doorwer-
king van contaminanten naar de voedselketen 
via gewas naar melk en vlees lijkt minimaal. 
Andere dierziekten kunnen optreden door 
het eten van beschimmeld gewas. Dit kan zich 
voordoen bij langduriger berging in het sei-
zoen. Parasitaire ziekten zoals leverbot zullen 
zich wellicht wat verspreiden, maar ook hier-
voor geldt dat de korte inundatieduur niet 
leidt tot structurele infectiehaarden. Tenslotte 
kan waterberging in combinatie met andere 
factoren zoals langdurige natte perioden wel 
leiden tot een verhoogde infectiegraad voor het 
vee. Aanvoer van virussen in pathogène con-
centraties worden niet verwacht. Virussen zijn 
gevoelig voor ultraviolet licht en voor uit-
droging en hebben na afvoer van het water een 
korte levensduur. 
Hulptabel 
De resultaten van de studie zijn samen-
gebracht in een eenvoudige, op de praktijk 
toegesneden, hulptabel waarmee de effecten en 
risico's van verschillende typen berging op een 
rij kunnen worden gezet. De gebruiker kiest 
met een aantal kenmerken het type berging 
uit in een invulblokje en de tabel zoekt daar de 
effecten en risico's bij. De rabel is te vinden op 
de internetpagina van de STOWA 
(www.stowa.nl, publicatie 2003-18 'Waterber-
ging op landbouwgronden'). 
Conclusie en aanbevelingen 
• De risico's van waterberging op plant- en 
dierziekren en productie-omstandigheden 
in de landbouw zijn beperkt. 
• Historische bodemverontreiniging en 
puntbronnen (opslag van mest/chemica-
liën) kunnen wel een risico vormen door 
ongecontroleerde verspreiding. 
• Waterberging buiten het groeiseizoen is 
minder problematisch dan binnen het 
groeiseizoen. 
• Graslanden zijn minder gevoelig voor 
waterberging dan akkerbouwgewassen. 
• Kortdurende berging leidt tot minder 
effecten op de landbouw dan langdutige 
berging. 
• Frequente berging leidt tot gunstiger 
condities voor pathogenen en onkruiden 
dan weinig frequente berging. 
Bij waterberging zal door waterbeheerders 
en grondgebruikers extra aandachr moeten 
worden besteed aan: 
• veiligstellen van puntbronnen met veront-
reiniging zoals mestopslag, omleiden van 
riooloverstorten en bescherming van 
opslag van ruwvoer, 
• snelle ontwatering na waterberging en een 
wachttijd voor begrazing van circa twee 
weken, 
• gevoelige teelten zoals aardappelen of 
andere akker- en tuinbouwteelten. Deze 
worden ontraden in bergingsgebieden 
vanwege een grotere gevoeligheid voor 
ziekren en productieschade, 
• her uitrijden van mest op percelen waar 
kort daarna waterberging kan optreden. 
Aanbevolen wordt om op basis van prak-
tijkproeven de belangrijkste effecten te onder-
zoeken van waterberging op gewasschade, de 
infectiegraad en verspreiding van de belang-
rijkste plant- en dierziekten en de beschikbaar-
heid en verspreiding van relevante contami-
nanten en nutriënten. Hierdoor kunnen 
productieschade en risico's beter worden 
gekwantificeerd en door waterbeheerders en 
ondernemers op waarde worden geschat, f 
Foto's: Willem Lucassen 
LITERATUUR 
1 ] Van Bru ten M., P. Srottcider, C. van de Guchte ert W. van 
Hooft (1595). Qualify and niks o/Rltine and Meuse sedi-
ments after 1995floods. RIVM. 
2] Duc! H., C. Kwaketnaak, T. Scheren en L. Stuyt (2000]. 
Indicatieve zoekgebiedcn voor waterberging in polders en 
bcckdalcn;globale verkenning naar kansrijkegebieden 
voor vermindering van wateroverlast van regionale syste-
men. Alterra / WLDeljt Hydraulics / IPO. Rapport T2372 
WLDeljt Hydraulics. 
3) Plantcnztektenkundige Dienst (2002). Nieuwsbrie/PD 
nummer 3. 
4, Van der GaastJ., H. Massop,J. van Os, L. Stuyt, P. van 
Bakel en C. Kwakernaak (2002J. Waterkansen in het SGR2; 
potenties voor realisatie van de wateropgaven. Alterra. 
Rapport 558. 
5) Van Wees B. (2001). Effect van winteroversrroming op de 
verspreiding van zaden in de uiterwaarden. IAHL. 
3 8 H 2 0 ••• 8-Z004 


Mogelijke schade door waterberging op landbouwgrond

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

VU Research Portal

NARCIS

Name not available