In H2O nr. 17 van 2 september jl. wordt door Leon Lamers e.a. de problematiek geschetst die kan ontstaan wanneer fosfaatrijke landbouwgrond wordt omgezet in ‘nieuwe natte natuur’. Vooral onder anaërobe omstandigheden kan dan veel fosfor vrijkomen. In plaats van natuur ontstaat ‘groene soep’. Op dit artikel kwam een reactie binnen van Wim Chardon, Francisca Sival en Gerwin Koopmans (Alterra). Met een weerwoord van Leon Lamers e.a

Chardon, W.J.

Koopmans, G.F.

Sival, F.P.

Dutch

Wageningen Yield 

REACTIE 
Fosfaat als adder onder 
het gras: afgraven of 
uitmijnen? 
lu H,O nr. ij van z septemberjl. wordt door 
Leon Lamers e.a. de problematiek.geschetst die 
kan ontstaan wanneer/osfaarnjke landbouw-
cjroad wordt omgezet in 'nieuwe natte natuur'. 
Vooral ouder anaërobe omstandigheden kan 
dan veel josjor vrijkomen. lu plaats van natuur 
ontstaat groene soep'. Op dit artikel kwam 
onderstaande reactie binnen. 
Eerder werd door ondergetekenden de 
problematiek geschetst van een negatieve 
invloed van een hoge beschikbaarheid van 
fosfor in de bodem op de mogelijkheden om 
'nieuwe droge natuur' te realiseren. Dit is 
met name het geval wanneer soortenrijk 
grasland het natuurdoeltype is. Uit litera-
tuuronderzoek en het raadplegen van des-
kundigen bleek dat zowel een grote soorten-
rijkdom als soorten die kenmerkend zijn 
voor voedselarme omstandigheden pas 
gevonden worden wanneer de beschikbaar-
heid van fosfor in de bodem zeer laag is (P-Al 
onder 5 mg P205 per 100 g. grond, of Olsen-P 
onder 10 mg per kg). 
Wij zijn het geheel eens met de auteurs 
dat teveel fosfor in de bodem een hinderpaal 
kan vormen bij zowel 'natte' als 'droge' 
natuurontwikkeling. Onze wegen scheiden 
zich echter bij het zoeken naar oplossingen. 
Het beeld dat de auteurs schetsen dat afgra-
ven van de bouwvoor en indien nodig lagen 
eronder de enige oplossing is, ligt ons 
inziens heel wat genuanceerdet. Mogelijke 
nadelen van afgraven zijn in het artikel niet 
genoemd: een eventueel nog aanwezige 
zaadbank kan worden verwijderd, waardoor 
de oorspronkelijke vegetatie minder goed 
herstelt, en archeologisch bodemerfgoed of 
cultuurhistorische patronen kunnen door 
afgraven worden vernietigd. Ook is diep 
afgtaven uiterst kostbaar, niet altijd te her-
halen, landschappelijk gezien niet altijd 
gewenst en het hetgebruik van de vrijgeko-
men grond is vaak moeilijk. 
Uiterst ktitisch zijn Lamers e.a. over uit-
mijnen als optie: het maaien dan wel oog-
sten van een gewas en het afvoeren van de 
biomassa, waarbij ervoot wotdt gezorgd dat 
de biomassaproductie op peil blijft dooi aan-
vulling van afgevoerde nutriënren (bijvoor-
beeld stikstof en kalium. Dit in tegenstelling 
tot het meer gebruikelijke verschralen, 
waarbij wel biomassa wordt afgevoerd maar 
de productie, en daarmee de afvoer van fos-
for vrij snel terugloopt doot stikstof- en/of 
kaliumgebrek. 
Via een rekensom stellen de auteurs dat 
tientallen tot honderden jaren uitgetrokken 
moeten worden om voldoende fosfor af te 
voeren. Bij deze berekening wordt de con-
centratie totaal-fosfor genomen, omdat in de 
loop van de tijd ook het ovetige fosfot doot 
minetalisatie vrij zal kunnen komen. Dit is 
om twee redenen opmerkelijk, ten eerste 
omdat de auteurs in hun stuk zelfstellen dat 
concenttaties totaal-fosfor ongeschikt zijn 
om problemen in te schatten, omdat een 
groot deel hiervan niet wordt gemobiliseerd. 
Ten tweede kan door mineralisatie alleen in 
organische stof vastgelegd fosfor vrijkomen 
en niet wanneer dit aan ijzer, aluminium of 
calcium is gebonden. Dat totaal-fosfot 
indetdaad weinig voorspellende waarde 
heeft, blijkt bijvoorbeeld uit een pot-expeti-
ment dat is uitgevoetd, waarin een fosforrij-
ke grond werd uitgemijnd. Binnen eenjaar 
was het fosforgehalte van (gesimuleetd) 
bodemvocht met 89 procent afgenomen, in 
het geoogste gras met 60 ptocent, terwijl het 
gehalte aan totaalfosfot in de bodem pas met 
25 procent was gedaald. Als nadeel van uit-
mijnen wordt ook genoemd dat bijgemest 
moet wotden met gtote hoeveelheid stikstof, 
wat risico's oplevert. Het blijkt echter dar 
door het inzaaien van klaver een vergelijkba-
re afvoer van fosfor kan worden bereikt als 
via kunstmeststikstof zodat dit risico kan 
meevallen. 
Samenvattend: ons inziens is het afgra-
ven van fosfaatrijke grond ten behoeve van 
natuurontwikkeling niet altijd mogelijk en 
dus niet pet definitie de beste oplossing om 
het fosfaatptobleem te vootkomen, en zou 
de optie uitmijnen minder negatief moeten 
wotden afgeschilderd dan door de auteurs is 
gedaan. Zelf gaan wij zeker door met het 
onderzoeken van deze optie onder veldom-
standigheden. In alle gevallen zal bodemon-
derzoek moeten uitwijzen welke optie haal-
baar is: afgraven, uirmijnen of het fosfor 
(voorlopig) laten zitten en geen ontwikke-
ling van natte natuur. Vaak is schraalland 
dan ook niet mogelijk door de voedselrijk-
dom en zal wellicht een natuurdoeltype 
moeten worden gekozen dat past bij rijkere 
omstandigheden. •" 
Wim Chardon, Francisca Sival en 
Gerwin Koopmans 
(Wageningen Universiteit) 
Weerwoord 
Hoewel we van mening verschillen over 
de effectiviteit van de mogelijke beheers-
maatregelen, zijn we blij dat Chardon c.s. 
net als wij aangeven dat fosfaatophoping in 
voormalige landbouwgronden een groot 
probleem votmt bij natuurontwikkeling. 
Dit roept om aandacht. Het ongewenste 
effect kan zich daarbij gemakkelijk uithiel-
den naar omliggend (natuur)gebied, doordat 
een belangrijke nieuwe interne eutiofië-
ringsbron gecreëerd wordt. 
We willen echtet benadtukken dat ons 
artikel inging op de ontwikkeling van natte 
natuur, waar de mobilisatie van ijzergebon-
den P zeer groot is. De ervaring leert inder-
daad dat onder droge omstandigheden, en in 
het bijzonder bij gebieden met een kalkiijke 
bodem, uitmijnen betere kansen kan bieden 
voor de onrwikkeling van voedselarmere 
natuurdoeltypen. 
De bepaling van totaal-Pis, zoals ver-
meld, minder geschikr om de directe 
beschikbaaiheid in te schatten (inclusief 
directe mobilisatie bij vetnatting), maar 
geeft wel inzicht in de toekomstige beschik-
baarheid van opgehoopt P dat op langere ter-
mijn vrij kan komen (inclusief mineralisatie 
van organisch gebonden P). Zelfs bij een 
lichte stijging van de Olsen-P-concentraties 
boven het natuurlijke niveau zullen soorten 
als pitius (op zuutdeie bodems) of liesgras 
en rietgras (op neutrale bodems) sterk reage-
ren. We hebben verder de ervaring bij een 
groot aantal natuutgebieden dat in de 
toplaag nauwelijks meet levensvatbare 
zaden van doelsootten vootkomen en wat 
dieper juist wel. Ondet zeet eutrofe omstan-
digheden verlies je deze soorren juist, doot-
dat ze na kieming (gestimuleerd dooi maai-
en, nittaat) slecht kunnen concurreren met 
snelgroeiende gewassen. Hierdoor wordt de 
zaadvoonaad uitgeput en is duuizaam het-
stel moeilijket. Bij afgraving dient het 
natuutlijke reliëf gevolgd re worden waarbij 
alleen de sterk verstootde toplaag, zonder 
archeologische waarde, verwijderd wordt. 
Tenslotte beamen wij dat, gebaseerd op 
de uitkomst van een bodemondeizoek, inge-
schat dient te worden of het natte natuur-
doeltype haalbaar is of roch gekozen moet 
worden voor een voedselrijkere variant. Er 
kan dan echter ook bekeken worden of de 
ontwikkeling van droge schraallanden in het 
betteffende gebied wél haalbaar is. f 
Leon Lamers, Esther Lucassen, 
Föns Smolders, Maaike de Graaf en 
Jan Roelofs 
44 H 2 0 19-2005 


Fosfaat als adder onder het gras: afgraven of uitmijnen?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

Name not available