Het toepassen van dagelijks 16 uren licht en 8 uren donker (16L:8D), met een intensiteit van 150-200 lux heeft een positief effect op de melkproductie, groei en vruchtbaarheid van melkvee. Dat blijkt uit verschillende praktijkproeven, gedaan in de Verenigde Staten en enkele andere landen. In Nederland worden al wel positieve gebruikerservaringen gemeld, maar is nog geen onderzoek gedaan naar de effecten van licht op melkvee. Tot die tijd kunnen we slechts aannemen dat de gerapporteerde effecten ook hier te behalen zijn, door ander verlichtingsnormen voor melkvee toe te passe

Biewenga, G.

Winkel, A.

Dutch

Name not available

Melkkoeien goed belicht?

NARCIS 

Wageningen Yield 

AgriCONSTRUCT jg 8 • nr. 3 • 3de trim 2005
6
Het toepassen van dagelijks 16 uren licht en 8 uren donker (16L:8D), met een intensiteit van 
150-200 lux heeft een positief effect op de melkproductie, groei en vruchtbaarheid van melkvee. 
Dat blijkt uit verschillende praktijkproeven, gedaan in de Verenigde Staten en enkele andere lan-
den. In Nederland worden al wel positieve gebruikerservaringen gemeld, maar is nog geen 
onderzoek gedaan naar de effecten van licht op melkvee. Tot die tijd kunnen we slechts aanne-
men dat de gerapporteerde effecten ook hier te behalen zijn, door ander verlichtingsnormen 
voor melkvee toe te passen.
Melkkoeien goed belicht?
 
Ing. Gelein BIEWENGA en Ing. Albert WINKEL 
Het verlichten van melkveestallen is 
jaren lang benaderd vanuit de 
behoef te van de veehouder. 
‘Hoeveel licht heeft hij nodig om 
zijn werkzaamheden goed te kun-
nen doen?’. De verlichtingsnormen 
voor melkvee waren dan ook met 
name gericht op een goed werkkli-
maat voor de veehouder. Na een 
literatuurstudie in 2001 bleek dat er 
op verschillende plaatsen in de 
wereld onderzoek was gedaan 
naar de effecten van licht op melk-
vee. Het Praktijkonderzoek heeft de 
resultaten van al de studies samen-
gevat in het Praktijkrapport ‘Licht 
nader belicht’, wat heeft geleid tot 
een ander advies t.a.v. de verlich-
ting van gezond en productief melk-
vee. In dit artikel worden de belang-
rijkste conclusies en aanbevelingen 
uit dit rapport op een rijtje gezet.
Hormonale mechanisme
De manier van verlichten van een 
dier wordt omschreven als het  ‘licht-
regime’. Dat is de wijze waarop 
veehouders hun melkvee blootstellen 
aan lichtkleur, lichtintensiteit en voor-
al lichtduur. Het blijkt dat licht de 
hormoonhuishouding van een koe 
beïnvloedt. Bij lange daglengten of 
lichtperioden daalt de concentratie 
van het hormoon melatonine in het 
bloed; daardoor stijgt de bloedse-
rumconcentratie van het stofwisse-
lingshormoon Insuline-Like Growth 
Factor-1 (IGF-1). Dit laatste hormoon 
lijkt verantwoordelijk voor een aan-
tal veranderingen in dierprestaties 
(zie figuur). 
Bekend is dat de daglengte verant-
woordelijk is voor de ‘jaarlijkse 
timing’ van allerlei activiteiten bij 
dieren, zoals bij vogels: de veren-
rui, het kunnen leggen van eieren of 
de vogeltrek. Bij varkens, schapen 
en paarden is bekend dat de dag-
lengte effect heeft op de vaak sei-
zoensgebonden vruchtbaarheid. 
Rundvee heeft door fokkerij en 
domesticatie geen seizoensgebon-
den voortplanting meer, zoals we 
dat bijvoorbeeld bij schapen wel 
zien. Toch zijn er nog steeds effec-
ten van licht waar te nemen. 
Effecten op vruchtbaarheid en 
groei
Bij lange daglengten worden melk-
koeien sneller tochtig dan bij korte 
daglengten, waardoor het interval 
afkalven tot eerste inseminatie en 
daarmee de tussenkalftijd wordt ver-
kort. Verder is er waargenomen dat 
het seizoen waarin dieren in de 
puberteit komen, beïnvloed wordt 
door de daglengte tijdens het 
geboorteseizoen. Wanneer jongvee 
wordt blootgesteld aan een lichtre-
gime van 16L:8D is het mogelijk 
om jongvee een versnelde groei te 
BELICHTING MELKKOEIEN
Figuur: Het licht beïnvloedt de hormoonhuishouding van een koe
AgriCONSTRUCT jg 8 • nr. 3 • 3de trim 2005
7
laten doormaken ten opzichte van 
dieren die worden blootgesteld aan 
natuurlijke daglengten. Jongvee 
komt op deze manier op een lager 
gewicht, dus jonger, in de puber-
teit. Belangrijk is echter dat deze 
groeispurt niet wordt gerealiseerd 
door een energierijk rantsoen. Dit 
kan uiervervetting veroorzaken wat 
resulteert in een lagere melkgift.
Effecten op melkproductie
Verlenging van de natuurlijke lichtpe-
riode bij volwassen melkvee tot 
16L:8D geeft een hogere melkpro-
ductie van 6 tot 15%. Dit zijn de uit-
komsten van een tiental praktijkon-
derzoeken, gedaan met verschillen-
de koerassen en op verschillende 
breedtegraden. Twee  van de tien 
onderzoeken melden ook een lichte 
daling van het melkvetgehalte. De 
stijging in melkproductie bij langere 
daglengten wordt hormonaal 
gestuurd en werd in de praktijkproe-
ven gevolgd door een stijging in 
voerderopname; de hogere voe-
deropname is dus niet de oorzaak 
van de melkproductiestijging. De 
hogere melkproductie wordt gereali-
seerd door een hogere dagproduc-
tie, in combinatie met een betere 
persistentie. Deze stijging in melkpro-
ductie kan alleen worden gereali-
seerd wanneer tijdens de lichtperio-
de de lichtintensiteit minimaal 150 
tot 200 lux is.
De respons op het lichtregime 
16L:8D is waargenomen op verschil-
lende breedtegraden. Dit betekent 
dat deze effecten waarschijnlijk ook 
onder Nederlandse omstandigheden 
aantoonbaar zijn. Onder natuurlijke 
omstandigheden kan aangetoond 
worden dat koeien die kalven in de 
zomer, en in de herfst op de piek 
van hun lactatie zijn, minder melk 
produceren in vergelijking met dieren 
die hun lactatiepiek in de winter heb-
ben. De oorzaak hiervoor zou kun-
nen zijn dat de dieren die hun lacta-
tiepiek in de winter hebben, tijdens 
het tweede deel van de lactatie (in 
het voorjaar, bij toenemende dag-
lengten) een betere persistentie heb-
ben.
Ook het lichtregime tijdens de droog-
stand lijkt van invloed te zijn op de 
melkproductie na afkalven. In een 
experiment gericht op effecten van 
licht tijdens de droogstand, bleek 
een langere donkere periode van 
8L:16D tijdens de droogstand een 
productieverhoging van ruim drie 
kilogram per koe/dag te geven tij-
dens de eerste vier maanden van de 
lactatie. Dit zou betekenen dat droge 
koeien juist een langere donker peri-
ode zouden moeten ontvangen, om 
na het afkalven een hogere produc-
tie te realiseren.
Toepassing in praktijk
Naar aanleiding van deze studies 
wordt aanbevolen om melkvee bloot 
te stellen aan daglengten van 14 tot 
16 uur, met een donkere periode 
van 6 tot 8 uren per dag. Tijdens de 
dagperiode, moet de lichtintensiteit 
ten minste 150 tot 200 lux zijn. Dat 
betekent 1 TL-lamp van 58 Watt per 
20 m2 op een hoogte van vijf meter 
boven de grond. Wanneer veehou-
ders plannen hebben dit advies toe 
te passen, kan men het beste contact 
zoeken met een deskundig electri-
cien, die kan helpen bij het maken 
van een lichtplan. Een lichtplan is 
een grondige afweging van: armatu-
ren, lampen, lengte, breedte, obsta-
kels en de hoogte. En daarnaast het 
gewenste lichtniveau. 
Het lichtplan berekent waar welke 
lampen geplaatst moeten worden 
om met een maximaal lichttechnisch 
en energietechnisch rendement tegen 
zo laag mogelijke kosten te voldoen 
aan de gewenste instellingen.
Lichtpunt
In Nederland passen al verschillen-
de veehouders een lichtregime 
16L:8D toe met een hogere lichtin-
tensiteit. Ook hier wordt een toena-
me in melkproductie gerapporteerd. 
In dit soort situaties blijft het echter 
niet helemaal zeker of de melkpro-
ductiestijging toe te schrijven is aan 
het veranderde lichtregime. Een ver-
anderde voederstrategie, minder 
mastitis of insteek van betere vaar-
zen kan bijvoorbeeld ook ten grond-
slag hebben gelegen aan een pro-
ductiestijging. Een praktijkonder-
zoek in Nederland, uitgevoerd 
onder gecontroleerde omstandighe-
den, kan duidelijk maken of de 
effecten van een langere daglengte 
ook hier aantoonbaar zijn. Tot die 
tijd lijken de ervaringen van vee-
houders in Nederland de uitkomsten 
van praktijkproeven in het buiten-
land te onderstrepen. Daarmee lijkt 
het toepassen van een doordacht 
lichtregime een goede keuze bij het 
streven naar gezond en productief 
melkvee.
BELICHTING MELKKOEIEN
AD
RE
S
Gelein Biewenga, Albert Winkel
Animal Sciences Group, Wageningen UR
Nij Bosma Zathe, Praktijkcentrum voor 
het noordelijke melkveehouderijgebied
Boksumerdijk 11
9084 AA Goutum
NEDERLAND
Tel.: +32 58 216 75 92
Fax: +32 58 216 76 81
E-mail: Gelein.Biewenga@wur.nl
E-mail: Albert.Winkel@wur.nl


http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/11911

Melkkoeien goed belicht?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

NARCIS

Wageningen Yield