Een groep jonge onderzoekers bij ruimtelijke planvorming (Wageningen Universiteit) vertolkte de afgelopen jaren een postmodern gedachtegoed. Met dit essay betogen zij dat er iets moet veranderen. Het artikel wil een aanzet tot kritisch denken zijn, dat vèrder gaat dan de inhoud van verplichte vakke

Ark, R.G.H., van

Assche, K.A.M., van

Duineveld, M.

Name not available

De vrolijke planner

Wageningen Yield 

TOPOS / 02 / 2005 35
Essay
Postmodern, postmodernisme, post-
modernisten
Misschien dat sommigen bij het lezen 
van bovenstaande woorden denken aan 
eclectische stijlen in de architectuur, 
aan alles na de moderne tijd of  aan een 
postbedrijf  dat modern wil zijn. Anderen 
associëren de woorden misschien met de 
ﬁlosoﬁsche stroming en de ﬁlosofen die 
regelmatig het etiket postmodern krijgen 
opgeplakt, zoals als Michel Foucault, 
Jacques Derrida, Jean-François Lyotard 
en Richard Rorty. Om verwarring te 
voorkomen zullen we nu meteen expli-
citeren wat we in deze tekst onder de 
termen postmodern, postmodernisme en 
postmodernisten verstaan. We gebruiken 
de woorden postmodern en postmoder-
nisme als woorden die verwijzen naar een 
set van wetenschappelijke praktijken die 
zich op verschillende manieren onder-
scheiden van moderne tradities binnen 
de academische planologie. Het woord 
postmodernisten verwijst naar postmo-
derne planners. 
We zullen hieronder betogen dat een 
postmoderne planningswetenschap niet 
alleen een noodzakelijk alternatief  is 
voor de moderne benaderingen maar dat 
het ook betere en vrolijkere planologen 
oplevert, zowel voor de academische 
wereld als voor wat men ook wel aanduid 
als de praktijk. 
De moderne planner 
Het zal de meeste planners niet ont-
gaan zijn dat er in de afgelopen jaren 
verschillende boeken en artikelen zijn 
gepubliceerd, die door sommigen post-
modern of  postmodernistisch genoemd 
worden. Ook in Wageningen lopen een 
aantal ﬁguren rond die niet ophouden 
het postmodernisme te verkondigen. 
Om te begrijpen wat deze postmoderne 
planners onderscheidt van hun moderne 
collegae zullen we eerst een aantal ka-
rakteristieken schetsen van de moderne 
planner. Of  beter gezegd, we zullen een 
aantal dominante vooronderstellingen, 
waarop ze hun ideeën over planning 
baseren, uiteenzetten. 
Moderne planners doen uitspraken over 
de wijze waarop de ruimte moet worden 
ingericht of  over de wijze waarop het 
planningsproces kan worden vormgege-
ven. Daar is niets mis mee. Die ambitie 
delen ze met de postmodernisten. Waar 
wel wat mis mee is zijn de vooronderstel-
lingen die schuilgaan achter de weten-
schappelijke producten van de moderne 
planners. 
De eerste vooronderstelling is het idee 
van het bestaan van een argumentatieve 
rationaliteit. Dat wil zeggen dat een pro-
ces zo kan worden vormgegeven dat 
beslissingen kunnen worden gemaakt 
door een goede en machtsvrije afweging 
van rationele argumenten. De beste 
argumenten zijn dan doorslaggevend 
voor het besluit. Het idee vrij van macht 
argumenten te kunnen uitwisselen wordt 
door tal van auteurs binnen verschillende 
wetenschappelijke disciplines nog steeds 
als uitgangspunt genomen. Dit alles in 
navolging van een van de laatste moder-
nistische ﬁlosofen, Jurgen Habermas.
De tweede, met de eerste samenhan-
gende vooronderstelling, is het idee dat 
er zoiets bestaat als rationeel te bepalen 
goede plannen en planningsprocessen. 
Sommige planologen gaan er daarbij, 
soms onbewust, vanuit dat zij over de 
kennis beschikken om te bepalen wat 
goed is voor de mensen en de ruimte en 
wat niet. Deze planners gaan er vanuit 
dat er eenduidige problemen zijn in de 
ruimte, eenduidige waarderingen van 
ruimte, en dat daar idealiter eenduidige 
oplossingen voor zijn. Kortom, er wordt 
verondersteld dat problemen door een 
De vrolijke planner 
Een essay over modernistische ﬁcties en postmodern realisme
Een groep jonge onder-
zoekers aan de Wa-
geningse leerstoelgroe-
pen landgebruiksplan-
ning, landschapsarchitec-
tuur en sociaal-ruimtelijke 
analyse vertolkte de 
afgelopen jaren een post-
modern gedachtegoed. 
Dit in tegenstelling tot de 
moderne traditie van de 
leerstoelgroepen en de 
opleiding ‘Landschapsar-
chitectuur en ruimtelijke 
planning’. Met dit essay 
willen ze betogen dat er 
iets moet veranderen. 
Deze discussie gaat in 
hun ogen iedereen aan 
en niet alleen een weten-
schappelijke elite. Het 
artikel is een aanzet tot 
kritisch denken en verder 
te kijken dan de inhoud 
van verplichte vakken. 
Martijn Duineveld, 
Promovendus leerstoelgroep Sociaal- 
ruimtelijke analyse Wageningen Univer-
siteit
Martijn.Duineveld@wur.nl
Ronald van Ark, 
DHV Management Consultants
ronaldvanark@wanadoo.nl
Kristof van Assche, 
Assistant Professor Land Use Planning, 
Planning & Culture, St. Cloud State 
University (USA)
kvanassche@stcloudstate.edu
36  TOPOS / 02 / 2005
kleine groep experts kunnen worden 
gesignaleerd en opgelost. 
Een derde vooronderstelling, die even-
eens met de voorgaande twee samen-
hangt, is het geloof  in maakbaarheid, dat 
sommige modernistische planners heb-
ben. De door de planners gesignaleerde 
problemen kunnen worden opgelost 
met de door hun gefabriceerde gereed-
schappen. Er bestaan vele modellen en 
technieken die op zogenaamde weten-
schappelijke gronden zijn gebaseerd. In 
de planning (maar ook in de bestuurs-
kunde) wordt dan ook vaak gesproken 
over beleids-/planningsinstrumenten en 
sturingsmodellen, alsof  de overheid (c.q. 
planners) hiermee de maatschappelijke 
ontwikkelingen naar haar hand kan zet-
ten. In de dagelijkse praktijk blijkt dit niet 
eenvoudig1. 
Toch staat men nauwelijks stil bij de vraag 
waarom die modellen of  instrumenten 
niet altijd evengoed werken, maar worden 
steeds weer nieuwe modellen en nieuwe 
instrumenten verzonnen in de hoop dat 
deze wel voldoen. Want de echte mo-
dernisten hebben een rotsvast geloof  in 
vernieuwing en vooruitgang en geloven 
stellig in het oplossend vermogen van de 
wetenschap. Zo stellig dat postmoderne 
opvattingen, die wel een verklaring bie-
den voor het falen van al die modellen en 
instrumenten, vaak bij voorbaat worden 
afgeschoten.
De postmoderne planners 
Postmoderne planners zijn realisten. Zij 
onderscheiden zich van hun moderne 
collegae doordat zij wetenschappelijke 
ideeën over wat planning is liever niet 
baseren op modellen, theorieën en ge-
reedschappen, die zijn ingegeven door 
wenselijkheid en academische dwalingen 
in plaats van realisme. De postmoderne 
planners geloven in de analyse van plan-
ningspraktijken als basis voor verdere 
concept- en theorievorming. Dat wil 
zeggen dat de postmoderne planners 
actuele planningspraktijken analyseren 
en daarop hun uitspraken baseren over 
hoe planning werkt. 
Uit de postmoderne analyses van plan-
ningspraktijken blijkt ondermeer dat 
mensen er totaal verschillende ideeën 
over de werkelijkheid op na kunnen 
houden. Kennis over de werkelijkheid, 
de gesignaleerde problemen en de geop-
perde oplossingen zijn geen gegeven 
maar worden geproduceerd in een dis-
cours2. De werkelijkheid, de gesignaleerde 
problemen en de geopperde oplossingen 
zijn contingent; dat wil zeggen dat ze 
evengoed anders kunnen zijn. Hierin 
spelen bijvoorbeeld een veranderende 
beschouwing in de tijd en de dynamische 
aard van werkelijkheid, problemen en 
oplossingen een rol. Daardoor onstaan 
focuspunten en blinde vlekken.
Beslissingen kunnen dan ook niet op 
rationele argumenten worden gebaseerd 
omdat rationaliteit, in tegenstelling tot 
wat sommige modernistische denkers 
geloven, niet constant is over tijd en 
plaats. De discoursen, politieke arena’s 
en wetenschappelijke disciplines waar-
binnen de argumenten ontstaan, kennen 
hun eigen rationaliteiten. Argumenten 
bestaan, maar zijn alleen rationeel binnen 
een werkelijkheid die door mensen op 
een min of  meer dezelfde wijze wordt 
geconstrueerd. Hieruit volgt dat wat 
rationeel is voor groep X op moment 1, 
dat niet hoeft te zijn op moment 2, of  
voor groep Y op moment 1 en/of  2. Een 
afweging van argumenten is dus veelal het 
vergelijken van appels met peren.
Analyses van planners zoals Bent Flyv-
bjerg (1998; 2002), Jean Hillier (2002), 
en Maarten Hajer (Hajer en Wagenaar, 
2003) en die van onszelf  (Van Ark, 
2005; Duineveld, 2004; Van Assche, 
2004) hebben ons geleerd dat planning 
moet worden gezien als een machtsspel 
waarin verschillende groepen mensen 
om de ruimte strijden. Mensen handelen 
in verschillende discoursen, en tussen 
mensen en hun ambities vindt er een 
constante strijd plaats over de door hun 
gewenste omgang met de ruimte. Hoewel 
deze visie op planning niet altijd strookt 
met de idealen, theorieën en concepten 
van sommige moderne planners, politici 
en wetenschappers, is het wel een meer 
waarheidsgetrouwe afspiegeling van de 
werkelijkheid. 
Argumenten spelen een rol in de 
machtsspelletjes om de ruimte. Ze spelen 
echter niet de rol die ze volgens moder-
nistische benaderingen zouden (moeten) 
spelen. Argumenten worden in debatten 
door groepen mensen zeer pragmatisch 
ingezet om hun doelen te bereiken. De 
inhoud van het argument en de aanspraak 
die het maakt op een veronderstelde uni-
versele rationaliteit is in de praktijk niet 
zelden van ondergeschikt belang aan het 
resultaat dat met de ingezette argumenten 
geboekt kan worden. Dit mechanisme 
geldt ook voor planners zelf  die actief  
zijn in de strijd om de ruimte. De analyses 
van de postmoderne planners leren ons 
dat de rationele argumenten van planners 
niet zomaar kunnen worden afgewogen, 
opgeteld en geïntegreerd. Toch worden 
de argumenten regelmatig ingezet als “A 
way of  disguising political objectives behind the 
façade of  a neutral and scientiﬁc expertise”, 
zoals Byrne het verwoordt (Byrne, 2003). 
Planners en anderen gebruiken de schijn 
van objectiviteit als strategisch middel in 
de strijd om de ruimte. 
Postmoderne planners zetten aldus een 
ander en realistischer beeld neer over 
het gebruik van rationaliteit in de ruim-
telijke ordening. Hun analyses leren dat 
TOPOS / 02 / 2005 37
de wereld een stuk minder maakbaar 
en stuurbaar is dan de instrumenten 
en modellen van de modernisten doen 
vermoeden en dat veel problemen niet 
de problemen in de ruimte zijn, maar 
veeleer de problemen van specifieke 
belangengroepen. Ze leren ons ook dat 
modernistische planners soms vergeten 
zijn dat ze ruimtelijke vraagstukken en 
problemen niet ontdekken maar zelf  
construeren. Zo is er door vele planners 
in de afgelopen jaren geroepen dat er 
te weinig ruimte is in Nederland. De 
oplossing: meervoudig ruimtegebruik. 
Flats boven snelwegen, natuur in de stad, 
een koe op het dak. Ondertussen wordt 
vergeten dat de helft van Nederland uit 
lege en kunstmatig, via subsidies, in stand 
gehouden weilanden bestaat. 
Waarom de postmoderne planner zo 
vrolijk is 
Nu kunnen we begrijpen waarop de 
postmoderne planner zo vrolijk kan 
zijn. De moderne planner creëert ﬁcties. 
Deze zijn misschien heel wenselijk en 
politiek correct, maar doen geen recht 
aan de actuele planningspraktijken waarin 
overheden, burgers, politici, ambtenaren 
en instituties strijden om de ruimte. De 
moderne planner gelooft in maakbaar-
heid maar ondervindt constant de weer-
stand van actuele planningspraktijken. 
Deze zijn een stuk weerbarstiger en 
minder stuurbaar dan hij, verblind door 
zijn eigen ogenschijnlijk rationele illusies, 
kan vermoeden. 
De postmoderne planner is zo vrolijk 
omdat hij door zijn analytische blik rea-
listisch is over wat kan en wat niet kan. 
Als hij gaat plannen, dan baseert hij zijn 
planningstechnieken op kennis van het 
echte leven en probeert niet constant 
onmogelijke theorieën, modellen en con-
cepten te produceren en te reproduceren 
die niet meer zijn dan mooie, academi-
sche ﬁcties. Hij kan zich zowel staande 
houden in de academische wereld als in 
de praktijk, omdat zijn analyses bijdragen 
aan kennisvorming over planning en hij 
de praktijk heeft leren kennen en niet de 
modernistische ﬁcties daarover.
Tot slot
Omdat in het Wageningse onderwijs het 
postmoderne denken nog in de kinder-
schoenen staat hierbij een paar doe het 
zelf  literatuurtips om een postmoderne 
planner te worden. Lees en vergelijk: 
(Foucault, 1988)
(Rorty, 1993)
(Allmendinger, 2001)
(Foucault, 1994)
Noten
1 Voorbeelden hiervan worden beschereven 
in het artikel van Van Ark, elders in deze 
TOPOS. 
2 Een discours is een manier van spreken, 
denken en handelen dat wordt geproduceerd 
binnen een bepaalde academische, beleids-
matige en/of  alledaagse context.
Literatuur
Allmendinger, P. (2001) Planning in postmodern 
times. London: Routledge
Ark, R. van (2005), Planning, contract en com-
mitment: naar een relationeel perspectief  op 
gebiedscontracten in de ruimtelijke planning. 
Delft: Eburon
Assche, K. van (2004) Signs in time. An interpre-
tive account of  urban planning and design, the 
people and their histories. Wageningen: Wageningen 
Universiteit
Byrne, D. (2003), Complexity Theory and Planning 
Theory: A Necessary Encounter. Planning Theory 
2: 171-178.
Duineveld, M. (2004), Bedankt voor de bloemen. 
Over machtige burgers, bloemen en bakstenen. In: 
Hans Venhuizen (ed.), Geest en grond. Rotterdam: 
Summary
In this article three young researchers 
in social geography, spatial planning 
and landscape architecture, oppose 
the suppositions of modern planning. 
According to their beliefs, argumentative 
rationality, the existence of good plans 
and the belief in malleability are ﬁcti-
tious. They claim a postmodern attitude 
is more realistic. Theory and concepts of 
this approach are based on analysis of 
planning practice. Knowledge, problems 
and solutions are part of a discourse and 
therefore are no given facts. Rationality 
differs with place and time. Planning is a 
struggle for space determined by power. 
Modern planners use the pretence of 
objectivity as a strategy in this struggle 
for space. Therefore modern planning 
is obstructed by the resistance of plan-
ning practice.
Bureau Venhuizen
Flyvbjerg, B. (1998), Rationality and power: 
democracy in practice. Chicago: University of  
Chicago Press.
Flyvbjerg, B. (2002), Bringing Power to Planning 
Research. One Researcher’s Praxis Story. Journal of  
Planning Education and Research 21: 353-366.
Foucault, M. (1988) De orde van het spreken. 
Meppel: Boom
Foucault, M. (1994) Power. Essential works of  
Foucault 1954-1984 Volume 3
Hajer, M. en H. Wagenaar (eds.) (2003), Deliberative 
policy analysis: understanding governance in the 
network society. Cambridge: Cambridge University 
Press.
Hillier, J. (2002), Shadows of  power: an allegory of  
prudence in land-use planning. New York: Rout-
ledge.
Rorty, R. (1993) Heidegger, Wittgenstein en prag-
matisme. Essays. Kampen: Kok Agora


De vrolijke planner

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield