Meer jarenvisie dat de kaders schetst waaraan de chrysantensector in 2010 moet voldoen, inclusief de ontwikkelingen die daartoe moeten bijdragen. Deze visie geeft ook aan hoe deze visie ingebed kan worden in de bestaande structure

Buck, A.J., de

Splinter, G.M.

Wageningen Yield 

MJV chrysant 22apr04.doc ©PPO Glastuinbouw en LEI 1
MEERJARENVISIE CHRYSANT  
 
Door: Gerben Splinter (LEI) en Abco de Buck (PPO Glastuinbouw) 
Datum: 22 april 2004 
 
Achtergrond en doel 
Deze meerjarenvisie schetst de kaders waaraan de chrysantensector in 2010 moet 
voldoen, inclusief de ontwikkelingen die daartoe bijdragen. Deze notitie geeft ook aan 
hoe deze visie kan worden ingebed in de bestaande structuren. Voor deze 
meerjarenvisie zijn de bevindingen gebruikt uit het project ‘Innovatieprocessen in de 
praktijk’ op de gebieden teeltsystemen uit de grond, gewasbescherming en 
kennisinfrastructuur.1 Gegeven deze achtergrond zijn thema’s als arbeid, markt en 
internationalisering in deze visie onvoldoende uitgewerkt. Deze meerjarenvisie is 
daarmee een geheel ander product dan de traditionele sector- en takvisies, die vooral 
gebaseerd zijn op kwantitatieve prognoses.  
 
Dit stuk draagt bij aan de visievorming van de LTO Landelijke Commissie Chrysant 
en PT op innovatie in de chrysantensector en zal worden gebruikt als hulpmiddel bij 
het uitzetten van onderzoek en ontwikkeling. Deze visie is zeker geen blauwdruk. 
Deze meerjarenvisie biedt ook ondernemer, bedrijfsleven, overheid en onderzoek 
houvast bij het nemen van gerichte stappen naar de toekomst. 
 
Waar staan we anno 2004? 
De chrysantenteelt anno 2004 worstelt met vraagstukken rondom toepassing van 
gewasbeschermingsmiddelen, dalend rendement, beschikbaarheid en inzet van 
arbeidskrachten en het gebruik van energie. Productbeleving door afnemer en 
consument kan in de nabije toekomst ook gaan meespelen. Gewasbescherming 
ontvangt de laatste jaren volop aandacht, wat zich ook terugvertaalt in diverse 
onderzoeksinitiatieven op dat terrein. 
 
De ontwikkeling van het rendement laat het laatste decennium een negatieve trend 
zien. Als de rentabiliteit niet op korte termijn wordt veiliggesteld heeft de 
chrysantensector in Nederland weinig perspectief. Mede daarom is onlangs de 
ontwikkeling naar teeltsystemen uit de grond nieuw leven ingeblazen. 
 
Terwijl de productiviteit stagneert, neemt de concurrentie uit het buitenland en van 
andere ‘boeketvullers’ toe. Tevens is de druk van buitenaf om schoner te produceren 
blijvend aanwezig. Voor een duurzame chrysantensector zal daarom ook aan arbeid, 
energie, gewasbescherming en productbeleving aandacht moeten worden geschonken. 
Waar mogelijk met een geïntegreerd karakter.  
 
 
Stilstand is achteruitgang 
In deze veranderende omgeving (rentabiliteit, arbeid, energie, gewasbescherming, 
productbeleving, etc.) heeft de ondernemer slechts bestaansrecht door zich aan te 
passen; dus te innoveren. Als de ondernemer stilstaat wordt hij ingehaald door zijn 
                                                 
1 T.b.v. het Socio-Technisch Netwerk Chrysant zijn door Buurma et al. een twaalf-tal vooruitziende 
actoren uit het chrysantenvak (telers, toeleveranciers, adviseurs, een belangenbehartigers en een 
handelaar) ondervraagd. 
MJV chrysant 22apr04.doc ©PPO Glastuinbouw en LEI 2
omgeving. De omgeving valt ruw-weg in te delen naar markt en maatschappij. Op 
beide deelgebieden zijn innovaties nodig. In de chrysantensector wordt naar 
oplossingen gezocht waarbij ‘de techniek’ of ‘de mens’ leidend is. Dit kan worden 
geïllustreerd in het innovatieschema (Figuur 1).  
 
 
 
Figuur 1: Innovatieschema met innovatie op 4 deelgebieden in de chrysantensector 
 
 
Waar willen we naar toe? 
Om de chrysantenteelt voor Nederland te behouden zullen er op genoemde 
deelgebieden doorbraken (=innovaties) moeten worden gerealiseerd. De 
chrysantenteelt moet voor 2010 een slag maken in verbetering van rentabiliteit, 
maatschappelijk acceptatie en levering van een door de markt gewaardeerd product.  
 
Duurzame ontwikkeling van een sector is een gecombineerde ontwikkeling op de 4 
deel-gebieden in Figuur 1. Vooreerst moet een betere rentabiliteit wordt bereikt door 
productieverhoging, kostenverlaging of een hogere opbrengstprijs. Het heeft immers 
geen zin om maatschappelijk draagvlak te bouwen zonder perspectief op een 
rendabele teelt. Voor een efficiëntere productie zijn alternatieven voor de huidige teelt 
in de grond noodzakelijk. Deze teeltwijze is nagenoeg uit-ontwikkeld. Teelt uit de 
grond, zoals reeds toegepast bij andere bloemsoorten, lijkt een mogelijkheid om meer 
productie per vierkante meter te halen. Teelt uit de grond opent mogelijkheden tot 
kostenverlaging2. Productie in een gesloten kas is daarvan een door-ontwikkeling. 
 
Dit high-tech teeltsysteem in 2010, waar tegen lage kosten wordt geproduceerd, heeft 
echter geen waarde wanneer het aan markt of maatschappelijk draagvlak ontbreekt. 
Arbeidsomstandigheden staan bijvoorbeeld blijvend op de agenda. In een high-tech 
teeltsysteem biedt robotisering mogelijkheden tot verlichting van arbeid. Een 
maatschappelijk thema wat ook blijvend op de agenda zal staan is schonere productie. 
Voor een schonere productie (minder gewasbeschermingsmiddelen, minder 
meststoffen, minder energie) kunnen de GLAMI-normen als richtsnoer gelden.  
 
                                                 
2 Zie M. Raaphorst en P. Korsten (2003). Komt de chrysantenteelt van de grond? Haalbaarheid van 
(mobiele) bovengrondse teeltsystemen voor chrysant, PPO Glastuinbouw, Wageningen 
markt maatschappij
mens
techniek
Techniek-
ontwikkeling
Kennis-
ontwikkeling
Sector-
ontwikkeling
Markt-
ontwikkeling
Product-
MJV chrysant 22apr04.doc ©PPO Glastuinbouw en LEI 3
Om dat te bereiken heeft de chrysantensector vooral behoefte aan kennis over klimaat 
en gewasbescherming. Op korte termijn is een doorbraak op het gebied van 
gewasbescherming nodig om plagen beheersbaar te houden. Afgezien van het 
teeltsysteem is gerichter toepassen van chemie en biologie in een geïntegreerde 
strategie onontkoombaar. Deze kennis moet doorstromen naar het gros van de 
chrysantentelers ter verbetering van het vakmanschap van de sector als geheel. 
 
De ontwikkeling naar een high-tech chrysantenteelt opent perspectieven voor een 
betere benutting van middelen. Bodemgebonden ziekten nemen af, de plaagdruk zal 
geringer zijn en de beheersingsmogelijkheden zullen toenemen. Daarentegen zullen 
‘nieuwe’ wortel- en mediumgerelateerde ziekten de kop opsteken.  
 
De overige eisen die de maatschappij aan de sector stelt (ruimtegebruik, 
lichtemissie,etc.) zijn nog onvoldoende in beeld. De maatschappelijke 
randvoorwaarden moeten scherper in beeld, opdat doelgericht activiteiten ter 
verbetering van maatschappelijke acceptatie uitgezet kunnen worden. Nieuwe 
toepassingen uit techniek-, product- en kennis-ontwikkeling moeten worden getoetst 
op maatschappelijke wenselijkheid. 
 
Het product chrysant moet in de smaak vallen bij de veiling/handelaar, de 
detailhandel en de consument. De sector richt zich daarbij vooral op de eisen van de 
groothandel van de detailhandel. In de strijd om het boeket moet de chrysantensector 
een goedkope (dus efficiënt geproduceerde) bloem, passend in het assortiment, van 
goede kwaliteit leveren.  
 
Signalen uit de (Engelse) markt duiden op vraag naar een verantwoord geproduceerd 
product. Dit biedt op korte termijn perspectief om de ontwikkelingen in geïntegreerde 
plaagbeheersing middels productontwikkeling aan te jagen. Marktperspectief zal 
tuinders, handelaars en stekbedrijven enthousiastmeren. Milieuorganisaties hebben 
minder reden tot protesteren. Voor productontwikkeling is organisatie van de keten 
van veredeling tot retail belangrijk. 
 
Naast de wensen van de veiling/handel zijn die van de detailhandel en de consument  
belangrijk; deze komen niet per sé overeen. De chrysantensector zal daarop in moeten 
spelen door zelf het initiatief te nemen voor consumentgerichte productontwikkeling. 
 
Bij al deze innovatiesporen zijn niet dezelfde partijen betrokken. Tempoverschillen en 
eigen deskundigheid en broodwinning staan samenvoeging van de 4 gebieden tot één 
groep in de weg. Voor een gezonde chrysantensector moeten de verschillende sporen 
ergens samenkomen. Coördinatie en afstemming is nodig voor het leggen van deze 
dwarsverbanden; bovendien moet dubbel werk worden voorkomen. Met de invulling 
van de coördinatiefunctie wordt invulling gegeven aan het vierde en laatste 
innovatiespoor betreffende sectorontwikkeling. Alleen door centrale coördinatie van 
initiatieven kan er gerichte sectorontwikkeling plaatsvinden.  
 
Speerpunten 
Om het streefbeeld voor 2010 te bereiken is een reeks aan innovaties nodig. Uit 
oogpunt van rentabiliteit en milieuprestaties is een algehele vernieuwing van het 
teeltsysteem dringend nodig. De sector moet daarom strategisch inzetten op een high-
tech chrysantenteelt. Daarvoor is ontwikkeling van techniek en kennis 
MJV chrysant 22apr04.doc ©PPO Glastuinbouw en LEI 4
(gewasbescherming en klimaatregeling) nodig. Omschakeling van de sector naar teelt 
uit de grond zal jaren vergen. Voor chrysant in grondteelt zijn op korte termijn 
doorbraken nodig op het gebied van plaagbeheersing en marktontwikkeling.  
 
In de techniek zijn (opeenvolgend) de volgende reeks innovaties nodig (speerpunten): 
• Teeltsysteem uit de grond voor versnelling van de teeltcyclus door betere 
benutting van ruimte/tijd 
• Automatisering en robotisering ter vermindering van arbeidskosten en verbetering 
arbeidsomstandigheden 
• Gesloten kas met minimale uitstoot van nutriënten en 
gewasbeschermingsmiddelen naar lucht en water en minimaal energieverlies 
 
De speerpunten waar kennisontwikkeling zich op moet richten zijn: 
• Betere kwaliteit en kortere teeltduur door optimalisatie van het kasklimaat in de 
verschillende teeltfasen (vooral bij teelt uit de grond) 
• Oplossen van teeltvraagstukken bij high-tech teelt 
• Vermindering middelengebruik door gerichter toepassen 
• Vermindering middelengebruik door inzet van biologische bestrijders 
• Vermindering energieverbruik door optimalisatie van kasklimaat c.q. belichting in 
verschillende teeltfasen (vooral bij mobiele teelt). 
 
Een aantal speerpunten voor productontwikkeling zijn: 
• Ontwikkeling van de markt voor verantwoord geproduceerde chrysant 
• Ontwikkeling van duurzaamheid in de keten 
• Ontwikkeling van uitgangsmateriaal, passend bij productiewijze en markt 
• Productontwikkeling gericht op de consument 
• Het blijvend onderscheid in prijs en kwaliteit 
 
Een aantal aandachtpunten voor sectorontwikkeling, uit te werken tot speerpunten 
zijn: 
• Verbeteren van het vakmanschap t.a.v. gewasbescherming 
• Ontwikkeling van de keten van veredelaar tot retail 
• Monitoring van de maatschappelijke aspecten van techniek- en 
kennisontwikkeling en versterking imago 
• Creëren van gunstige arbeidssituatie (op de werkplek c.q. 
doorgroeimogelijkheden) 
 
 
Daadkracht en ondersteuning 
Ondernemers die (samen met bedrijfsleven en onderzoek) nieuwe, innovatieve 
trajecten inzetten om de toekomst van de chrysantenteelt veilig te stellen kunnen 
rekenen op steun van de sector, georganiseerd in de Landelijke Commissie Chrysant. 
Afhankelijk van de directe toepasbaarheid van de voor de sector beschikbaar gestelde 
resultaten zal naar rato financiële ondersteuning worden gezocht en toegewezen. 
Hierbij ligt het gebruik van financiën van het PT het meest voor de hand, maar ook 
andere financieringsbronnen zijn mogelijk. 
 
Kansrijke initiatieven doen zich voor op gebied van techniekontwikkeling 
(teeltsystemen uit de grond) en kennisontwikkeling (geïntegreerde plaagbeheersing). 
MJV chrysant 22apr04.doc ©PPO Glastuinbouw en LEI 5
Op het gebied van productontwikkeling en sectorontwikkeling zijn in de 
chrysantenwereld minder initiatieven bekend.  
 
Coördinatie 
Voor een duurzame chrysantensector zijn vernieuwingen nodig op de vier gebieden 
van techniek, kennis, product en sector. Streefbeeld is een efficiënte chrysantensector 
die wordt gewaardeerd door de markt en door de maatschappij. Uiteindelijk komen in 
het streefbeeld alle sporen bijeen.  
 
Het is daarom van belang om nieuwe ontwikkelingen op het gebied van kennis en 
techniek (2 van de 4 leidende innovatiesporen) continue te toetsen aan hoe markt en 
maatschappij deze nieuwe toepassingen op/aan het product beleven en accepteren. 
Doe je dat niet dan bestaat de kans dat er een bodem wordt weggeslagen onder goed 
bedoelde initiatieven. Op termijn groeit productontwikkeling / productbeleving uit als 
een zelfstandig innovatiespoor waarop nadrukkelijker vanuit de ondernemers zelf 
initiatieven op gang komen.  
 
Enige coördinatie van initiatieven in de chrysantensector is daarmee op zijn plaats. 
Wanneer dit niet gebeurt bestaat de kans op wildgroei c.q. solistische initiatieven, 
waarbij onvoldoende gebruik wordt gemaakt van bestaande kennis en dingen dubbel 
worden gedaan. Daar is de sector niet bij gebaat. Coördinatie is in deze een taak van 
de landelijke gewascommissie. Zij geeft prioriteit aan nieuw te ontplooien 
initiatieven. In relatie tot nieuw op te starten onderzoek wordt (in de meeste gevallen) 
nauw samengewerkt met de onderzoekcoördinator Bloemisterij van het Productschap 
Tuinbouw. Op basis van een ontwikkelde set van criteria wordt toekomstig onderzoek 
al dan niet gehonoreerd. De set van criteria kent een sterke relatie met de hier 
onderkende vraagstukken en is er op gericht om (zo spoedig mogelijk) oplossingen te 
genereren voor deze vraagstukken. Verder in deze notitie wordt een eerste voorzet 
gedaan voor deze criteria. De definitieve onderzoekscriteria worden afgestemd met de 
landelijke gewascommissie.  
 
Samengevat is coördinatie nodig op de volgende punten: 
1. opstellen en toepassen toetsingscriteria bij financiering/stimulering 
2. afstemmen en koppelen van initiatieven in de ontwikkeling van techniek en kennis 
3. bewaken maatschappij- en marktaspecten bij techniek- en kennisontwikkeling 
4. ondersteunen en opstarten maatschappij- en marktgerichte initiatieven 
 
 
Structuur voor toekomstig onderzoek 
Toekomstig onderzoek wordt gesteund vanuit de gedachtegang dat een drietal 
innovatiesporen in belangrijke mate bijdragen aan het bestaansrecht van de sector. De 
verbindende factor is de productbeleving door markt en maatschappij. Gecoördineerd 
vanuit de landelijke gewascommissie zal een verdere invulling worden gegeven aan 
de drie sporen. De PAC (Programmerings Advies Commissie) zou een geschikt 
orgaan zijn om nieuwe ontwikkelingen binnen de sporen techniek en kennis tegen het 
licht houden. Hierin kunnen naast ondernemers vertegenwoordigers vanuit Markt en 
Maatschappij zitting hebben. Schematisch ziet dat er uit als in figuur 2. 
MJV chrysant 22apr04.doc ©PPO Glastuinbouw en LEI 6
 
 
Figuur 2: Structuur voor onderzoek 
 
Voorzet voor toetsingscriteria 
Deze visie vormt mede een basis om te komen tot een definitieve set van 
toetsingscriteria voor toekomstig onderzoek. Criteria hiervoor worden aangedragen 
door het PT in samenwerking met de landelijke gewascommissie Chrysant. Een eerste 
aanzet voor deze criteria is het opwerpen van een aantal herkenbare vraagstellingen 
bij het uitzetten van nieuwe (onderzoeks)trajecten: 
• In hoeverre draagt het onderzoek bij aan de productiviteit – en daarmee het 
rendement – van het gewas? 
• In hoeverre draagt het onderzoek bij aan een schonere teelt van het gewas?  
• Welke kennis of techniek is nodig om de gewenste innovatie te bewerkstelligen?  
• Welke partijen zijn betrokken bij het onderzoek? 
• Op welke termijn worden concrete, voor de sector toepasbare, resultaten 
verwacht? In hoeverre draagt het bij aan het in stand houden van de sector?  
• Draagt de innovatie bij aan de maatschappelijke acceptatie van het product 
chrysant?  
• Draagt de innovatie bij aan de waardering over het product bij de afnemer en de 
consument (markt)? 
• Etc.  
 
AdB en GS, 01-03-04. 
Coordinatie 
PT + LC 
Sectorontwikkeling 
Rendabel 
(teelt uit de grond) 
Dmv. Techniekontwikkeling 
Schoon 
(gewasbescherming, 
meststoffen&energie)
Dmv.Kennisontwikkeling
Markt: 
Product 
Maatschappij: 
Productieproces 
Commercieel 
(blijvend 
onderscheidend) 
Dmv. Productontwikkeling 


Meerjarenvisie Chrysant

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS