Om na te gaan of voedsters behoefte hebben aan ruwvoer is een kooi met keuzemogelijkheden ontwikkeld volgens het consumer-demand model. Begin dit jaar is men gestart met een eerste ronde, waarin voedsters konden kiezen tussen drie soorten ruwvoer. In dit artikel wordt ingegaan op dit onderzoe

Ekkel, E.D.

Gaag, M., van der

Rommers, J.M.

Verhave, N.

Dutch

Wageningen Yield 

De kost verdienen:  
de behoefte van voedsters aan ruwvoer. 
 
Nelleke Verhave1, Jorine Rommers2, 
Monique van der Gaag2 en Dinand Ekkel1 
 
1Animal Sciences Group van Wageningen UR, 
Departement Dierwetenschappen,Wageningen 
2Animal Sciences Group van Wageningen UR, 
Lelystad 
 
Om na te gaan of voedsters behoefte hebben 
aan ruwvoer is een kooi met 
keuzemogelijkheden ontwikkeld volgens het 
consumer-demand model. Begin dit jaar is 
begonnen met een eerste ronde, waarin 
voedsters konden kiezen tussen drie soorten 
ruwvoer. In dit artikel wordt ingegaan op dit 
onderzoek.  
 
Introductie 
De huisvesting van producerende voedsters in de 
konijnenhouderij staat momenteel ter discussie. De 
Nederlandse overheid wil nu samen met  
consumenten en producenten komen tot minimum 
eisen ten aanzien van het welzijn van voedsters in 
de Nederlandse konijnenhouderij. Hiervoor zijn 
twee onderzoekslijnen opgestart: de ontwikkeling 
van groepshuisvestingssystemen en het verrijken 
van de individuele kooihuisvesting (d.m.v. 
aspectenonderzoek). Kennis van verschillende 
aspecten van de individuele huisvesting kan ook 
worden toegepast voor verbetering en aanpassing 
van het groepshuisvestingssysteem. 
Randvoorwaarden voor verrijking van individuele 
huisvesting zijn dat diergezondheid en 
productkwaliteit minimaal hetzelfde moeten 
blijven met de huidige individuele huisvesting. Dit 
zelfde geldt voor de arbeidsproductiviteit en het 
economisch resultaat. Tevens moet de belasting 
voor het milieu zo gering mogelijk zijn. 
Het eerste aspect waar aandacht aan is besteed is 
de behoefte aan ruwvoer van voedsters in 
verschillende fasen van de worpcyclus. Hiervoor is 
een consumer-demand opstelling ontwikkeld. Dit 
is een kooi met keuzemogelijkheden voor het 
konijn. Het idee achter deze opstelling is 
afkomstig uit de economie (Dawkins, 1983) en is 
gebaseerd op de ‘’prijs’’ die een dier wil betalen 
voor een beloning. Een dergelijke opstelling is 
eerder gebruikt in keuze testen voor muizen kippen 
(Cooper, 2003; Dawkins 1983) en nertsen 
(Warburton, 2003; Cooper, 2000). In de opstelling 
voor de konijnen in dit onderzoek  is het werk het 
wegduwen van een bepaald gewicht en de 
beloning ruwvoer.  
 
Doelstelling proef 
Verkrijgen van inzicht in de behoefte van een 
voedster aan verschillende soorten in verschillende 
stadia van de worpcyclus.  
 
Consumer-demand opstelling 
De voedsters zijn in de proef individueel 
gehuisvest in consumer-demand kooien (zie figuur 
1). Dit is een behuizing waarin ze naast  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Figuur 1. Schematische weergave van de consumer 
demand opstelling 
 
een thuiskooi (arena 1; 92*76*60cm) en een 
nestkast (34*24*30cm) (vanaf twee weken voor 
het werpen) ook drie testkooien (Zone 1, 2 en 3; 
31*76*60cm) tot hun beschikking hebben, waarin 
ruwvoer wordt verstrekt. De testkooien zijn 
toegankelijk via duwdeurtjes waaraan gewicht 
gehangen kan worden. Op deze manier is het 
mogelijk om na te gaan hoe hard de konijnen 
willen werken (hoeveel ze weg willen duwen) of 
met ander woorden welke “prijs” ze willen betalen 
voor ruwvoer. Wanneer de voedsters vanuit de 
testkooien terug willen naar de thuiskooi zit er 
geen gewicht op de duwdeurtjes. In de thuiskooi 
hebben de voedsters onbeperkt beschikking over 
standaard voedsterkorrel en water. De bodem van 
de thuiskooi bestaat gedeeltelijk uit een 
alternatieve bodem in de vorm van een kunststof 
matje, zie Figuur 1). De voedsters hebben visueel 
contact met soortgenoten gedurende de gehele 
periode. 
 
Proefopzet 
In de hierboven beschreven consumer-demand 
opstelling kunnen per voedster drie soorten 
ruwvoer worden verstrekt. Gekozen is voor twee 
soorten ruwvoer die in voedingswaarde van elkaar 
verschillen (stro en luzerne) en die in vorm 
verschillen (los en brokvorm). De voedsters kregen 
in de proef de keus tussen luzerne brok, luzerne los 
en stro (los). De konijnen zijn tijdens de 
opfokperiode al bekend gemaakt met deze drie 
soorten ruwvoer en ook met de duwdeurtjes.  
Op een leeftijd van 16 weken zijn 24 voedsters 
geïnsemineerd en na twee weken gepalpeerd om 
drachtigheid vast te stellen. De veertien drachtige 
voedsters zijn vervolgens overgeplaatst naar de 
consumer-demand opstellingen. In elke thuiskooi 
had een voedster toegang tot drie testkooien (dus 
drie soorten ruwvoer), waarbij de drie soorten 
ruwvoer willekeurig waren verdeeld over links, 
midden en rechts. In eerste instantie zat er op de 
duwdeurtjes geen gewicht en konden de dieren 
gemakkelijk naar de testkooien. Gedurende de vier 
weken dat de voedsters in de opstelling zaten is het 
gewicht aan de deurtjes opgevoerd tot 1,5 kg. De 
voedsters moesten dus steeds harder werken om bij 
het ruwvoer te komen. Automatisch werd 
bijgehouden waar de voedster zich bevonden door 
alle dieren te filmen en de videobeelden uit te 
lezen met behulp van een speciaal 
computerprogramma (EthoVision, Noldus, 2005). 
Met dit programma werd de plaats van de dieren 
automatisch getraceerd. De observaties zijn twee 
weken na het werpen gestaakt, omdat de jongen 
dan uit de nestkast komen en ze nu de 
automatische waarnemingen verstoren.  
Gedurende 10 uren per etmaal op zeven dagen, 
verspreid over de vier weken gedurende zijn de 
videobeelden van de voedsters geanalyseerd. 
Hiervoor is er naast de plaats waar de dieren zich 
bevonden (m.b.v. EthoVision) ook gekeken naar 
het gedrag van de dieren wanneer ze zich in de 
testkooitjes bevonden. Dit is gedaan met behulp 
van een ander computer programma: The Observer 
4.1 (Noldus, 2004). 
 
Resultaten 
Er is grote variatie tussen voedsters. Om  na te 
gaan of voedsters willen werken voor ruwvoer is 
het gemiddelde van alle konijnen berekend. 
Vrijwel alle konijnen (13 van de 14) bezoeken de 
testkooitjes nog bij het zwaarste gewicht van 1.5 
kg op de duwdeurtjes.  
Grafiek 1 laat het gemiddelde aantal bezoeken aan 
de testkooien zien per gewicht. Door de grote 
variatie is er geen voorkeur voor een van de drie 
soorten ruwvoer aantoonbaar. Maar bij een 
gewicht van 1250 of 1500 gram op de duwdeurtjes 
(na het werpen) bezoeken de dieren hoofdzakelijk 
nog de lucernebrok. Opvallend is dat na werpen 
het aantal bezoeken aan de testkooi met stro 
afneemt. Voor het werpen, werden zowel stro als 
lucernebrok teruggevonden in de nestkasten. 
Aantal bezoeken per gewicht
0
50
100
150
200
250
300
0
10
0-1
50
20
0-3
00 50
0
65
0-1
00
0
12
50
15
00
Gewicht (g)
A
an
ta
l b
ez
oe
ke
n
Lucerne brok
Lucerne los
Stro
*
 
Grafiek 1. Het gemiddelde aantal bezoeken in de 
geobserveerde periode per gewicht aan het duwdeurtje 
*  moment van werpen voor alle voedsters 
 
Grafiek 2 laat zien hoe lang de voedsters zich in de 
testkooitjes bevinden gedurende de geobserveerde 
tijd. Ook hier is door de grote variatie tussen 
dieren geen voorkeur aantoonbaar voor een van de 
drie soorten ruwvoer. 
 
Gemiddelde tijd gespendeerd in de testkooi per gewicht
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
0
10
0-1
50
20
0-3
00 50
0
65
0-1
00
0
12
50
15
00
Gewicht (g)
T
ijd
 in
 te
st
ko
oi
 (s
)
Lucerne brok
Lucerne los
Stro
*
 
Grafiek 2. De gemiddelde tijd gespendeerd in de 
testkooi in de geobserveerde periode per gewicht aan 
het duwdeurtje 
* moment van werpen voor alle voedsters 
 
De toename in de tijd dat de dieren in de 
testkooitjes zijn bij een gewicht van 100-150 gr in 
vergelijking met geen gewicht op de deurtjes kan 
verklaard worden door het leereffect. De dieren 
moeten dan nog leren dat er ruwvoer te halen is in 
de testkooitjes. Een dergelijk verschijnsel is ook 
gezien bij de consumer-demand test uitgevoerd 
met pluimvee (mondelinge mededeling).  
De dieren lijken de testkooien langer te bezoeken 
vlak voor het werpen dan na het werpen. 
Bovendien is de tijd dat de voedsters in de 
testkooitjes zijn korter bij de zwaardere gewichten 
van 1250 en 1500 gram, dit geld voor alle drie de 
soorten ruwvoer. Op basis van deze proefopzet kan 
niet worden vastgesteld of dit te maken heeft met 
de worpcyclus (voor/na werpen) of met het 
toenemend gewicht op de deurtjes. 
In grafiek 3 is weergegeven hoeveel de konijnen 
daadwerkelijk met ruwvoer bezig zijn wanneer ze 
in de testkooitjes zijn. Onder bezig zijn hebben we 
het eten van het ruwvoer en het actief bezig zijn 
met het ruwvoer gerekend. Om het percentage van 
de tijd dat de konijnen met het stro bezig zijn te 
bereken, is de tijd dat de konijnen bezig waren met 
het ruwvoer gedeeld door de totale tijd dat de 
dieren in de testkooitjes waren. 
Hoewel in Grafiek 2 te zien is dat de drie 
testkooitjes alle drie ongeveer even lang worden 
bezocht na het werpen, blijkt uit figuur 3 dat de 
voedsters na het werpen significant minder bezig 
zijn met stro. Het daadwerkelijke gebruik van 
luzerne zowel in brok als in losse vorm is redelijk 
hoog (tot meer dan 80% van de tijd daadwerkelijk 
bezig met het ruwvoer) ook na het werpen. 
Percentage van de tijd bezig met substraat
0
20
40
60
80
100
0
10
0-1
50
20
0-3
00 50
0
65
0-1
00
0
12
50
15
00
Gewicht (g)
Pe
rc
en
ta
ge
 v
an
 d
e 
tij
d 
in
 
te
st
ko
oi
 b
ez
ig
 m
et
 su
bs
tr
aa
t
Lucerne brok
Lucerne los
Stro
*
 Grafiek 3. Het percentage van de tijd dat de voedsters 
bezig zijn met substraat in de testkooi in de 
geobserveerde periode per gewicht aan het duwdeurtje 
* moment van werpen voor alle voedsters 
 
Vervolgonderzoek 
Door middel van een consumer-demand opstelling 
is het mogelijk de behoefte aan ruwvoer te meten 
bij voedsters voor en na het werpen. Voor een 
volgende proef moet er echter rekening gehouden 
worden met een aantal factoren.  
Door de grote variatie tussen de konijnen zijn de 
verschillen tussen de drie verschillende soorten 
ruwvoer niet heel erg uitgesproken. Met een 
grotere proefgroep of langere observatie periodes 
(meer data verzamelen) is het waarschijnlijk zo dat 
de verschillen tussen de soorten ruwvoer 
aantoonbaar zijn of blijkt dat er geen uitgesproken 
voorkeur voor een bepaald soort ruwvoer bestaat 
en blijven de individuele voorkeuren bestaan. 
Tot het einde toe hebben bijna alle dieren de 
testkooitjes nog bezocht. Dit betekent dat het 
maximum gewicht aan de deurtjes dat door de 
voedsters weggeduwd kan worden nog niet bereikt 
was. Met andere woorden, het is op basis van dit 
onderzoek niet aan te geven hoe hard de dieren 
voor ruwvoer willen werken. In de volgende proef 
zou het gewicht verder opgevoerd moeten kunnen 
worden om zo uiteindelijk te kunnen kijken waar 
de dieren echt voor willen werken.  
Als laatste is het interessant om het gewicht zowel 
voor als na het werpen op te voeren van niets naar 
maximaal om zo de voorkeur voor een soort 
ruwvoer vast te kunnen stellen voor en na het 
werpen. Omdat in deze proef het gewicht al hoog 
was na het werpen kan er geen goede vergelijking 
gemaakt worden tussen de behoefte voor en na het 
werpen.  
 
Conclusies 
1. Met de consumer-demand opstelling laten we 
zien dat voedsters gemotiveerd zijn voor ruwvoer 
doordat ze bereid zijn ervoor te werken De dieren 
duwen in ieder geval tot 1,5 kg aan gewicht weg.  
2. Voor het werpen lijken de voedsters de 
testkooitjes langer te bezoeken dan na het werpen, 
maar dit kan ook samenhangen met het gewicht op 
de deurtjes.  
3. Wanneer het gewicht meer dan een kilo is 
bezoeken de voedsters de testkooi met luzerne 
brok het vaakste, maar als ze eenmaal in een 
testkooi zijn spenderen ze ongeveer even veel tijd 
in alle drie de testkooitjes. Van de tijd dat de 
dieren in de testkooitjes zijn, zijn de voedsters 
naarmate het gewicht toe neemt steeds minder tijd 
bezig met het stro.  
4. Doordat het maximale gewicht niet bereikt is  
kan er geen uitspraak gedaan worden over de 
voorkeur voor soort ruwvoer. 
Het is zaak om in vervolgproeven de voorkeur 
voor een bepaald soort ruwvoer te bepalen door 
meer gewicht op de testkooitjes aan te brengen. 
Hierdoor kan uiteindelijk in de konijnenhouderij 
ruwvoer worden verstrekt op het moment dat de 
voedster er behoefte aan heeft.  
 
Dankwoord 
De auteurs bedanken Eveline Coenen voor alle 
voorbereidende werkzaamheden, Frans Hurkmans 
voor het maken van de testkooien en Anke van de 
Wens en Theo van Hattum voor het uitvoeren van 
de proef en uitwerken van de video-opnames. 
 
 
 
Literatuur 
Dawkins, M.S. (1983). "Battery hens name 
their price: consumer demand theory and 
the measurement of ethological ‘needs’". 
Animal Behaviour 31, 1195–1205. 
Cooper, J. J. and M. C. Appleby (2003). "The 
value of environmental resources to 
domestic hens: A comparison of the work-
rate for food and for nests as a function of 
time." Animal Welfare 12(1): 39-52. 
Cooper, J. J. and G. J. Mason (2000). 
"Increasing costs of access to resources 
cause re-scheduling of behaviour in 
American mink Mustela vison: implications 
for the assessment of behavioural 
priorities." Applied Animal Behaviour 
Science 66(1-2): 135-151. 
  
Warburton, H. J. and C. J. Nicol (1998). 
"Position of operant costs affects visits to 
resources by laboratory mice,Mus 
musculus." Animal Behaviour 55(5): 1325. 
 
 


De kost verdienen: de behoefte van voedsters aan ruwvoer

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/2748

De kost verdienen: de behoefte van voedsters aan ruwvoer

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield