Stremke, S.

NARCIS 

Re-energize South Limburg: landschapsbenadering van energietransitie

Wageningen Yield 

14
N i e u w s b r i e f
Duurzaambouwen
re-eNergize south limburg
landschapsbenadering van energietransitie
  
Sven Stremke
Case studies en literatuuronderzoek hebben aangetoond dat ecologische concepten zoals bioritme en 
wederkerigheid succesvol zijn toegepast in ruimtelijke planning. Tijddelen, functielagen en het realiseren van 
recyclingsystemen zijn slechts enkele voorbeelden met directe of indirecte consequenties voor de ruimtelijke 
compositie van de gebouwde omgeving. Als een eerste stap hebben we een aantal relevante ecologische 
concepten toegepast in een case study ontwerp van de regio Zuid-Limburg. In samenwerking met een groep 
masterstudenten van het programma Landschapsarchitectuur aan de Universiteit van Wageningen hebben we 
paden weergegeven naar een energietransitie in het zuiden van Nederland.
Duurzame energielandschappen
Er kunnen twee verschillende concepten worden onderscheiden in de discussie over energietransitie. Ten eerste, alle 
soorten van energie gebaseerd op vernieuwbare bronnen werden besproken in de wetenschappelijke gemeenschap en 
het bredere publiek. Alleen met het groeiende bewustzijn van een sociaal eerlijk, milieuvriendelijke en economisch haal-
bare toekomst is de aandacht verschoven naar duurzame energiebronnen. Dit valt voornamelijk te wijten aan het feit dat 
sommige vernieuwbare technologieën, hoewel ze broeikasgassen verminderen, het milieu en ook mensen schaden. Men 
kan de Three Gorges Dam noemen, een massief waterreservoir in China waarvan de bouw hele steden met miljoenen 
inwoners heeft doen verplaatsen. Lerend van het verleden moeten we niet alleen streven naar een maximalisatie van de 
energieopbrengst, maar ook proberen om het evenwicht te bewaren tussen energieopwekking en andere milieufuncties, 
zoals voedselproductie, recreatie en behoud van biodiversiteit. Dit is wat wordt bedoeld met duurzame energieland-
schappen. We zijn overtuigd dat een grote hoeveelheid energie kan worden opgewekt op vernieuwbare wijze zonder 
daarmee ander grondgebruik, biodiversiteit of landschapsbeleving aan te tasten.
Volgens ecologische theorieën wordt de capaciteit van duurzame energieoogst beïnvloed door de geografische ligging, 
het klimaat en de geologie, en daardoor beperkt. Deze kennis onderstreept alleen de dringende behoefte van toene-
mende energie-efficiëntie terwijl we steeds meer concurreren met andere landen voor de resterende niet-vernieuwbare 
bronnen op aarde. De nieuwe generatie duurzame energielandschappen produceert en slaat energie niet alleen op maar 
verbetert ook de energie-efficiëntie door geavanceerde technologische en ecologische middelen. Materiaalkringlopen, 
energiecascadering en tweede-generatie biomassaproduction zijn voorbeelden van de vele waardevolle benaderingen 
die worden onderzocht op hun ruimtelijke consequenties. Het ontwerpen van duurzame energielandschappen is om een 
omgeving te verbeelden die energie opwekt, opslaat, cascadeert en bespaart door middel van geavanceerde ruimtelijke 
planning en verbeterd landgebruik zonder andere cruciale functies en diensten te belemmeren.
Landschapsstrategieën voor Zuid-Limburg
Zuid Limburg heeft als regio een sterke historie als energieleverancier van de rest van Nederland. Echter, met het sluiten 
van de kolenmijnen in de vroege jaren zestig verloor de regio niet alleen duizenden banen maar werd hij ook afhankelijk 
van energie-import vanuit Noord-Nederland en het buitenland. Op dit moment komt ongeveer 98% (!) van de energie 
van buiten de regio. In januari 2007 nodigden we een groep van internationale masterstudenten uit om met ons een 
duurzamere toekomst voor deze unieke regio in het zuiden van het land te verbeelden. Onze drijfveren waren de 
uitputting van fossiele energiebronnen, waarmee CO
2
-emissie wordt vergroot, evenals de al genoemde afhankelijkheid 
van energie-import en het economische tekort van de regio. Onze opdracht was om duurzame energielandschappen te 
ontwerpen die de regionale zelfvoorziening van Zuid-Limburg zouden vergroten. Het werkveld omvatte verscheidene te 
onderzoeken energiegerelateerde aspecten, zoals energiebesparing, assimilatie, opslag, transport, verbruik en hergebruik 
van energie, evenals de verkenning van toegevoegde waarden van een duurzame energietransitie.
Gedurende een periode van vier maanden bezochten de deelnemers het gebied, hielden interviews en ontmoet-
ten een groot aantal vertegenwoordigers van regionale initiatieven zoals het Minewater Project in Heerlen, de 
Interessegemeenschap Kleine Landschapselementen en het Regional Centre of Expertise (RCE). Vooral gesprekken met 
de boeren en middelgrote ondernemingen zoals de Gulpener Brouwerij hielpen om de relevante ontwikkelingen en 
zorgen van de inwoners te begrijpen. Tijdens het ontwerpproces werd de groep in drie kleine werkeenheden verdeeld 
Dipl.Ing. S. (Sven) Stremke M.A. is landschapsarchitect en onderzoeker bij de leerstoel Landschapsarchitectuur van 
Wageningen University and Research. Samen met universitair docent ir. Rudi van Etteger en prof.dr. Jusuck Koh, begeleidde 
hij het masteratelier over duurzame energielandschappen in South Limburg. 
Onderzoeksvragen van 
het regionale atelier Zuid-
Limburg
Hoe kunnen we •	
bestaande energiestro-
men en materiaalkringlo-
pen optimaliseren?
In welke mate kunnen •	
we duurzame energie 
opwekken in de region?
Hoe zal een duurzame •	
energietransitie het land-
schap beïnvloeden?
Landschapsstrategie: weder-
zijdse relatie tussen boeren en 
de stad, waarbij energie wordt 
verkregen uit vergisting van 
mest en reststoffen van nabije 
landbouw [Kees Neven, WUR]
15
N i e u w s b r i e f
Duurzaambouwen
Voor meer informatie over het case study ontwerp voor de regio Zuid-Limburg kunt u contact opnemen met de auteur voor 
een exemplaar van de projectpublicatie ‘ReEnergize South Limburg – Designing Sustainable Energy Landscapes’: sven.
stremke@wur.nl. Alle illustraties zijn gemaakt door de deelnemers aan het masteratelier en vormen deel van het boekwerk 
ReEnergize South Limburg.
die de Maasvallei, het Heuvelland en Parkstad dieper onderzochten. Deze drie subregionale gebieden hebben allemaal 
unieke kwaliteiten en verschillende aanpakken werden dan ook voorgesteld. Alle strategieën zijn toegepast en getest, 
gevisualiseerd en gepresenteerd aan het publiek. Gebaseerd op uitgebreide locatieanalyse, interviews, ontwerpwerk en 
openbare debatten hebben we vervolgens een aantal voorschrijvende ontwerpstrategieën geformuleerd die kunnen 
helpen bij het ontwerp van energievoorzienende regio’s. 
De meeste van deze landschapstrategieën zijn geworteld in de ruggegraat van onderwijs in landschapsarchitectuur, het 
begrip en de waardering van het landschap dat uit bebouwde en niet-bebouwde gebieden bestaat. Echter, ze represen-
teren krachtige ideeën en wetenschappelijke redenering om ruimtelijk ontwerpers, architecten en planners te inspireren.
Ontwerprichtlijnen: tijdelijke aspecten van korte-cyclus energiegewassen en plaatsing van een biomassakrachtcentrale in 
relatie met biomassaplantages, infrastructuur en woningen [Claire Oude Aarninkhof, Matijn Slob and Maria 
Galon, WUR]
Landschapsbenadering van energietransitie
Het ontwikkelen van een integrale en regeneratieve benadering van (landschaps)ontwerp 
die zowel stedelijke en landelijke gebieden bevat is één van de onderzoeksdoelen van het 
programma Landschapsarchitectuur aan de Universiteit van Wageningen. Het is belangrijk 
om te benadrukken dat het accent niet alleen ligt op duurzame energietransitie; ons werk 
behelst ook andere essentiële uitdagingen, zoals de beperking van mondiale opwarming en 
het onderhoud van culturele landschappen. De opkomende landschapsbenadering is één 
manier om te leren van onze omgeving, een wetenschappelijke methode. De land-
schapsbenadering beschrijft het hele landschap as overlappende stukken, elk met talloze 
onontbeerlijke natuurlijke processen. Het herkent de groeiende invloed van de mens op 
natuurlijke ecosystemen en onze verantwoordelijkheid voor andere soorten. Per definitie 
integreert de landschapsbenadering ruimtelijk denken (bijvoorbeeld de locatie) met de 
kennis van ecologische processen (bijvoorbeeld de energiestroom). Het staat ons toe om 
bestaande ecologische concepten en theorieën door te vertalen in voorschrijvende land-
schapsstrategieën en ontwerprichtlijnen. Met dit artikel hoop ik de ruimtelijk ontwerper, 
architect en planner te hebben gewezen op de vele kansen die ontstaan 
als ecologische kennis ruimtelijk voorstellingsvermogen raakt. Precies 
deze symbiose tussen het begrip van natuurlijke processen en creatieve 
ruimtelijke denkwijzen vormt de basis voor de landschapsbenadering die 
oplossingen verbeeldt van een duurzamer toekomst..
Selectie van landschaps-
strategieën voor duur-
zame energietransitie
Herverbinding van bron- •	
en afvoergebieden
Integreren van de •	
ruimtelijk-temporele 
benadering
Promoten van compact-•	
heid en verdichting
Rekening houden met •	
optimale niveaus van 
meervoudige functies
Vergroten van (groot-•	
schalige) proces-
efficiënties
Strategisch plan voor het 
Maasvallei energielandschap in 
2030 [Claire Oude Aarninkhof, 
Matijn Slob and Maria Galon, 
WUR]


Re-energize South Limburg: landschapsbenadering van energietransitie

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available