Dit artikel gaat in op verschillende aspecten van houtkwaliteit in relatie tot het gevoerde bosbeheer. Het omvat de gehele inlandse bosbouw en houtverwerkingskete

Oosterbaan, A.

Wijers, R.

Wageningen Yield 

12
Dit artikel gaat in op verschillende aspecten van houtkwaliteit in 
relatie tot het gevoerde bosbeheer. Hierbij nemen wij de hele inlandse 
bosbouw en houtverwerkingsketen in beschouwing. Aan de hand van 
twee vervolgartikelen tonen we aan dat het de moeite loont om meer 
aandacht te besteden aan verbanden tussen de kwaliteit van het hout 
in de eindproductfase en het beheer en de omstandigheden waaronder 
het hout is gegroeid (douglas) en kwaliteitsbepaling van hout (eik).
Bossen zijn belangrijk voor recreatie, voor natuur en daarnaast 
voor de productie van hout. De houtproductiefunctie staat niet 
voorop, maar speelt in de dagelijkse bosbeheerspraktijk een aan-
zienlijke rol. Met de houtopbrengst kunnen veel van de gewenste 
bosbeheersmaatregelen worden geﬁnancierd: het meeste hout 
dat op stam wordt verkocht levert een positief ﬁnancieel resul-
taat op en levert een bos op dat de beheerder graag wil zien.
Bovendien is hout belangrijk als vernieuwbare natuurlijke 
grondstofbron. Tabel 1 geeft een overzicht van de houtproductie 
van de belangrijkste boomsoorten. Ook beleidsmakers hechten 
de laatste tijd steeds meer belang aan houtproductie en vinden 
inzicht in hoeveelheden en kwaliteiten steeds belangrijker. Dit 
in tegenstelling tot de jaren tachtig, toen de overheid houtpro-
ductie, althans in beleid, onderzoek, onderwijs en voorlichting 
vrijwel veronachtzaamde. 
In ons land is betrekkelijk weinig gedaan aan onderzoek naar 
kwaliteitsaspecten van hout in relatie tot het gevoerde bosbe-
heer. Eigenlijk wel vreemd, omdat er jaarlijks in Nederland toch 
ongeveer anderhalf miljoen kubieke meter hout wordt geoogst. 
Hiervan is een deel geschikt als grondstof voor de procesindus-
Houtkwaliteit en bosbeheer; 
beslist meer aandacht waard
(deel 1)
— Robbert Wijers & Anne Oosterbaan
Tabel 1  Houtproductie van de belangrijkste boomsoorten in ons land (gemid. cijfers van 1995-1999 van 
St. Bosdata)
Boomsoort Oppervlakte (ha) Voorraad (m3) Bijgroei (m3) Oogst (m3)             
douglas 18.323 4,5 miljoen (260 /ha) 247.200 (13,8 /ha) 168.800 (9,2 /ha)
lariks 15.776 3,7 miljoen (123 /ha) 160.700 (10,2 /ha) 130.800 (8,2 /ha)
grove den 96.003 15,2 miljoen (178 /ha) 472.500 (5,9/ha) 461.100 (4,8 /ha)
ﬁjnspar 12.599 2,8 miljoen (233 /ha) 139.500 (11,4 /ha) 124.500 (9,9 /ha)
eik 42.602 8,3 miljoen (195 /ha) 271.100 (6,5 /ha) 81.400 (1,9 /ha)
populier 16.246 3,4 miljoen (199 /ha) 195.200 (12,0 /ha) 127.000 (7,8 /ha)
trie (papier, plaatmaterialen). Voor dat deel zijn vooral aspecten 
als vezelkwaliteit, vezellengte, droge stof gehalte, mate van 
blauwschimmelaantasting, houtsoort en dergelijke belangrijk 
voor de kwaliteit. Voor zaaghouttoepassingen zijn weer andere 
kwaliteitsaspecten aan de orde. Naar enkele soorten, met name 
de douglas, is wel wat onderzoek gedaan, maar dit heeft geen 
concrete toepasbare resultaten voor het beheer opgeleverd.
Beter resultaat
Voor wie en waarom is het van belang om de houtkwaliteit van 
onze bossen te kennen? Het eerste deel van de vraag is eenvoudig 
te beantwoorden: namelijk bosbeheerders, primaire- en secun-
daire verwerkers. Het tweede antwoord op de vraag is moeilijker 
en kan onderverdeeld worden in een korte termijn -, lange ter-
mijn - en een maatschappelijk belang.
Als een boseigenaar inzicht heeft in de gebruiksmogelijkheden 
van rondhout dat hij op de markt wil brengen, dan kan hij op 
een meer gelijkwaardige basis gesprekspartner zijn van de hout-
handel en de rondhoutverwerkende industrie. Gewapend met 
kennis kunnen succesvollere afspraken worden gemaakt en is 
een betere afstemming mogelijk op de vraag van de industrie. Dit 
leidt uiteindelijk tot een beter bosbedrijfsresultaat en kan leiden 
tot keuzes in boomsoorten en beheermaatregelen die beter zijn 
afgestemd op de vraag in de houtmarkt. Als het bedrijfsresultaat 
verbetert, zal ook het resultaat van de sector als geheel, ook op 
lange termijn verbeteren.
Om bossen goed te beheren is een langetermijnplanning nood-
zakelijk. Deze periode is vaak langer dan een mensenleven. Door 
de kwaliteiten van de staande bomen en daarvan vervaardigde 
13 oktober 2005
producten te beschrijven en de beheersingrepen vast te leggen, 
ontstaat er een beeld van de mogelijkheden van de groeiplaats en 
de ‘geleverde’ toepassingsmogelijkheden over een lange termijn. 
In landen als Duitsland en Tsjechië legt de bosbezitter al eeuwen-
lang het bosbeheer vast en weet hij welke soorten en kwaliteiten 
hout het bos kan leveren. In Nederland is dat anders omdat de 
meeste bossen pas in het begin van de 20e eeuw zijn aangelegd 
en er geen professionele, marktgeoriënteerde cultuur is. Een 
aantal opstanden heeft nu een zodanige leeftijd dat onderzoek of 
de opgedane (praktijk)ervaring nu duidelijke inzichten geeft in 
de relatie tussen groeiplaats, houtkwaliteit en beheer.
Maar dan is voor de beheerder dus van belang te weten wat kwa-
liteit van hout betekent. De verschillende schakels in de keten 
- bosbeheer, rondhouthandel, zagerijen en verwerkers - heb-
ben ieder een eigen visie over houtkwaliteit, afhankleijk van het 
bedrijfsdoel. Een schilbedrijf dat hout schilt voor meubelﬁneer 
zal heel wat afkeuren wegens onvoldoende kwaliteit terwijl dat 
zelfde hout uitstekend is voor de ene zagerij en redelijk tot goed 
is voor de andere zagerij. Diezelfde ﬁneerderij zal weer heel con-
tent kunnen zijn met een onderstam voorzien van wortelstelsel 
omdat dat mooie maserﬁneer oplevert. Datzelfde stuk hout is 
waardeloos voor een zagerij.
Een bosopzichter op zijn beurt beoordeelt het hout op stam over 
de volle boomlengte terwijl de zagerij vooral naar de rechtheid, 
ovaliteit, takaanzetten, ring-en vorstscheuren van het te zagen 
stamstuk kijkt. Hetzelfde geldt voor de verwerker van gezaagd 
hout, die vooral naar noestigheid en scheurvorming in de planken 
kijkt.
In het algemeen zijn er drie niveaus te onderscheiden: (1) staand 
hout (2) liggend rondhout en (3) gezaagd hout. In deze drie ni-
veaus zit een zekere verﬁjning. Bij sommige eigenschappen, zoals 
takaanzetten bij staand hout en rechtheid, geven al een indicatie 
van de noestigheid van het gezaagde hout.
Voordat we verschillende kwaliteitsindelingen van rondhout 
(staand of liggend) en van gezaagd hout bespreken, is het van 
belang het begrip kwaliteit van hout beter te deﬁniëren. Kwaliteit 
betekent volgens de Van Dale: ‘hoedanigheid’. Vertaald naar hout: 
verschillende eigenschappen oftewel parameters die beschreven 
kunnen worden. Deze houteigenschappen kunnen worden on-
derverdeeld in visuele eigenschappen en niet visuele eigenschap-
pen. Tabel 2 geeft een overzicht van deze eigenschappen en op 
welk niveau die (staand hout, liggend rondhout en gezaagd hout) 
zichtbaar zijn.
Selectie van hout heeft als doel de verwerking ervan te optimali-
seren. Bij het selecteren van hout, rondhout of gezaagd hout, kan 
men van twee uitgangspunten uitgaan:
> Kijken naar het aandeel van de stam / plank zonder enig gebrek 
Men kan kijken naar het aandeel van de stam/ plank zonder enig 
gebrek. Een gebrek deﬁniëren wij als kwaliteitseigenschappen 
waarop beoordeeld en dat niet wenselijk is in de plank of stam 
en niet toegestaan is bij bepaalde toepassingen. Dit aandeel kan 
Tabel 2  De belangrijkste kwaliteitkenmerken voor staand hout, rondhout en gezaagd hout 
onderverdeeld in visuele parameters en niet visuele kwaliteitsparameters
Visuele kwaliteitsparameters Zichtbaar bij: Niet- visuele kwaliteitsparameters
Diameter en lengte rondhout staand Dichtheid
 rondhout liggend Chemische samenstelling
 gezaagde planken Sterkte-eigenschappen
Volhoutigheid rondhout staand Vochtgehalte
 rondhout liggend Aanwezigheid van mineralen
Draaigroei rondhout staand
 rondhout liggend
 gezaagde planken 
Noestigheid/takkigheid rondhout staand
 rondhout liggend
 gezaagde planken 
Spint rondhout staand
 rondhout liggend
 gezaagde planken 
Scheurvorming rondhout liggend
 gezaagde planken 
Aantastingen rondhout liggend
 gezaagde planken 
Kleur gezaagde planken 
14
advertentie
worden weergegeven als percentage van de oppervlakte van een 
plank of als maat (m) bij het beoordelen van rondhout. Dit uit-
gangspunt wordt voornamelijk toegepast bij de beoordeling van 
Amerikaans zaaghout. De richtlijnen hier zijn opgesteld door 
de NHLA  en gaan uit van een minimum gebrekvrije of foutvrije 
oppervlakte. Sorteringssytemen van zaaghout voor tropische 
houtsoorten vinden zijn oorsprong in dit Amerikaanse systeem. 
Dit systeem wordt niet in Europa toegepast.
Tabel 3  Kwaliteitsparameters van staand hout, liggend hout en gezaagde planken en factoren 
waarmee houtkwaliteit beinvloed kan worden.
Visuele  Houtkwaliteit  Houtkwaliteit  Houtkwaliteit
kwaliteitsparameters van staand hout van liggend hout  van gezaagde planken
 te beinvloeden door: te beinvloeden door:  te beinvloeden door:   
Diameter kapleeftijd uitkorten stam
 dunning
 plantafstand  
Lengte kapleeftijd uitkorten stam uitkorten plank
 dunning
 opsnoeien  
Volhoutigheid dunning uitkorten stam uitkorten plank
 menging  
Draaigroei dunning  
Noestigheid/takkigheid kapleeftijd  uitkorten plank
 dunning
 plantafstand
 opsnoeien  
Spint kapleeftijd  uitkorten plank
 dunning
 plantafstand  
Scheurvorming  uitkorten stam uitkorten plank
Aantastingen gezond bos goede opslag uitkorten plank
  snelle verwerking afhankelijk van 
   de aantasting.
15 oktober 2005
> Kijken naar toegestane gebreken per lengte eenheid stam / plank
Bij dit uitgangspunt gaat men uit het aantal gebreken, om-
schreven in kwaliteit en kwantiteit, die over een bepaalde 
lengte van de gezaagde plank of stam aanwezig mogen zijn. 
Men kijkt dus niet naar een percentage. Voorbeelden hiervan 
zijn de NEN  en de KVH, geldend voor de Nederlandse situ-
atie. 
Verder zijn er beoordelingssytemen waarbij de sterkte van het 
hout van groot belang is: hout voor constructieve toepassin-
gen. Dit kan visueel of niet visueel gemeten worden.
Het kwaliteitsverloop van hout in de keten
Tabel 3 geeft een overzicht van welke ingrepen en bewerkin-
gen in de keten (van boom naar plank) welke eigenschappen 
van het hout veranderen en hoe men dit kan voorkomen, ver-
beteren of manipuleren. 
Uit dit overzicht blijkt dat de beheermaatregelen in het bos 
voor het grootste gedeelte de kwaliteit van het hout bepalen. 
De beheerder is dus ook de belangrijkste schakel. Na het 
beheer vindt de oogst en het verzagen plaats. Het is zaak dat 
tijdens de oogst en het zagen geen kwaliteitvermindering van 
het product plaats vindt. De praktijk laat zien dat dit echter 
wel vaak gebeurt. Met kwaliteitsvermindering bedoelen we 
schade die optreedt door een behandeling en opslag zodanig 
dat dit bij de volgende stap in de keten problemen veroor-
zaakt. Bij de oogst kan bijvoorbeeld kwaliteitsvermindering 
optreden door het te lang laten liggen van rondhout waardoor 
rot of schimmel optreedt (blauwschimmel bij grenenhout , 
slaap bij beuk, witrot bij eik). Maar ook door verkeerde sor-
timentsindeling van rondhout of het achterwege laten van 
kwaliteitssortering van het rondhout.
Bij het verzagen kan de kwaliteit minder worden door de 
slechte sortering van het rondhout, een slechte afstelling van 
de zaag hetgeen resulteert in een slechte maatvoering van 
planken of het slecht uitkorten en sorteren, namelijk niet 
volgens speciﬁcaties van de klant.
Kennis
Uit het voorgaande blijkt dat het bosbeheer een belangrijke 
factor is voor de kwaliteit van het hout dat uiteindelijk aan de 
weg wordt gelegd. Daarom pleiten wij voor meer aandacht 
voor de relatie tussen bosbeheer en houtkwaliteit. Er is echter 
ook aandacht nodig voor het kennisniveau in de keten. Een 
belangrijke vraag is waarom de beschikbare kennis niet wordt 
gebruikt. Dit blijkt uit diverse voorbeelden in de praktijk zo-
als:
•  met betrekking tot zaaghout (eik): met te gering overmaat 
uitkorten zodat de zagerij niet de lengte kan leveren die 
de klant beloofd is (en deze toch een percentage overmaat 
moet weggeven)
•  verkeerde rondhoutsortering op de zagerij zodat de 
verwachte kwaliteiten niet geleverd kunnen worden.
•  wanneer hout gedroogd moet worden: vooraf worden de 
drooglatten vaak niet netjes en op de verkeerde afstand 
gelegd, of wordt de verkeerde houtsoort gebruikt.◆
Robbert Wijers (Thebestwoodcompany/Larenstein University) en Anne 
Oosterbaan (Alterra)
> Wordt vervolgd: Houtkwaliteit en bosbeheer (2); kwaliteit van  
gezaagd douglashout uit Drents bos.
                      
advertentie


Houtkwaliteit en bosbeheer; beslist meer aandacht waard (deel 1)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS