Melk biedt niet alleen bescherming aan zuigelingen en pasgeboren zoogdieren. Ook gespeende dieren en volwassenen profiteren van de gezonde inhoudsstoffen in melk. Dankzij nieuwe technieken heeft ASG zicht op voermethoden die het gehalte aan gezondheidsbevorderende stoffen in melk verhoge

Becker, P.M.

Jansman, A.J.M.

Smits, M.A.

Vuuren, A.M., van

Dutch

Name not available

Melk kan nog gezonder

Wageningen Yield 

12 augustus  2   2008 13augustus  2   2008
Werd aan het begin van de twintigste eeuw nog amper melk gedronken door volwasse-
nen, vandaag de dag behoort zuivel in Nederland 
tot de dagelijkse kost. Dat is een gevolg van de in-
voering van gesloten koelketens en de ontwikke-
ling van nieuwe zuivelproducten. De consumptie 
van pure melk loopt de afgelopen decennia gestaag 
terug. De vraag naar yoghurts en de nieuwe genera-
tie melkdranken neemt juist sterk toe. Smoothies, 
ofwel drankjes op vruchtenbasis die melk of wei be-
vatten, milkshakes en probiotische zuiveldranken 
hebben een marktpositie bij de gezondheidsbewus-
te klant weten te veroveren. 
Ook bioactieve stoffen die uit koemelk worden ge-
wonnen spelen een steeds grotere rol in de humane 
voeding. Ze verhogen bijvoorbeeld de weerstand te-
huis waarmee gedetailleerde eiwit- en vetzuurpro-
fielen van verschillende melkmonsters met elkaar 
vergeleken kunnen worden. Dit levert veel meer 
informatie op dan metingen die alleen iets zeggen 
over het totale gehalte aan eiwit of vet en niets over 
de samenstelling van de individuele componenten. 
Met andere technieken kan naar de activiteit van 
genen worden gekeken in de uiercellen die de melk 
produceren. Deze genactiviteit bepaalt niet alleen 
de uiteindelijke samenstelling van melk, maar geeft 
ook aan hoe deze samenstelling tot stand komt, 
welke biochemische syntheseroutes werkzaam zijn 
en hoe deze eventueel bijgestuurd kunnen worden. 
Met behulp van deze nieuwe technieken is het mo-
gelijk om veel nauwkeuriger te kijken naar het ef-
fect van voeding op de samenstelling van koemelk. 
In de toekomst kunnen alle verschillen die tussen 
Melk kan nog gezonder
ASG wil meer inzicht in en bredere to epassing van bioactieve stoffen uit melk
Melk biedt niet alleen bescherming aan zuigelingen 
en pasgeboren zoogdieren. Ook gespeende dieren en 
volwassenen profiteren van de gezonde inhoudsstoffen 
in melk. Dankzij nieuwe technieken heeft ASG zicht 
op voermethoden die het gehalte aan gezondheids-
bevorderende stoffen in melk verhogen.
gen ongunstige micro-organismen of verbeteren de 
darmfunctie. Met name lactoferrine is een dergelijk 
gezondheidsbevorderend melkeiwit. Niet alleen 
wordt het als voedingssupplement voor baby’s en 
volwassenen gepromoot, op grond van zijn antibac-
teriële en antivirale werking wordt het ook toege-
voegd aan cosmetica en verzorgingsproducten.
Genetische invloed
Het spectrum aan bioactieve stoffen in de melk is 
vrij breed. Bioactieve stoffen bestaan voornamelijk 
uit gezondheidsbevorderende eiwitten (antilicha-
men en lactoferrine), complexe koolhydraten, vet-
ten, vetzuren en vetachtige componenten. Sommi-
ge bioactieve stoffen zijn slechts in latente vorm in 
de melk aanwezig. Dit wil zeggen dat ze in de melk 
nog niet werkzaam zijn en pas na hun consumptie 
door verteringsenzymen in het maagdarmkanaal 
vrijkomen, zoals bioactieve peptiden, vetzuren en 
monoglyceriden.
De samenstelling van melk varieert per koe en per 
bedrijf en is voor een belangrijk deel genetisch be-
paald. Ook de veevoeding beïnvloedt de samenstel-
ling van melk in aanzienlijke mate. Naast de zes 
‘hoofdeiwitten’ (lactalbumine, lactoglobuline en 
vier typen caseïne) bevat melk enige honderden zo-
genaamde ‘minor’ (ondergeschikte) eiwitten en 
vele tientallen vetachtige verbindingen in verschil-
lende concentraties. 
Er zijn recent nieuwe onderzoekstechnieken be-
schikbaar gekomen waarmee al deze componenten 
veel nauwkeuriger dan voorheen en gelijktijdig in 
kaart gebracht kunnen worden. Zo heeft de Animal 
Sciences Group (ASG) technieken en expertise in 
individuele dieren worden gevonden, gebruikt wor-
den voor selectie in de fokkerij. 
Melk verrijken
Om koemelk nog gezonder te maken voor de con-
sument kan deze worden verrijkt met natuurlijke 
inhoudsstoffen. Voorbeelden zijn gehalten aan vita-
minen (bijvoorbeeld vitamine A en E) en mineralen 
(bijvoorbeeld ijzer en selenium). ASG tracht via 
doelgerichte voedingsstrategieën het gehalte aan 
onverzadigde vetzuren in melk te verhogen. Meer-
voudig onverzadigde vetzuren verminderen het ri-
sico op hart- en vaatziekten.
Het verhogen van het aandeel onverzadigde vetzu-
ren in melk is alleen mogelijk als koeien meer on-
verzadigde vetzuren opnemen. Zo zagen Wagening-
se onderzoekers tijdens het weideseizoen in 
Mari Smits
Ad van Vuuren
Alfons Jansman
Petra Becker
14 augustus  2   2008
koemelk een stijging van het gehalte aan rumen-
zuur, een zogenaamd geconjugeerd linolzuur (CLA, 
conjugated linoleic acids).
Bacteriële activiteiten in de pens werken de verho-
ging van het gehalte aan onverzadigde vetzuren in 
de melk echter tegen door de opgenomen vetzuren 
te verzadigen. Gemiddeld zetten pensbacteriën 80 
procent van de onverzadigde vetzuren om in verza-
digde vetzuren. Bij individuele dieren kan dit per-
centage tussen 35 en 100 procent variëren. ASG 
doet onderzoek naar de oorzaak van deze variatie.
Het  beschermen van onverzadigde vetzuren tegen 
bacteriële activiteiten in de pens lijkt de meest aan-
gewezen methode om de gehalten aan onverzadig-
de vetzuren in melk te verhogen. Een andere bena-
dering is het verminderen van de verzadigende 
activiteit van de bacteriën zelf.
In de praktijk voegt men op dit moment geëxtru-
deerd (geperst) lijnzaad toe aan melkveerantsoenen 
om het gehalte aan onverzadigde vetzuren (lino-
leenzuur en rumenzuur) in melk te verhogen. Lijn-
zaad is rijk aan omega 3-linoleenzuur. Onder on-
gunstige omstandigheden kan in de pens echter 
ook meer trans10, cis12 CLA ontstaan. Dit onverza-
digde vetzuur remt de vetvorming in de uier. Een 
scherpe daling in de melkvetproductie treedt daar-
door op. Het is niet duidelijk of dit CLA wel een ge-
zondheidsbevorderende werking heeft.
Zowel in Wageningen als in Lelystad doet ASG in 
samenwerking met zuivel- en diervoederproducen-
ten onderzoek naar voedingsmaatregelen om de 
vetzuursamenstelling in melk aan te laten sluiten 
bij de nieuwste inzichten over gezonde voeding.
Diarree bestrijden via melk
Het is algemeen bekend dat melk een groot aantal 
bioactieve stoffen bevat. Toch ontbreekt vaak nog 
de kennis over het gebruik van deze stoffen in zo-
wel de humane als de diervoeding. De natuur heeft 
het beschermende principe van moedermelk uitge-
vonden ter ondersteuning van de ontwikkeling en 
de gezondheid van pasgeboren zoogdieren. Echter, 
zowel zoogdieren rond en na het spenen als ook 
pluimvee kunnen soms best wat extra bescherming 
gebruiken.
Met name wei en daarvan afgeleide producten zijn 
belangrijke ingrediënten voor melkvervangers, 
voeders voor jonge dieren en humane voeding. De 
samenstelling van wei is afhankelijk van de pro-
ductiewijze, de procesomstandigheden en/of de 
soort kaas die wordt gemaakt. De herkomst en het 
verwerkingsproces van wei bepalen naast de nutri-
tionele waarde de hoeveelheid bioactieve stoffen 
in de weiproducten. Met behulp van de Seldi-Tof-
MS-methodiek gaat ASG na in welke hoeveelhe- 
den belangrijke bioactieve eiwitten aanwezig zijn 
in verschillende weiproducten. Zo kan worden 
vastgesteld of bepaalde eiwitten in weimonsters 
aanwezig zijn of ontbreken. Daardoor kunnen ver-
banden worden gelegd tussen specifieke gezond-
heidsbevorderende werkingen en de samenstelling 
van weimonsters.
Met deze kennis heeft ASG bijvoorbeeld een test 
ontwikkeld om het effect van bioactieve stoffen uit 
melk op de preventie van diarree vast te stellen. Tij-
dens het afwennen van de moedermelk zijn de 
meeste dieren gevoeliger voor darmstoornissen en 
diarree. 
Dr. P. M. Becker, onderzoeker microbiologie en fysiologie ASG
Dr. A. J. M. Jansman, onderzoeker voeding eenmagigen ASG
Dr. A. M. van Vuuren, onderzoeker herkauwervoeding ASG
Prof. dr. M. A. Smits, hoogleraar diergenomica ASG 
Speuren naar gezondheidsbevorderende stoffen in melk
Binnen de Animal Sciences Group (ASG) van Wa-
geningen UR wordt met behulp van geavanceerde 
technieken naar gezondheidsbevorderende stof-
fen in melk gekeken. Het is de bedoeling om com-
ponenten in melk en wei op te sporen en hun 
waarde voor mens en dier te bepalen. Daarnaast 
bestudeert ASG de effecten van veevoeding en an-
dere managementfactoren op de melksamenstel-
ling. 
Specifieke aandachtspunten zijn: 
–  de ontwikkeling van nauwkeurige meetmetho-
dieken om relaties tussen melkveevoeding en 
melkkwaliteit in kaart te brengen; 
–  een manier te vinden voor een natuurlijke ver-
rijking van koemelk met onverzadigde vetzuren 
ter bescherming van hart en bloedvaten bij de 
mens; 
–  het uitvoeren van verdiepend onderzoek naar 
stoffen die de darmgezondheid van eenmagigen 
bevorderen.


Melk kan nog gezonder

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield