Akker, J.J.H., van den

van den Akker, J.J.H.

NARCIS 

Maaivelddaling en verdwijnende veengronden

Wageningen Yield 

Eeuwenlang hadden de veenweidegebieden hoge slootpeilen. Het verzadigde en
zuurstofloze veen werd zo geconserveerd en de maaivelddaling was slechts enkele
millimeters per jaar. Een moderne en economische landbouw is echter zo onmogelijk.
Daarom is in de zestiger en zeventiger jaren overgegaan op een diepere ontwatering.
Daardoor nam de maaivelddaling met een factor 2 tot 5 toe en verdwenen de veen-
gronden steeds sneller als CO2 de lucht in. Steeds meer worden de nadelen van de
versnelde maaivelddaling zichtbaar.
Oxidatie, klink en krimp
De daling van het maaiveld ontstaat door een combinatie van oxidatie, klink en krimp
van de veengrond. De cyclus van maaivelddaling en peilverlaging gaat door tot al het
veen verteerd is.
De grootste boosdoener bij maaivelddaling is oxidatie, de vertering van het veen. Bij
ontwatering zakt het grondwater dieper weg en komt de lucht dieper in de grond. Het
aan zuurstof blootgestelde organisch materiaal (veen) wordt afgebroken en verdwijnt
als CO2 de lucht in. Door de oxidatie zijn om de zoveel tijd peilverlagingen nodig om
Jan van den Akker
11Veenweide 25x belicht
FIGUUR 1. Maaivelddaling van veengrond bij twee ontwateringniveaus in 37 jaar. De noord-
westelijke en zuidoostelijke blokken hebben een slootpeil van 60 centimeter beneden
maaiveld en de noordoostelijke en zuidwestelijke blokken een slootpeil van 30
centimeter. De twee oostelijke blokken hebben een licht toemaakdek, de twee
westelijke blokken niet. In het noordwestelijk blok zijn in de loop der tijd de twee rechter
percelen bol gelegd. In het zuidoostelijk blok is het perceel links van het midden
bol gelegd.
Maaivelddaling en verdwijnende veengronden2
Q-140 inhoud 21-06 -2005.qxp  22-6-2005  17:23  Pagina 11
12 Veenweide 25x belicht
de drooglegging op een bedrijfseconomisch aanvaardbaar niveau te houden. 
Klink treedt op na het instellen van een diepere ontwatering. De bovengrond, die eerst
als het ware dreef in het grondwater, komt na peilverlaging boven het water uit. Het
eigen gewicht drukt nu op de onderliggende lagen van veen en slappe klei, die
daardoor in elkaar worden gedrukt. Daarbij wordt het water uit deze slappe lagen
geperst, wat enige tijd vergt.
Oxidatie en klink zorgen weer voor het krimpen van de veenbodem. Maagdelijk veen
in de ondergrond bestaat voor meer dan 90% uit water. Door peilverlaging komt dit
veen droog te staan en door het uitzakken en vooral door de uitdroging als gevolg van
gewasverdamping verdwijnt er veel van dit water waarbij het veen sterk krimpt. Daarbij
verandert ook de structuur en samenstelling van het veen. Een groot deel van de
krimp is daardoor blijvend.
Monitoring maaivelddaling
Naar de maaivelddaling is in de afgelopen decennia veel onderzoek gedaan. Zo is er
een goed beeld ontstaan van de maaivelddaling van een pure veengrond door de
monitoring van de maaivelddaling van het Praktijkcentrum Zegveld. In 1966 werden
de maaiveldhoogten gemeten en werd de proefboerderij verdeeld in blokken met een
hoog (ca. 30 cm onder het maaiveld) en een laag slootwaterpeil (60 cm onder het
maaiveld). In 2003 (vóór de droge zomer!) zijn opnieuw de maaiveldhoogten gemeten
en de maaivelddalingen bepaald (zie Fig. 1). Daaruit blijk dat de maaivelddaling bij de
lage slootpeilen ca. 12 mm per jaar bedraagt, en bij de hoge peilen ca. 6 mm per
jaar.
Effecten peilverlaging
In de jaren zestig en zeventig is er veel onderzoek gedaan naar de effecten van
peilverlagingen op de maaivelddaling. Dit gebeurde zowel in het Friese als in het
Westelijk veenweidegebied. Uit Figuur 2 blijkt de beschermende werking van een
kleidek. In Figuur 2 zijn de maaivelddalingen gerelateerd aan de slootpeilen. De
maaivelddaling wordt echter voornamelijk bepaald door de grondwaterstanden aan
het einde van de zomer, wanneer de grondwaterstanden op zijn diepst zijn en de
FIGUUR 2 . Vergelijking van maaivelddalingen in het westelijk veenweidegebied en enkele Friese
proefpercelen (omcirkeld) en maaivelddalingen in Friesland
Zonder kleidek
Met kleidek
Friesland
Fries
25
20
15
10
5
0
0 0.5 1 1.5
M
a
a
iv
e
ld
d
d
a
li
ng
 (
m
m
/j
a
a
r)
S loo tpe i len  (m -  maa ive ld )
Q-140 inhoud 21-06 -2005.qxp  22-6-2005  17:23  Pagina 12
13Veenweide 25x belicht
bodemtemperatuur op zijn hoogst. Op dat moment zijn de omstandigheden voor
oxidatie optimaal. 
Een deel van de monitoring van de maaivelddalingen worden tot op de dag van
vandaag voortgezet. Een voortdurende monitoring is van groot belang, omdat
effecten van peilverlagingen vertraagd doorwerken in de maaivelddaling. Bedenk
daarbij dat men bijvoorbeeld tegenwoordig hogere slootpeilen toestaat dan voordat
tot peilverlaging wordt besloten. Bovendien is het nodig om de gevolgen van
klimaatverandering op de vertering van veen en maaivelddaling te volgen. 
Gevolgen
De maaivelddaling en het verdwijnen van de veengronden hebben grote invloed op het
landgebruik, de emissie van broeikasgassen en de waterkwaliteit. Door ontginning en
ontwatering is het areaal veengrond geslonken tot ongeveer 8% van de oppervlakte
van Nederland. Naar schatting is de laatste 30 tot 40 jaar ongeveer 20% van de
Nederlandse veengronden verdwenen en is er nu nog zo'n 270.000 ha over. Dit houdt
in dat per jaar ongeveer 2000 ha veengrond verloren gaat. 
De oxidatie heeft uitstoot van de broeikasgassen CO2 en N2O tot gevolg. Geschat
wordt dat de maaivelddalingen van de veengronden in landbouwkundig gebruik leiden
tot een uitstoot CO2 van 4,2 miljoen ton per jaar. Dit is 2,6 % van de nationale CO2
emissie in 1990. Op dezelfde wijze kan ook de N2O emissie worden geschat op 1025
ton per jaar. Bedenk dat N2O een 296 keer sterker broeikasgas is dan CO2. Daarmee
draagt vertering van veen substantieel bij aan het broeikaseffect. 
Maaivelddaling en de vertering van veen hebben ook een grote invloed op de
waterkwaliteit. Door de maaivelddaling neemt de vaak nutriëntenrijke en soms zoute
kwel toe. De steeds dieper wordende polders worden ook steeds gevoeliger voor
overstroming, temeer daar een deel van de bedijking bestaat uit veenkaden, die
weinig stabiel zijn en ook aan oxidatie blootstaan. Door deelontwateringen en ongelijke
maaivelddalingen wordt de waterhuishouding steeds complexer en duurder. In de
polder Echten in Friesland zijn de extra kosten daardoor 50 euro per ha. Bij de aanpak
van de veenweidegebieden zal ook rekening gehouden moeten worden met de
Europese Kaderrichtlijn Water.
Zoeken naar oplossingen
De oplossing wordt vaak gezocht in het verhogen van de slootpeilen. Daarmee zou de
maaivelddaling kunnen worden gehalveerd, maar tegelijkertijd wordt hiermee de
economische grondslag van het veenweidegebied onderuit gehaald. Alterra zoekt
daarom met partners naar betere mogelijkheden om het veenweidegebied te
behouden in o.a. EU projecten als EUROPEAT (www.europeat.alterra.nl), het project
'Waarheen met het veen?' en het Onderwaterdrainageproject. 
Q-140 inhoud 21-06 -2005.qxp  22-6-2005  17:23  Pagina 13


Maaivelddaling en verdwijnende veengronden

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available