Dit artikel geeft gegevens over nieuwe vestigingen van de Europese lynx in Midden- en West-Europa; op grond van de mogelijkheid tot gebruikmaking van ecologische verbindingszones. Gecombineerd onderzoek vanuit Wageningen, Brussel en Bon

DeSmet, K.

Eylert, J.H.

Groot Bruinderink, G.W.T.A.

Kuipers, H.

Lammertsma, D.R.

Petrak, M.

NARCIS 

Met stille trom? Nederland en de Europese lynx

Name not available

Wageningen Yield 

w • ^ "'*• "••Si' 
^j^J. 
»*5m, 
Geert Groot Bruinderink, Harold Kuipers, 
Dennis Lammertsma, Koen DeSmet, 
Michael Petrak & Jürgen Eylert 
Onder vestiging wordt verstaan 
dat reproductie van de Lynx in 
het gebied werd vastgesteld 
(foto: Dick Klees). 
Met stille trom? 
Nederland en de Europese lynx 
In Nederland wordt hard gewerkt aan de realisatie van de Ecologische Hoofdstruc-
tuur inclusief de robuuste verbindingen. Die laatste geven de EHS een internationaal 
tintje: waar mogelijk koppelen zij Nederlands aan Duits of Belgisch bos- en natuurge-
bied. Het is denkbaar dat langs de aldus tot stand gekomen ecologische netwerken 
verrassende soorten gaan bewegen en opduiken in Nederland. In dit artikel wordt 
ingegaan op de vraag of de lynx tot die verrassingen zal kunnen behoren. 
De laatste jaren worden de inwoners van 
Midden- en Noordwest-Europa verrast 
door onverwacht opduikende zoogdier- en 
vogelsoorten als Europese Lynx (Lynx lynx), 
Wolf {Canis lupus), Eland [Alces alces), 
Bruine beer {Ursus arctos), Wasbeerhond 
{Nyctereutes procyonoides), Wilde kat 
{Felix sylvestris) en Zeearend (Haliaeetus 
albicilla). Vooral de komst van predatoren 
kan weerstanden oproepen onder de plaat-
selijke bevolking. Voorbeelden daarvan zijn 
de Wolven in de Mercantour en de Bruine 
beer in Oostenrijk. 
In Europees verband wordt gewerkt aan 
een Pan-Europees Ecologisch Netwerk 
(PEEN). In Nederland en Duitsland 
bestaat het plan voor een aaneengesloten 
natuurgordel van de Oostvaardersplassen 
via de Veluwe naar het Reichswald, het 
grensoverschrijdende Maaswoud en het 
Crenspark Maas-Swalm-Nette. Deze grote 
natuurkerngebieden vormen belangrijke 
schakels in het Natura 2000 netwerk. Kop-
peling met de Eifel en de Ardennen komt 
in beeld. Uitvoering van nationale en inter-
nationale afspraken op het gebied van 
natuurbeleid (Natuurbeleidsplan; Natuur 
voor Mensen, Mensen voor Natuur; Nota 
Ruimte; de Conventies van Bonn, Bern en 
Rio; de EG-Vogel- en Habltatrichtlijn) zal 
meer kansen bieden voor areaaluitbreiding 
aan migrerende soorten met een groot 
ruimtebeslag, zoals genoemde zoogdier-
soorten. 
Dit roept de vraag op wat er zal gebeuren 
wanneer, als kroon op de inspanningen van 
internationaal natuurbeleid, de lynx spon-
taan in Nederland opduikt. Hoe reëel is die 
gedachte en zijn we klaar voor de conse-
quenties van het beleid.^ 
Huidig voorkomen van de lynx 
Tot de jaren '60 van de vorige eeuw was 
het voorkomen van de Eurazische of Euro-
pese lynx beperkt tot delen van Scandina-
vië, de Karpaten, Griekenland en Rusland 
(Hemmer, 1993). Tegenwoordig komen 
daar de uitgestrekte bosgebieden van 
De Levende Natuur - maart 2006 | 37 
jevende f^atuur 
Tabel i. Recente nieuwe vestiging van de 
Eurazische lynx in IVlidden- en West-Europa. 
Bij herkomst wordt onderscheid gemaakt 
tussen legale (her)introducties (i) en anders (a). 
Onder vestiging wordt verstaan dat reproductie 
van lynxen in het gebied is vastgesteld (j/n). 
Bronnen: i: Haller& Breitenmoser, 1984; 
2: Breitenmoser & Baettig, 1992; 
3: Wotschikowski, 1985; 4: Wotschikowski, 1978; 
5: Plan, 1988; 6: Backbier & Cubbels, 1996; 
7: Kempf et al., 1991; 8: Helb, 2003; 
9: Festetics, 2001; 10: Eylert, 2003, 2004; 
11: Bonne, 2004; 12: m.m. K. DeSmet; 
13: Marboutin et al., 2004; 
algemeen: www.pfaelzerwald-luchs.de; 
Viww.kora.unibe.ch 
Land (en) 
Zwitserland 
Zwitserland/ -rankrijk 
Kroatië/Slovenië 
Tsjechië 
Frankrijk/Duitsland 
Polen 
Duitsland/België 
Duitsland 
regio 
Alpen 
Jura 
Kocevsko 
Bohemen/Sumava 
Vogezen/Pfalzer Wald 
N.P. Kampinowski 
Eifel/Hautes Fagnes 
Harz 
herkomst 
introductie 
introductie 
introductie 
introductie 
introductie 
introductie 
anders 
introductie 
sinds 
1971-1976 
1972-1979 
1973 
1982-1989 
1983-1992 
1994-2004 
1998 
2000 
vestiging bron 
1 
2 
3 
5 
5; 8;i3 
10 
io ;n 
8 
Duitsland 
Italië 
Oostenrijk 
Duitsland 
Nederland 
België 
België 
België 
Beierse Woud 
N.P. Cran Paradiso 
Alpen/Steiermark 
Zwarte Woud 
Limburg 
Limburg 
Ardennen 
Voerstreek 
anders 
introductie 
introductie 
anders 
anders 
anders 
anders 
anders 
1970-1974 
1975 
1977 
1985 
1985 
1998 
2002 
2002 
n 
n 
n 
n 
n 
n 
n 
n 
4 
7 
9 
8 
6 
12 
12 
12 
Tsjechië, Zwitserland, Oostenrijk, Kroatië, 
Slovenië, Frankrijk, België en Duitsland bij 
(Mitchell-jones et al., 1999). De lynx is dus 
in veel natuurgebieden in Midden- en 
West-Europa een betrekkelijke nieuwkomer; 
soms aantoonbaar het gevolg van herintro-
ducties, soms is de herkomst onduidelijk 
(tabel 1). 
Zichtwaarnemingen van lynxen zijn zeld-
zaam. Zijn aanwezigheid moet veelal indi-
rect worden vastgesteld aan de hand van 
prooiresten, prenten, krabsporen en uit-
werpselen. Op veel plaatsen in het grens-
gebied van Frankrijk en België met Duits-
land en noordelijker in Duitsland is op dit 
moment sprake van dit type waarnemin-
gen, incidenteel aangevuld met zichtwaar-
nemingen. Hoe dichter bij Nederland 
echter, des te slechter gedocumenteerd of 
traceerbaar deze waarnemingen zijn. In 
Limburg en op de Veluwe kan sprake zijn 
geweest van een enkel exemplaar, maar tot 
op heden kon geen enkele waarneming 
worden geverifieerd. We kunnen de rand 
van het huidige verspreidingsgebied (met 
reproducerende populaties lynxen) in 
relatie tot Nederland dan ook als volgt 
omschrijven: 
• Duitsland: 
Harz: ca. 300 km verwijderd 
• Duitsland-België: 
Eifel, Hautes Fagnes: ca. 50 km verwijderd 
Leefgebied, trekafstanden en relatie tot 
de mens 
De Europese lynx is ongeveer zo groot als 
een Duitse herder en leeft in Midden- en 
West-Europa voornamelijk van kleine en 
middelgrote hoefdieren, zoals Ree [Capreo-
lus capreolus), jonge Edelherten [Cervus ela-
phus) en Wilde zwijnen [Sus scrofa). De 
aanwezigheid van beschutting is een vereis-
te aan het leefgebied. Die beschutting is 
nodig voor de jacht op hoefdieren, voor de 
dagrustplaats en voor de nestplaats. Lynxen 
komen vooral voor in gebieden met veel, 
bij voorkeur oud bos met een goed ontwik-
kelde ondergroei. Maar ze bewonen en 
benutten ook open gebied met verspreid 
liggende, kleine bosjes. 
Als de omstandigheden mee zitten kunnen 
lynxenpopulaties snel groeien, tot 140 % 
per jaar. Aan het begin van de paartijd, van 
februari tot april, verspreiden juvenielen 
zich. De dispersieafstand van juveniele 
mannetjes, in de vakliteratuur dispergeren-
de mannetjes genoemd, varieert van onge-
veer o tot 400 km met een snelheid van 20 
- 36 km/maand. Opschuiven in de richting 
van Nederland met een snelheid van enkele 
tientallen kilometers per jaar behoort tot de 
mogelijkheden. Ook tijdens de trek bewe-
gen de dieren zich bij voorkeur door bebost 
terrein en ook dan worden kleine bosjes 
benut als dagrustplaats (Schmidt, 1998). 
De home ranges aan het dispersiefront zijn 
klein, omdat de prooi onbekend is met het 
fenomeen lynx en dus relatief gemakkelijk 
te vangen. 
Menselijke activiteit, inclusief intensief 
landgebruik, wordt getolereerd zolang die 
beschutting aanwezig is. Misschien wel 
daarom is menselijk handelen (verkeer, 
stroperij en jacht) in alle bestudeerde 
populaties in Midden- en West-Europa de 
belangrijkste doodsoorzaak. 
Noordwest-Europa en 'lynxennatuur'? 
Noch in België noch in Nordrhein-West-
falen bestaan plannen voor de introductie 
van de lynx. De areaaluitbreiding moet dus 
een eigen initiatief van de lynx worden. De 
afstand tussen het huidige, dichtstbijzijnde 
leefgebied en ons land is overbrugbaar 
voor dispergerende dieren. Limburg kan in 
theorie spontaan binnen enkele jaren door 
dispergerende lynxen worden gekoloni-
seerd. Die dispersie is echter pas te ver-
wachten wanneer de lynx zich stevig heeft 
gevestigd in de Pfalz, de Eifel, de Hautes 
Fagnes/Ardennen en wellicht ook de Harz. 
Wanneer we de soort de kans willen bieden 
naar Nederland te migreren, dan zullen 
we, samen met de Duitsers en de Belgen, 
moeten zorgen voor geschikte kerngebie-
den en corridors. In Midden- en West-
Europa kan een geschikt kerngebied voor 
lynxen worden omschreven als een groot-
schalig bos- en natuurgebied met een hoge 
dichtheid aan kleine en/of middelgrote 
hoefdieren. Reeën vormen het stapelvoed-
sel, maar er worden ook kleine zoogdieren 
als Hazen [Lepus europaeus), Konijnen 
[Oryctolagus cuniculus), Vossen [Vulpes vul-
pes), katten [Feiixcatus) e.d. gegeten. In 
nieuw leefgebied kunnen schapen een 
gemakkelijke en daarmee belangrijke voed-
selbron vormen. 
Een geschikte corridor bestaat idealiter 
overwegend uit bos. Voor zowel kernge-
bied als corridor geldt de voorwaarde dat 
sterfte van lynxen door toedoen van de 
mens en vormen van overlast door lynxen 
moeten worden voorkomen. 
Gebieden die overwegend uit bos bestaan 
en een hoge dichtheid aan reeën herber-
gen, zijn aantrekkelijk voor lynxen. We 
nemen aan dat deze gebieden het migra-
tiepatroon van lynxen kunnen sturen. Uit-
gaande van een behoefte aan ca 2 kg vlees 
per dag verorbert een lynx gemiddeld één 
ree per week dus ca 50 per jaar. We definië-
ren een gebied als een 'goed leefgebied 
38 I De Levende Natuur - jaargang 107 - nummer 2 
voor een lynx' wanneer een lokale popula-
tie van minimaal 400 stuks reeën (jaarlijk-
se aanwas ca 130 stuks) op het natuurlijke 
voedselaanbod kan leven. Deze gebieden, 
die sterk kunnen wisselen in oppervlakte 
door bijvoorbeeld de aanwezigheid van 
harde barrières als autosnelwegen, hebben 
we in beeld gebracht (fig. 1). 
De figuur toont dat er in deze regio veel 
potentieel geschikt habitat voor lynxen is: 
de kerngebieden westelijk van de Harz met 
het Rothaargebied en de Pfalz, de Nord-
Eifel, de Ardennen/Hautes Fagnes, het 
Maaswoud, het Grenspark Maas-Swalm-
Nette, het Ketelwald (inclusief Reichswald) 
en de Veluwe. Deze conclusie wordt onder-
steund door ander wetenschappelijk 
onderzoek (Schadt et al., 2002). Echter, 
het gebied tussen het huidige voorkomen 
en het potentiële leefgebied, wordt geken-
merkt door het dichtste verkeerswegennet 
van Noordwest-Europa. Er zijn op dit 
moment geen geschikte corridors om deze 
wegen te kunnen passeren en verwacht 
moet worden dat van de lynxen die spon-
taan westwaarts zullen trekken, er veel ten 
prooi zullen vallen aan het verkeer. Voor 
een deel is de hoop gevestigd op uitvoe-
ring van het Meerjarenprogramma Ont-
snippering (Ministerie van V&W et al., 
2005), in het bijzonder de realisatie van de 
internationale robuuste ecologische ver-
binding Veluwe - Ketelwald - Maaswoud -
Maas/Swalm/Nette. Immers, gelet op de 
hierboven geformuleerde eisen aan kern-
leefgebied en corridor, mag in theorie wor-
den verwacht dat de lynx zal kunnen mee-
liften op een ecologisch netwerk voor het 
Edelhert, 
Beleid en beheer 
Lynxen zijn beschermd door de Conventie 
van Bern (Appendix III), de EU Habitat-
richtlijn (Annex II & IV), CITES (Appendix 
II) en in ons land door de Flora- en fauna-
wet. De potentiële kernleefgebieden in 
Nederland zijn klein voor een populatie 
lynxen (Groot Bruinderink, 1997; Mulder, 
1992, 1997). Daar komt bij dat Noordwest-
Europa, en in het bijzonder Nederland, 
altijd de rand van het verspreidingsgebied 
zal vormen. Daar is een lynxenpopulatie 
kwetsbaar, omdat het om een gering aantal 
exemplaren gaat. De combinatie van een 
druk bevolkte, door autowegen vijandige 
omgeving, met schommelingen in het 
voedselaanbod en stroperij kan een kleine 
populatie fataal worden. 
In de praktijk zal maatwerk nodig zijn in de 
zin van specifiek op lynxen gerichte 
beschermingsmaatregelen. In dit verband 
kan behalve aan het opheffen van de 
bedreiging door het verkeer, worden 
gedacht aan afspraken met faunabeheer-
eenheden, schadevergoedingen aan gedu-
peerde eigenaren van landbouwhuisdieren, 
omwonenden enz. Cruciaal is voldoende 
draagvlak onder de bevolking. Alleen dan 
kan worden voorkomen dat de lynx zal ver-
dwijnen zoals hij komt: met stille trom. 
Literatuur 
Backbier, LA.M. & E.|. Cubbels, 1996. Waar-
nemingen van de lynx in Limburg. 
Natuurhistorisch Maandblad 85 (9) : 71 - 76 
Bonne, L, 2004. Le retour des favoris. 
Natagora 4: 10 - 13. 
Breitenmoser, U. & M. Baettig, 1992. Wieder-
ansiedlung und Ausbreitung des Luchses (Lynx 
lynx) im Schweizer Jura. Revue Suisse Zool, 99: 
163 -176, 
Eylert, J.H., 2003. Luchse in Nordrhein West-
falen, Kommen lassen oder nachhelfen? 
Jager 10: 8 - 9, 
Eylert, J.H., 2004. Bewahrungsprobe. 
'Pinselohr' kehrt zurück. Jager 10: 12 -13. 
Festetics, A., 2001. Wildbiologie und natur-
schutz am Beispiel Luchs: seine Wiederansied-
lung in den Ostalpen. In: Cottschalk, E,, 
A, Barkow, M, Mühlenberg, J. Settele (red.): 
Naturschutz und Verhalten, UFZ_Bericht 
2/2001: 23 - 28, Leipzig, 
Groot Bruinderink, C.W.T.A., 1997. De Veluwe 
niet lynx laten liggen: een beschouwing 
omtrent de wenselijkheid van herintroductie 
van de lynx {Lynx lynx) op de Veluwe, Neder-
landse Commissie voor Internationale Natuur-
bescher-ming. Mededelingen No, 31: 35 - 59, 
Halier, H. & U. Breitenmoser, 1984. Der Luchs-
Verfolgt, ausgerottet und wieder eingebürgert, 
Schweizer naturschutz 2, 
Helb, H.W., 2003. Die Rückkehr des Luchses 
{Lynx lynx) in Deutschland: eine Bedrohung der 
biologischen Vielfalt?, Schriftenreighe des 
BMVEL, Angewandte Wissenschaft, Heft 498: 
182 -191 . 
Geschiktheid van de Reeënpopulatie 
' i voor de Lynx 
" voldoende — autoweg , ^ K. 
V , , j ^ provinciale weg R 
™ huidiee verspre d n g ^ wa,ter > 
^ '^ ^ w Kibouwd 
n ..,._ o 50 km 
Fig. 1. Mogelijke kernleef-
gebieden en corridors voor 
de lynx in Noordwest-
Europa op basis van de 
dichtheid aan reeën (mini-
maal 400 reeën, samen-
stellende deelgebieden 
binnen een cluster niet 
verder dan 1500 m uit-
een), de belangrijkste 
verwachte prooi. Autosnel-
wegen zijn beschouwd als 
een harde barrière. 
De Levende Natuur - maart 2006 | 39 
/ , De, Jevende ^atuur 
^ ^ 
De aanwezigheid van lynxen 
wordt meestal indirect, 
aan de hand van sporen vast-
gesteld (foto: Dick Klees). 
Hemmer, H., 1993. Felis {Lynx lynx) Linnaeus, 
1758 - Luchs, Nordluchs: 1119 - 1167 in: 
Stubbe, M, & Krapp, F. (eds). Handbuch der 
Saugetiere Europas. Band. 5/II, Carnivora. 
Aula Verlag, Wiesbaden, XV+529-1213. 
Kempf, C, A. Balesrtrerie, U. Wotschikowsky & 
M. Fernex, 1991. Chez nous Ie lynx? Mythes et 
réalité. CNRS, Paris. 
Ministeries van V&W, LNV en VROM, 2005. 
Meerjarenprogramma Ontsnippering. Den 
Haag. 
Marboutin, E., C. Duchamp & M. Catusse, 
2004. Le suivi du statut de conservation de la 
population de lynx en France: bilan pour la 
periode triënnale 2002-2004. ONCFS-Direction 
Etudes & Recherche-CNERA PAD-Equipe Loup 
& Lynx. 
Mitcheil-)ones, A.J., C. Amori, W. Bogdanowicz, 
B. Krystufek, P.J.H. Reijnders, F. Spitzenberger, 
M. Stubbe, J.B.IVI. Thissen, V. Vohralik & 
J. Zima, 1999. The Atlas of European Mam-
mals. Academie Press, London 
Mulder, J.L, 1992. De lynx nog niet los. Neder-
landse natuur te klein voor lynxen. Natuurmo-
numenten, 's-Graveland. 
Mulder, J.L., 1997. Moeten we de lynx voor de 
leeuwen werpen? In: H.P. Nooteboom (ed). 
Voor en tegen herintroductie van dieren in 
Nederland. Nederlands commissie voor inter-
nationale natuurbescherming, med. 31. 
Plan, T., 1988. Überlegungen des Bundes 
Naturschutz in Bayern zur Wiedereinbürgerung 
des Europaischen Luchseds {Lynx lynx). Wald-
hygiene 17: 147 - 164. 
Schadt, S., E. Revilla, T. Wiegland, F. Knauer, 
P. Kaczensky, U. Breitenmoser, L. Bufka, J. Cer-
veny, P. Koubek, T. Huber C. Stanisa & L Trepl, 
2002. Assessing the suitability of central Euro-
pean landscapes for the reintroduction of 
Eurasian lynx. J. Appl. Ecol. 39: 189 - 203. 
Schmidt, K., 1998. Maternal behaviour and 
juvenile dispersai in the Eurasian lynx. Acta 
Theriologica 43(4): 391 - 408. 
Wotschikowski, U., 1985. Der Luchs in Europa. 
Mitteilungen der Wildforschung 51: 1 - 4. 
Wotschikowski, U., 1978. Der Luchs- Erhaltung 
und Wiedereinbürgerung in Europa: 72 - 80. 
Crafenau: Morsak. 
Summary 
Will the Eurasian lyr)x settle in The Nether-
lands? 
The Eurasian lynx {Lynx lynx) used to occur 
throughout Europe, but its current distribution 
is restricted to the scattered large continuous 
forest regions. Core areas are the Carpathians, 
the Alps, and the Balkan. Some areas like the 
Harz, Pfalz, the Jura Mountains and Vosges, 
hold recently reintroduced or otherwise settled 
populations. Potential new habitat in western 
Germany and The Netherlands has a patchy dis-
tribution and is poorly connected with currently 
occupied core areas. An important obstacle is 
the dense infrastructural netwerk of main roads, 
secondary roads, canals, railroads etc. Chances 
are being discussed whether the species would 
benefit from the realisation of a western Euro-
pean ecological network for large mammals. 
Dr. G.W.T.A. Groot Bruinderink, Ir. H. Kuipers 
& ing. D.R.Lammertsma 
Alterra, WUR 
Postbus 47 
6700 AA Wageningen 
e-mail: geert.grootbruinderink@wur.nl 
Dr. K. DeSmet 
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 
Afdeling Natuur, Brussel 
Dr. M. Petrak &, Dr. J.H. Eylert 
Landesanstalt für Ökologie, Bodenordnung 
und Forsten Nordrhein-Westfalen, Bonn 
40 I De Levende Natuur- jaargang 107 - nummer 2 


Met stille trom? Nederland en de Europese lynx

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield