Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een innovatie die eisen stelt aan ondernemers en medewerkers in ondernemingen. Het vraagt inzicht in duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen en zorgvuldig omgaan met mensen in het kader van georganiseerde arbeid, en verantwoord kunnen omgaan met genoemde hulpbronnen. Betrokkenen moeten de grotere effecten leren zien van hun handelen in een groter verband, bijvoorbeeld binnen de gemeenschap waarin zij werken, de toekomst van deze gemeenschap, maar ook buiten de eigen gemeenscha

Gielen, P.M.

Lans, T.

Mulder, M.

Wesselink, R.

Dutch

Name not available

Maatschappelijk verantwoord ondernemen vraagt competentieontwikkeling

NARCIS 

Wageningen Yield 

Dit vraagt van werkenden niet alleen kennen 
maar ook kunnen. De huidige en toekomstige 
beroepsbevolking moet deze kennis en kunde, of 
competenties, verwerven (Mulder, Wesselink & 
Bruijstens, 2005). Zittende ondernemers moeten 
leren omgaan met deze vernieuwing binnen de 
context en mogelijkheden die zij hebben (Gielen, 
Hoeve & Nieuwenhuis, 2003; Wolleswinkel, 
Roep, Calker, De Rooij & Verhoeven, 2004). 
Jongeren in het beroepsonderwijs moeten deze 
competentie meekrijgen in het onderwijs. Het 
hoger onderwijs en het beroepsonderwijs spelen 
daarin uiteraard een speciale rol (Mulder, 2004), 
maar daaraan voorafgaand zijn de opvoeding, de 
sociale omgeving en het funderend onderwijs 
van groot belang.
Innovatie gaat niet vanzelf. Ondernemers, 
medewerkers, studenten en leerlingen moeten 
dat leren, of daarop worden voorbereid 
(Lans, Wesselink, Biemans & Mulder, 2004). 
De hamvraag daarbij is: is innovatie, is onder-
nemerschap te leren? De tegenvraag is: kan 
Nederland het zich als kennisland permitteren 
om niet te investeren in het leren ondernemen 
en het leren innoveren? Wij menen van niet.
Bovendien: maatschappelijke verantwoord 
ondernemen vraagt maatschappelijk 
verantwoord gedrag, en veel gedrag is het 
resultaat van imitatie. Kinderen imiteren ouders 
(zo leren ze spreken), jongeren imiteren elkaar 
(daarom lopen ze veel in dezelfde soort kleding), 
professionals imiteren professionals (wat 
overigens ook tot uitdrukking komt in hun 
uiterlijke verschijning). Nieuw gedrag leren is 
buitengewoon moeilijk, zeker als daar traditie, 
religie, maatschappijopvattingen, mensbeelden 
en bedrijfseconomische eisen aan te pas komen. 
Maatschappelijk gewenst gedrag kan slechts tot 
op beperkte hoogte worden afgedwongen. In 
wet- en regelgeving kan worden bepaald wat 
ondernemers op bepaalde terreinen wel of niet 
mogen of moeten. Maar dan nog moeten de 
betrokkenen de competenties verwerven om met 
Maatschappelijk verantwoord 
ondernemen vraagt 
competentieontwikkeling
Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een innovatie die eisen stelt aan 
ondernemers en medewerkers in ondernemingen. Het vraagt inzicht in duurzaam gebruik 
van natuurlijke hulpbronnen en zorgvuldig omgaan met mensen in het kader van 
georganiseerde arbeid, en verantwoord kunnen omgaan met genoemde hulpbronnen. 
Betrokkenen moeten de grotere effecten leren zien van hun handelen in een groter 
verband, bijvoorbeeld binnen de gemeenschap waarin zij werken, de toekomst van deze 
gemeenschap, maar ook buiten de eigen gemeenschap. 
Martin Mulder, Renate Wesselink, Thomas Lans en Patricia Gielen
66
de gestelde eisen om te gaan (Wesselink, 
Biemans & Nijhof, 2005). Het onderwijs verkeert 
in het geheel niet in de positie om 
maatschappelijk gewenst gedrag af te dwingen 
bij leerlingen en studenten. Veel moet worden 
gedaan, zowel bij ondernemers en werknemers 
als bij lerenden in het onderwijs, op basis van 
vrijwilligheid, weliswaar in een context van 
gebondenheid. 
Bij het leren van maatschappelijk verantwoord 
ondernemen dient competentieontwikkeling 
centraal te staan. Competentieontwikkeling is 
het proces van het verwerven van nieuwe 
bekwaamheden die nodig zijn bepaalde 
handelingen te verrichten in een specifieke 
context (Mulder, 2002). Hier komt dus de 
omslag van kennen naar kunnen duidelijk tot 
uitdrukking. Het is niet voldoende jongeren, 
laat staan werkenden, vol te pompen met kennis 
zonder dat ze die kunnen gebruiken. Dergelijk 
onderwijs leidt tot vervreemding en verveling. 
Het gaat erom dat bij de vormgeving van 
leerprocessen competenties centraal staan. 
En competenties zijn bekwaamheden die 
herkenbaar zijn voor jongeren en werkenden, 
waarvan ze onmiddellijk de relevantie inzien. 
Nu zijn er ontwikkelingen in de gewenste 
richting, zowel in het beroepsonderwijs als voor 
ondernemers. Zo wordt in het middelbaar 
beroepsonderwijs (MBO) gewerkt aan de 
competentiegerichte kwalificatiestructuur, waarin 
de beroepspraktijk centraal staat (Wesselink, 
Van den Elsen, Biemans & Mulder, 2005). 
Ondernemerschap in het onderwijs is ook een 
aantal jaren gestimuleerd met diverse projecten. 
Ondernemerschap wordt op scholen vaak 
minder gewaardeerd dan cultuur en sport en 
wordt helaas ook nogal eens geassocieerd met 
een problematische schoolloopbaan. Het 
onderwijs, en veel docenten die daarin 
werkzaam zijn, zijn geen ideale rolmodellen voor 
het ontwikkelen van ondernemerschap. Dat 
geldt uiteraard het sterkst voor traditionele 
scholen waarin durf, eigenwijsheid, initiatief en 
creativiteit matig worden gewaardeerd.
Voor ondernemers zelf wordt ook veel gedaan. 
Belangrijke algemene competenties voor 
ondernemerschap zijn het signaleren en benutten 
van kansen, kunnen omgaan met relaties, het 
kunnen analyseren en oplossen van problemen, 
het kunnen organiseren, plannen kunnen maken, 
het beschikken over een goed waarden-
bewustzijn, het kunnen werken aan 
zelfontwikkeling en het kunnen uitdragen van 
een visie (Lans, Bergevoet, Mulder & Van 
Woerkum, 2005). Het zou onjuist zijn te 
veronderstellen dat het bij maatschappelijk 
verantwoord ondernemen vooral om de laatste 
competenties zou gaan. Integendeel, het gaat 
om een cluster van onderliggende competenties 
die met alle algemene competenties 
samenhangen, zoals marktgerichtheid, 
omgevingsbewustzijn, internationale oriëntatie, 
kunnen onderhandelen, overtuigingskracht, 
netwerken, communicatie, samenwerking, 
conceptueel denken en oordeelvorming. 
Dergelijke competenties ontwikkelen bij 
ondernemers lukt niet in de schoolbanken. 
Vandaar dat er bij leerprocessen van 
ondernemers veel aandacht wordt gegeven aan 
het informele leren (Kupper, Lans, Mulder & 
Biemans, 2003; Lans, et al, 2004). Effectieve 
vormen zijn het leren op de werkplek, leren van 
collega’s, leren in een team, en leren door middel 
van reflectie op het eigen handelen. Redelijk 
effectieve vormen zijn: leren van klanten, leren in 
netwerken, leren door anderen iets uit te leggen, 
en het leren van een mentor of een coach. 
67
Martin Mulder
Hoogleraar en hoofd van de leerstoelgroep Educatie 
en Competentie Studies van de Wageningen 
Universiteit. Leidt de onderwijs- en 
onderzoeksprogramma's van de leerstoelgroep. 
Is geïnteresseerd in competentieontwikkeling in en 
voor het agri-food complex. Is voorzitter van het 
Journal of Agricultural Education and Extension en 
het European Journal of Vocational Training. Is 
ondernemend wetenschapper.
Renate Wesselink
Universitair docent en werkzaam bij de 
leerstoelgroep Educatie en Competentie Studies. 
Zij houdt zich bezig met onderzoek op het terrein 
van competentieontwikkeling in onderwijs en 
bedrijf.  Zij verzorgt ook verschillende vakken met 
dit als centraal thema.  Vanuit haar overtuiging 
dat leren leuk is, richt zij zich in haar onderzoek 
en onderwijs op beleving en inspiratie zonder het 
effect uit het oog te verliezen. Kortom zonder 
zachte competenties geen harde resultaten. 
Inspirerende leeromgevingen zijn: 
• Masterclass. Innovatieve ondernemers die 
hun sporen hebben verdiend bespreken met de 
jongere generatie zaken als hoe ze met 
tegenslagen kunnen omgaan en hoe ze in de 
polder een nieuw bestaan kunnen opbouwen.
• Ateliers.  Dit zijn bijeenkomsten waarbij wordt 
uitgegaan van zelfgestuurde creativiteit, 
scheppen en zelfexpressie. Ze vinden plaats in 
een uitnodigende omgeving.
• Laboratoria. Dit zijn leersituaties waarin het 
experimenteren met en testen van nieuwe 
ideeën centraal staat, uiteraard met inbegrip van 
haalbaarheid en zekerheid. Nieuwe dingen 
worden uitgeprobeerd, uitkomsten worden 
geëvalueerd en met elkaar besproken.
• Ondernemerscafés. Dit zijn toevallige 
ontmoetingen waarbij incidenteel leren plaats 
vindt. Laagdrempeligheid van een café stimuleert 
het leggen van contacten, het delen van 
successen en het leren van de fouten van elkaar.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een 
innovatie die bepaalde competenties vereist, die 
kunnen worden ontwikkeld in het initiële 
onderwijs en in post-initiële competentie-
ontwikkelingstrajecten. Er gebeurt al veel, zowel 
in het beroepsonderwijs als in het agri-food 
complex zelf, zowel binnen de primaire sector, 
als in de industrie en dienstverlening. Het 
beroepsonderwijs wordt competentiegericht 
(Biemans, Mulder, Wesselink, Lans & Schlooz, 
2003; Mulder, Wesselink, Biemans, Nieuwenhuis 
& Poell, 2003) en er worden inspirerende 
leeromgevingen gecreëerd voor ondernemers 
om hun innovatiecompetenties verder te 
ontwikkelen. Bovendien wordt er gewerkt aan 
een betere circulatie van kennis tussen 
onderzoeksinstituten, onderwijsinstellingen en 
het bedrijfsleven (Kupper & Wals, 2004). 
Het is nog te vroeg om de effectiviteit van deze 
onderwijskundige vernieuwingen te kunnen 
bepalen, maar de verwachtingen zijn hoopvol. 
Mogen ze bijdragen aan de ontwikkeling van 
een duurzame agri-food sector.
WIJ DOEN AAN MVO!
68
Thomas Lans
Promovendus en universitair docent bij de 
leerstoelgroep Educatie en Competentie Studies, 
speelt actief jazz in de avonduren. Ondernemer-
schap en het spelen in een jazz band hebben veel 
overeenkomsten. Ondanks dat in de jazz bepaalde 
lijnen vastliggen, is de weg die de muzikant aflegt 
steeds verschillend en zal hij actief op zijn omgeving 
moeten inspelen door te anticiperen op solo’s, 
versnellingen in de muziek, dynamiek, timing en 
interpretaties van collega-muzikanten.
Patricia Gielen
Als onderzoeker bij de leerstoelgroep Educatie en 
Competentie Studies werk ik in ontwikkelings-
gerichte trajecten zoals Inspirerende 
Leeromgevingen voor Ondernemers en Leren met 
Toekomst. Samen met onderzoek en onderwijs 
werken we aan het leren van ondernemers en leren 
voor ondernemerschap. Net als bij paardrijden, ik 
ben een buitenmens, blijkt samenwerken leuk, 
leerzaam en uitdagend. Samen kom je steeds weer 
een stapje verder.
Referenties
Biemans, H., M. Mulder, R. Wesselink, T. Lans & P. Schlooz (Red.) (2003). Onderwijsvernieuwing & 
Groen Onderwijs: Naar Actief en Constructief Leren. 's-Gravenhage: Reed Business Information.
Gielen, P.M., A. Hoeve & A.F.M. Nieuwenhuis (2003). Learning entrepreneurs as experts. Journal of 
Agricultural Education and Extension, 9, 3.
Kupper, H. & A. Wals (2004). Kennisdoostroming en –circulatie. Van vraagstellen naar conceptueel 
model. Wageningen: Wageningen Universiteit, Leerstoelgroep Educatie en Competentie Studies.
Kupper, H.A.E., Th. Lans, M. Mulder & H.J.A. Biemans (2003). Inspirerende leeromgevingen voor 
ondernemers. Den Haag: InnovatieNetwerk Groene Ruimte en Agrocluster/Stichting Innovatie 
Glastuinbouw.
Lans, T., R. Bergevoet, M. Mulder and C. van Woerkum (2005). Identification and measurement of 
competences of entrepreneurs in agribusiness. M. Batterink, R. Cijsouw, M. Ehrenhard, H. Moonen 
and P. Terlouw (Eds.). Selected papers from the 8th Ph.D. Conference on Business Economics, 
Management and Organization Science, Enschede: PREBEM/NOBEM, 81 - 95. 
Lans, T., R. Wesselink, H.J.A. Biemans & M. Mulder (2004). Work-related lifelong learning for entre-
preneurs in the agri-food sector. International Journal of Training and Development, 8, 1, 73 - 89.
Mulder, M. (2002). Competentieontwikkeling in organisaties. Perspectieven en praktijk. 
‘s-Gravenhage: Elsevier Bedrijfs Informatie. 2e editie.
Mulder, M., R. Wesselink, H. Biemans, L. Nieuwenhuis & R. Poell (Red.) (2003). Competentiegericht 
beroepsonderwijs. Gediplomeerd, maar ook bekwaam? Houten: Wolters-Noordhoff.
Mulder, M. (2004). Educatie, competentie en prestatie. Over opleiding en ontwikkeling in het 
agri-food complex. Inaugurele rede. Wageningen: Wageningen Universiteit. 58 p. 
www.socialsciences.wur.nl/ecs.
Mulder, M., Wesselink, R. & Bruijstens, H. Chr.J. (2005). Job profile research for the purchasing 
profession. International Journal of Training and Development. 9, 3, 185-204. ISSN 1360-3736.
Wesselink, R., E. van den Elsen, H.J.A. Biemans & M. Mulder (2005). Matrix voor competentiegericht 
beroepsonderwijs. Paper gepresenteerd tijdens de Onderwijs Research Dagen te Gent. 
Wageningen Universiteit: Leerstoelgroep Educatie en Competentie Studies.
Wesselink, R., H.J.A. Biemans & A. Nijhof (2005). The learning organisation: an approach to develop 
competencies in the framework of corporate social responsibility. Paper gepresenteerd tijdens de 
conferentie Competence Based Management te Antwerpen. Wageningen Universiteit: 
Leerstoelgroep Educatie en Competentie Studies.
Wolleswinkel, A.P., D. Roep, K.J. Calker, S.J. G. de Rooij & F.P.M. Verhoeven, (2004). Atlas van 
innoverende melkveehouders. Veelbelovende vertrekpunten bij het verduurzamen van de 
melkveehouderij. Wageningen Universiteit en Researchcentrum, Wageningen.
69


http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/22925

Maatschappelijk verantwoord ondernemen vraagt competentieontwikkeling

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

NARCIS

Wageningen Yield