Om de gevolgen van de invoering van het nieuwe stelsel van gebruiksnormen per 1 januari 2006 na te gaan hebben onderzoekers van Wageningen UR een aantal uiteenlopende situaties voor een bedrijf met 800.000 kg melkquotum op de zandgrond doorgereken

Berentsen, P.B.M.

Taks, R.

Dutch

Wageningen Yield 

10 februar i  1   2006 11februar i  1   2006
Per 1 januari 2006 heeft in Nederland het stelsel van gebruiksnormen de plaats ingenomen van Minas. 
In het nieuwe stelsel verdwijnen de verliesnormen op 
bedrijfsniveau. Die maken plaats voor normen voor de 
dierlijke productie van stikstof (N) en fosfaat (P2O5) én 
normen voor de aanwending van deze nutriënten op 
grond. Wat zijn de ﬁnanciële consequenties van de over-
gang? In het kader van zijn afstudeerscriptie aan Wage-
ningen Universiteit heeft Ruud Taks daarnaar gekeken. 
Paul Berentsen heeft deze berekeningen voor een voor-
beeldbedrijf begeleid.
Gebruiksnormenstelsel
Het gebruiksnormenstelsel bestaat uit drie gebruiks-
normen. De gebruiksnorm voor stikstof uit dierlijke 
mest bepaalt dat een bedrijf per hectare landbouwgrond 
170 kg N uit dierlijke mest mag aanwenden. Een melk-
veebedrijf dat meer dan zeventig procent van de land-
bouwgrond als grasland gebruikt, kan kiezen voor dero-
gatie en mag dan 250 kg N uit dierlijke mest per hectare 
aanwenden. 
grond de gevolgen van de nieuwe mestwet groot kunnen 
zijn, is gerekend met een bedrijf met 45 hectare zand-
grond en 800.000 kg melkquotum. Dat levert een inten-
siteit op van 17.777 kg melk per hectare. Er is uitgegaan 
van een gemiddelde melkproductie per koe van 7482 kg 
per jaar met 4,45% vet en 3,50% eiwit. Dit is de melkpro-
ductie die destijds is gebruikt om de stikstofproductie 
per koe voor 2006 onder gemiddelde Nederlandse om-
standigheden te berekenen. Die stikstofproductie be-
draagt 115 kg en het bijbehorende ureumgetal is 26. Ver-
dere uitgangspunten voor de modelberekeningen zijn 
een beweidingssysteem met alleen overdag weiden ge-
durende de zomermaanden en een jongveestapel op ba-
sis van een vervangingspercentage van 25 procent.
Drie alternatieven
Om inzicht te krijgen in de mogelijke gevolgen van de 
Mestwet kost  boer veel geld
Financieel gunstig voor bedrijven om bedrijfsspec iﬁeke stikstofproductie via ureumgetal te bepalen
Minas heeft plaatsgemaakt voor een stelsel met gebruiks-
normen. Wat zijn de economische gevolgen van die 
overgang? Onderzoekers van Wageningen Universiteit 
rekenden een aantal uiteenlopende situaties door. 
De tweede gebruiksnorm is de stikstofgebruiksnorm 
voor meststoffen. Deze norm bepaalt dat de som van de 
werkzame stikstof uit de dierlijke mest plus de hoeveel-
heid stikstof uit kunstmest niet groter mag zijn dan de 
gebruiksnorm per hectare vermenigvuldigd met het 
aantal hectaren. Het bedrijfsspeciﬁeke element zit hier-
in dat de gebruiksnorm verschilt naar grondsoort en 
naar grondgebruik.
De derde gebruiksnorm geldt voor fosfaat. Deze werkt 
op dezelfde wijze als de stikstofgebruiksnorm voor mest-
stoffen. Met slechts twee gebruiksnormen (110 kg voor 
grasland en 95 kg voor bouwland) is deze norm weinig 
bedrijfsspeciﬁek.
Behalve de gebruiksnormen spelen in het nieuwe stelsel 
productienormen een belangrijke rol. De stikstofpro-
ductie door melkvee is afhankelijk gesteld van de gemid-
delde melkproductie per koe per jaar en van het gemid-
delde ureumgehalte van de melk. Uitgangspunt is dat 
een koe die meer melk produceert ook meer stikstof via 
mest zal produceren. Bovendien zal een koe die bij gelij-
ke melkproductie een grotere overmaat aan eiwit veror-
bert, zowel een hoger ureumgehalte in de melk hebben 
als een hogere stikstofproductie in de mest. 
Het verband tussen deze twee variabelen is door de over-
heid gebruikt om melkveehouders de mogelijkheid te 
geven via de voeding de stikstofproductie van melkkoei-
en laag te houden. Dit verband is echter niet honderd 
procent betrouwbaar, zo blijkt uit onderzoek op basis 
van gegevens van Koeien & Kansen-bedrijven. Daaruit 
bleek dat het gebruik van de formule van de overheid 
een overschatting of onderschatting van maximaal vijf-
tien procent op kan leveren ten opzichte van de gemeten 
stikstofproductie. 
Omdat met name voor intensieve bedrijven op zand-
overstap van Minas naar het gebruiksnormenstelsel zijn 
drie beleidsalternatieven onderscheiden. De beleidsal-
ternatieven zijn:
– Minas met de verliesnormen voor 2005;
–  het gebruiksnormenstelsel met een stikstofproductie 
per melkkoe die alleen afhankelijk is van de gemid-
delde melkproductie per koe, in dit geval dus 115 kg 
per melkkoe;
–  het huidige gebruiksnormenstelsel, dus met een stik-
stofproductie per melkkoe afhankelijk van de melk-
productie en het ureumgetal. 
Het model dat gebruikt is voor de berekeningen maxi-
maliseert de arbeidsopbrengst van het bedrijf. De voe-
dingseisen zijn gebaseerd op de gebruikelijke voeder-
normen voor melkvee. Omdat bedrijven die normen in 
de praktijk bijna nooit halen, is gerekend met een vijf 
procent hogere KVEM-behoefte dan de norm. Voor eiwit 
Paul Berentsen
Ruud Taks
12 februar i  1   2006
is een veiligheidsmarge genomen bovenop de norm van 
100 gram DVE per koe per dag en 200 gram OEB per koe 
per dag.
Minas gestuurd door stikstof
De resultaten van de berekeningen zijn weergegeven in 
twee tabellen. Tabel 1 laat zien dat de bedrijven het over-
grote deel van de grond gebruiken als grasland. Bij Mi-
nas is dat zelfs honderd procent. Gras is noodzakelijk 
voor de beweiding en voor een basisaandeel gras in het 
stalrantsoen.
In de situatie met Minas stuurt de stikstofverliesnorm 
het stikstofniveau op grasland. Het zorgt er tevens voor 
dat bedrijven energie en eiwit niet boven de aangegeven 
marges voeren. Een ﬂink deel van het benodigde voer 
wordt aangekocht in de vorm van snijmais en kracht-
voer. De fosfaatverliesnorm zorgt er bij Minas voor dat 
er 150 m3 mest afgevoerd moet worden. Alleen kunst-
mest in de vorm van stikstof komt op het bedrijf. De re-
sultaten bij Minas zorgen voor een werkelijk stikstof-
overschot van 247 kg/ha en een fosfaatoverschot van 
20 kg/ha. 
De economische resultaten in tabel 2 laten zien dat uit-
eindelijk een arbeidsopbrengst ontstaat van € 43.726.
Meer mestafvoer, meer kunstmestaanvoer
In de situatie met gebruiksnormen waarbij geen reke-
ning wordt gehouden met het ureumgetal, wordt het 
grasland op een niveau van 300 kg minerale stikstof/ha 
bemest. Dit resulteert in een hogere grasproductie per 
hectare, waardoor een deel van de grond voor snijmais 
gebruikt kan worden. De hogere voerproductie resul-
teert in lagere voeraankopen. 
Was het bij Minas de fosfaatverliesnorm, hier is het de 
gebruiksnorm voor stikstof uit dierlijke mest die het be-
drijf dwingt tot mestafvoer. De afvoer is nu wel bijna ze-
ven keer zo groot, namelijk 1034 ton mest. Dit is onge-
veer de helft van de totale hoeveelheid in de stal gepro-
duceerde mest. De ruimte die ontstaat binnen de overige 
gebruiksnormen door de omvangrijke mestafvoer, 
wordt voor het overgrote deel opgevuld door kunstmest 
aan te kopen. 
De economische resultaten laten zien dat de verande-
ring slecht uitpakt. De arbeidsopbrengst daalt met ruim 
7000 euro naar 36.605 euro.
De resultaten voor de situatie met gebruiksnormen re-
kening houdend met het ureumgetal bevinden zich tus-
sen de andere twee situaties in. In deze situatie is de wer-
kelijke stikstofproductie per koe 97 kg/koe/jaar. Dat 
zorgt voor een substantieel lagere afvoer van mest en 
een lagere aankoop van kunstmest. Het economisch re-
sultaat zit met 39.719 tussen dat van de andere twee si-
tuaties in.
Stikstofmeting moet betrouwbaarder
De resultaten geven duidelijk de gevolgen weer van de 
overstap naar het nieuwe gebruiksnormenstelsel. In-
tensieve bedrijven moeten meer dierlijke mest afvoeren 
en meer kunstmest aankopen, met als gevolg een forse 
daling van de arbeidsopbrengst. De bepaling van de be-
drijfsspeciﬁeke stikstofproductie via het ureumgetal 
biedt de melkveehouder de mogelijkheid om deze ar-
beidsopbrengstdaling te beperken. 
Uit de resultaten is ook af te leiden wat de consequentie 
is van een foutieve inschatting van de stikstofproductie 
door een onbetrouwbaar ureumgetal. Zou de formule 
met het ureumgetal een 15 procent te hoge stikstofpro-
ductie opleveren, dan zou in de laatste situatie gerekend 
moeten worden met een stikstofproductie van 1,15 x 97 
= 114 kg stikstof. Dan bedraagt de schade voor dit bedrijf 
ongeveer 3000 euro. Omgekeerd kan een bedrijf door 
een foutieve inschatting de andere kant op hetzelfde be-
drag aan voordeel hebben. Dit geeft aan dat het belang-
rijk is de betrouwbaarheid van de stikstofproductie-
schatting te verbeteren.
R. L. M. Taks, student Bedrijfs- en consumentenwetenschappen, 
Wageningen Universiteit
Dr. ir. P. B. M. Berentsen, universitair docent Bedrijfseconomie, 
Wageningen Universiteit
gebruiksnormen gebruiksnormen 
Minas 2005 zonder ureumgetal met ureumgetal
oppervlakte grasland (ha) 45 42,7 42,5
oppervlakte snijmais (ha) 0 2,3 2,5
stikstofniveau grasland (kg/ha) 245 300 259
aangekocht voer (1000 KVEM) 445 414 431
afgevoerde mest (m3) 150 1034 657
aangekochte N-kunstmest (kg) 5484 9355 6935
aangekochte P2O5-kunstmest (kg) 0 868 229
N-overschot (kg/ha) 247 235 231
P2O5-overschot (kg/ha) 20 5 6
Conclusies
–  Op intensieve bedrijven daalt de arbeidsopbrengst 
door de invoering van het gebruiksnormenstel-
sel.
–  Bedrijven hebben economisch gezien baat bij het 
bepalen van de bedrijfsspeciﬁeke stikstofproduc-
tie via het ureumgetal.
–  Het is belangrijk de betrouwbaarheid van het be-
palen van de stikstofproductie te verbeteren.
gebruiksnormen gebruiksnormen
Minas 2005 zonder ureumgetal met ureumgetal
opbrengsten 313.211 313.211 313.211
voerkosten 72.765 69.303 71.844
kunstmestkosten 3.340 6.558 4.335
mestafvoerkosten 1.561 10.797 6.853
overige variabele kosten 87.944 86.073 86.585
vaste kosten 103.875 103.875 103.875
arbeidsopbrengst 43.726 36.605 39.719
Tabel 2 – Economische resultaten (in euro’s) voor de drie beleidsalternatieven
Tabel 1 –  Technische  resultaten voor  de drie beleidsalternatieven


Mestwet kost boer veel geld : financieel gunstig voor bedrijven om bedrijfsspecifieke stikstofproductie via ureumgetal te bepalen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS