De tomatenplanten van HBCD-trays bevatten twee keer zoveel HBCD als tomatenplanten van HBCD-vrije trays (resp. 2,0 en 2,6 ug/kg t.o.v. 1,2 en 0,9 ug/kg). In alle tomatenvruchtenmonsters waren de HBCD gehaltes zeer laag 

Hesselingen, J.M., van

Hoek-van Nieuwenhuizen, M., van

Kruijt, A.W.

Leonards, P.E.G.

Leslie, H.A.

Name not available

Het bepalen van hexabroomcyclododecaan op tomaten (vruchten en planten)

Wageningen Yield 

 
 
 
De Directie van het Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) BV is niet aansprakelijk voor gevolgschade, 
alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens 
verkregen van het Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) BV; opdrachtgever vrijwaart het Nederlands 
Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) BV van aanspraken van derden in verband met deze toepassing. 
Dit rapport is vervaardigd op verzoek van de opdrachtgever hierboven aangegeven en is zijn eigendom. Niets van dit 
rapport mag weergegeven en/of gepubliceerd worden, gefotokopieerd of op enige andere manier zonder schriftelijke 
toestemming van de opdrachtgever. 
   
 
 
 
 
 
In verband met de 
verzelfstandiging van de 
Stichting DLO, waartoe tevens 
RIVO behoort, maken wij sinds 1 
juni 1999 geen deel meer uit van 
het Ministerie van Landbouw, 
Natuur en Voedselkwaliteit. Wij 
zijn geregistreerd in het 
Handelsregister Amsterdam nr. 
34135929 
 BTW nr. NL 811383696B04. 
Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) BV 
 
 Postbus 68 Centrum voor 
 1970 AB  IJmuiden Schelpdier Onderzoek 
 Tel.: 0255 564646 Postbus 77 
 Fax.: 0255 564644 4400 AB  Yerseke 
 E-mail: visserijonderzoek.asg@wur.nl  Tel.: 0113 672300 
 Internet: www.rivo.wageningen-ur.nl Fax.: 0113 573477 
 
 
Rapport  
Nummer: C015/05 
 
 
Het bepalen van hexabroomcyclododecaan in tomaten 
(vruchten en planten) 
 
 
H.A. Leslie, J.M. van Hesselingen, M. Hoek-van Nieuwenhuizen, A.W. Kruijt en P.E.G. Leonards 
 
 
 
 
Opdrachtgever: Wageningen UR 
 Agrotechnology and Food Innovations BV 
 Postbus 17 
 6700 AA Wageningen 
Contactpersoon: dhr. A. Braaksma 
 
Project nummer:  3461228507 
 
Contract nummer: 04.089 
 
Akkoord: prof. dr. Jacob de Boer 
 Hoofd Milieu en Voedselveiligheid 
 
 
 
Handtekening: __________________________ 
 
Datum: 12 april 2005 
 
 
 
Aantal exemplaren: 10 
Aantal pagina's: 6 
Aantal tabellen: 1 
Aantal figuren: - 
Aantal bijlagen: - 
 
 
pagina 2 van 6 Rapport C015/05 
 
 
 
 
Inhoudsopgave 
 
Samenvatting ................................................................................................................... 3 
1.       Inleiding ................................................................................................................. 3 
2. Doel ...................................................................................................................... 3 
3. Materialen en Methoden.......................................................................................... 4 
4. Resultaten en Discussie .......................................................................................... 5 
5. Conclusie .............................................................................................................. 5 
6. Literatuur............................................................................................................... 6 
 
 
 
 
 
Rapport C015/05 pagina 3 van 6 
 
 
 
 
Samenvatting 
De tomatenplanten van HBCD-trays bevatten twee keer zoveel HBCD als tomatenplanten van 
HBCD-vrije trays (resp. 2,0 en 2,6 ug/kg t.o.v. 1,2 en 0,9 ug/kg). In alle tomatenvruchten 
monsters waren de HBCD gehaltes zeer laag (<0,5 µg/kg). Geen HBCD werd gedetecteerd in 
HBCD-vrij piepschuim (<120 en <130 µg/g). In HBCD–bevattend piepschuim, zat wel HBCD 
rond de 6000 µg HBCD/g.  
De data wijzen erop dat HBCD niet uitsluitend voorkomt in plantenmateriaal dat gekweekt wordt 
op HBCD-trays. De blootstelling in plantenweefsel wordt wel vergroot door het kweken op HBCD-
trays ten opzichte van "HBCD-vrije trays". HBCD concentraties zijn naar ons weten nooit eerder 
gerapporteerd in groenten, wel in andere voedingsmiddelen waarin vergelijkbare gehaltes als in 
de tomatenplanten zijn gevonden. 
 
1.  Inleiding 
Commerciële telers in Nederland gebruiken EPS trays (‘moulded expanded polystyrene’) voor 
het telen van tomaten in kassen.  
De wortels van de planten doorgroeien de glaswolplug. De platen liggen op een betonnen vloer 
en regelmatig wordt water met groeimedium toegediend. Na ca. 3 weken worden de 
steenwolpluggen met plantje uit de tray gehaald en in een potje met potgrond overgezet. Een 
paar weken daarna worden de opgegroeide plantjes van het opkweekbedrijf naar de teler 
gebracht om verder uit te groeien tot grote, vruchtdragende planten. 
Voor het begin van het project was het onbekend of tomaten(planten) die gekweekt zijn op 
piepschuim trays waarin een vlamvertrager (hexabromocyclododecaan, HBCD) zit deze stof 
kunnen opnemen. Om dit te onderzoeken, heeft Agrotechnology and Food Innovations B.V. (A&F 
B.V.) van Wageningen UR tomaten gekweekt op trays met en zonder HBCD, en zorgde 
vervolgens voor het vriesdrogen, malen en homogeniseren van de monsters. Dit rapport 
beschrijft de resultaten van de bepaling van HBCD in tomaten(planten) en piepschuim, dat 
uitgevoerd werd door het Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) in IJmuiden.  
 
 
2. Doel 
Doel van het project is een screening te doen op de aanwezigheid van HBCD in tomatenplanten 
en vruchten die gekweekt zijn op HBCD-bevattend en op HBCD-vrij piepschuim. Ook wordt 
piepschuim waarmee tomatenplanten in contact komen tijdens de kweek gescreend op 
aanwezigheid van HBCD. 
 
 
pagina 4 van 6 Rapport C015/05 
 
 
 
 
3. Materialen en Methoden 
Voorbehandelingen. Gevriesdroogde, gemalen en gehomogeniseerde tomaten- en 
tomatenplanten monsters, een interne referentie materiaal (IRM) en een stuk piepschuim van 
zowel HBCD-bevattende als HBCD-vrije trays zijn door AFI b.v. naar RIVO gestuurd.  
Het tomatenvruchtenmonster werd samengesteld uit minimaal 10 tomaten en het 
tomatenplantenmonster uit min. 10 planten (beide ca. 100 g). Deze voorbehandelingsstappen 
zijn vooraf besproken door RIVO en A&FI (cf. RIVO offerte 04.089). 
 
HBCD analyse op het RIVO. Tomatenplanten en tomatenvruchten (van HBCD-tray and HBCD-vrije 
trays) werden opgewerkt en in duplo geanalyseerd op HBCD.  
Gevriesdroogde en gehomogeniseerde samengestelde monsters van tomaat (2) en 
tomatenplanten (2) werden in plastic monsterpotjes aangeleverd op het RIVO (zie tabel).  
Van elk monsterpotje werd twee keer een submonster (50 g per monster) genomen om deze 
apart van elkaar te analyseren (duplo opwerking van elk monster).  
 
Monsters werden met een Soxhlet opstelling geëxtraheerd met hexaan:aceton (3:1, v:v) als 
oplosmiddel volgens de methode voor sediment en biota beschreven door De Boer e.a. [2001]. 
Aan het begin van de Soxhlet extractie werd een interne standaard toegevoegd (13C-HBCD). De 
concentraties bepaald in de tomatenmonsters werden gecorrigeerd aan de hand van het 
gehalte van de interne standaard. Dit is om te compenseren voor bijvoorbeeld HBCD verlies 
tijdens de opwerking of kleine variaties in de gevoeligheid van de GC-MS tijdens het meten van 
de serie.  
 
Twee blanco’s en een intern referentiemateriaal (IRM) (aal) werden op dezelfde wijze behandeld 
als de monsters gedurende het extractie- en opzuiveringsproces. Ook werd een recovery 
standard (zonder matrix) geanalyseerd als extra check op verlies van HBCD tijdens de 
opwerking. De IRM heeft een bekend HBCD gehalte en de concentratie van HBCD in dit monster 
werd vergeleken met het referentiegehalte om te controleren of het HBCD gehalte bij het 
vriesdrogen verandert.  
 
De Soxhletextracten werden opgezuiverd met gelpermeatie-chromatografie (GPC). De methode 
zoals beschreven in de Boer e.a. [2001] werd gevolgd. Zwavelzuur werd toegevoegd en de 
organische fase werd vervolgens ingedampt tot 200 µL.  
 
Hexabroomcyclododecaan (HBCD) werd in de geconcentreerde extracten gemeten met behulp 
van gaschromatografie/massa spectrometrie in de negatieve chemische ionisatie ‘mode’ 
(GC/MS-NCI). De GC/MS-NCI methode is ook beschreven in het gecertificeerde werkvoorschrift 
A-102 (Sterlab L097) [Hesselingen en Brandsma, 2003] voor biota en sediment. 
 
Ook werd een extractie van een monster van het piepschuim met en zonder HBCD 
geëxtraheerd en gemeten om na te gaan of de HBCD daar aanwezig is. Stukjes piepschuim van 
2 g zijn opgelost in 50 ml dichloormethaan, 1000 keer verdund en geïnjecteerd in de GC-MS. 
 
De analyse van vlamvertragers met de GC/MS-NCI methode kent een lage variatie (max. 10%) 
tussen injecties van hetzelfde monster, waardoor dubbele injecties overbodig zijn.  
 
 
Rapport C015/05 pagina 5 van 6 
 
 
 
 
4. Resultaten en Discussie 
Bij de opwerking van de monsters kwam veel chlorofyl vrij. Een zwavelzuur stap bleek daarom 
handig te zijn bij het opzuiveren. De HBCD gehaltes in tomatenplanten waren hoger dan in 
tomaten (tabel 1). De op  HBCD-tray gekweekte plantjes bevatten twee keer zo veel HBCD als 
de plantjes van de HBCD-vrije trays (tabel 1). De HBCD concentraties in tomatenvruchten van 
zowel de HBCD-trays als de HBCD-vrije trays lagen onder de detectiegrens (0.5 µg HBCD/kg). 
Sommige HBCD contaminatie lijkt niet afkomstig te zijn van de directe blootstelling aan de 
HBCD-trays tijdens het kweken, omdat ook de HBCD-vrije tray tomatenplanten in alle gevallen 
detecteerbare gehaltes bevatten. Dit zou kunnen wijzen op blootstelling aan HBCD via deeltjes 
in de lucht bijvoorbeeld.  
 
Tabel 1. Hexabromocyclododecaangehaltes in tomatenplanten en -vruchten (µg HBCD/kg). 
 duplo 1 duplo 2 gemiddeld s.d. 
Tomatenplanten (HBCD 
tray) 
2,6 2,0 2,3 0,4 
Tomatenplanten 1,2 0,9 1,1 0,2 
Tomatenvruchten (HBCD 
tray)  
<0,5 <0,5   
Tomatenvruchten <0,5 <0,5   
 
  
Kwalitatieve bepaling van HBCD in piepschuim monsters gaf concentraties van 5700 en 6500 
µg /g in HBCD-trays en <120 en <130 µg /g in HBCD-vrije trays. 
 
De concentratie HBCD in gevriesdroogde aal IRM werd gemeten als controle voor mogelijke 
HBCD achtergrond als gevolg van de vriesdroogstap. Achtergrond besmetting naar aanleiding 
van de vriesdroogstap is onwaarschijnlijk, omdat de concentratie HBCD in aal in de verwachte 
range viel. 
 
5. Conclusie 
Een voordeel van samengestelde monsters is dat in een beperkt aantal analyses, veel 
individuele planten en vruchten op de aanwezigheid van HBCD gescreend kunnen worden. 
Doordat elk monster uit meerdere individuen bestaat, kon de variatie tussen planten met deze 
experimentele opzet echter niet worden nagegaan. 
 
Omdat de concentratie HBCD in de op HBCD-tray gekweekte tomatenplanten twee keer hoger is 
dan de controles gekweekt op HBCD-vrije trays is het redelijk om te stellen dat de HBCD die 
zich geaccumuleerd heeft in de planten afkomstig is uit de trays. Voor tomatenvruchten waren 
de HBCD pieken onder de grens waarbij gehaltes betrouwbaar zijn te kwantificeren. Een verschil 
in HBCD concentraties tussen de behandelingen is daardoor niet aantoonbaar. HBCD 
concentraties zijn naar ons weten nog nooit gerapporteerd in groenten, wel in andere typen 
voedsel bij vergelijkbare gehaltes als in de tomatenplanten zijn gevonden [b.v. de Winter-Sorkina 
e.a. 2003]. 
 
Kwaliteitscontrole 
Het Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek participeert in de internationale ringtesten voor 
vlamvertrager analyse georganiseerd door QUASIMEME, tot nu toe met goede resultaten [de 
Boer e.a. 2002]. RIVO is geaccrediteerd voor HBCD analyse in biota (dierlijk) en sediment.   
 
 
pagina 6 van 6 Rapport C015/05 
 
 
 
 
6. Literatuur 
de Boer, J., C. Allchin, R. Law, B. Zegers en J.P. Boon. 2001. Method for the analysis of 
polybrominated diphenylethers in sediments and biota. TRAC-Trends Anal Chem 20, 591-599. 
 
de Boer, J., D.E. Wells en K. Noren. 2002. BSEF/QUASIMEME interlaboratory study on 
brominated flame retardants. Organohalog Compd 58, 197-200. 
 
Hesselingen, J.M. en S.H. Brandsma. 2003. Biota: Bepaling van het gehalte aan gebromeerde 
vlamvertragers (polybroomdifenylethers, polybroombifenylen en hexabroomdodecaan) met 
behulp van GC/NCI-MS. Standard Operating Procedure A.102, RIVO, Nederlands Instituut voor 
Visserij Onderzoek, Afd. Milieu Voedselveiligheid, 22 blz. 
 
Winter-Sorkina, R de,  MI Bakker, G van Donkersgoed en JD van Klaveren. 2003. Dietary intake 
of brominated flame retardants by the Dutch population   RIVM rapport 310305001. 25 p in 
English 
 
 


van Hesselingen, J.M.

van Hoek-van Nieuwenhuizen, M.

NARCIS 

Het bepalen van hexabroomcyclododecaan op tomaten (vruchten en planten)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS