Vijverteelt is praktisch verdwenen in Nederland maar in de recreatieve sfeer groeit de belangstelling voor siervisvijvers. Een mooie waterpartij oogt mooi, is rustgevend, en –zo denkt men – vereist weinig onderhoud. Dit is echter niet helemaal juist. Het mooi en gezond houden van een vijver vraagt toch enige aandacht en inzicht. Hier gaan we in op het bekalken van vijvers

Verdegem, M.C.J.

Dutch

Wageningen Yield 

 35 ❘ AquAcultuur
2008 - nr. 6
capita selecta
Het bekalken van vijvers:
waarom en wanneer?
Marc Verdegem (Wageningen Universiteit)
vijverteelt is praktisch verdwenen in Nederland maar in de recreatieve sfeer groeit de 
belangstelling voor siervisvijvers. Een mooie waterpartij oogt mooi, is rustgevend, en – 
zo denkt men – vereist weinig onderhoud. Dit is echter niet helemaal juist. Het mooi en 
gezond houden van een vijver vraagt toch enige aandacht en inzicht. Hier gaan we in op 
het bekalken van vijvers.
1. Bij contact van ongebluste kalk (CaO) met water 
wordt calciumhydroxide gevormd. Dit is een gevaarlijke 
reactie waarbij veel warmte vrijkomt en daarom is CaO 
niet zomaar vrij verkrijgbaar. Gebluste kalk (Ca(OH)2) 
reageert minder stevig met water, en is daarom iets 
gemakkelijker verkrijgbaar.
Om de waterkwaliteit op pijl te houden 
is het aanbevolen een vijver gedurende 
enkele weken per jaar droog te leggen. 
Dan wordt het op de bodem opgehoopte 
organisch materiaal afgebroken en ziekte-
kiemen en parasieten worden grotendeels 
uitgeschakeld. Zonder jaarlijkse droogleg-
ging zal de waterkwaliteit van jaar tot jaar 
langzaam verminderen. Bijkomend voor-
deel van drooglegging is dat tijdens de 
droge periode het gemakkelijker is herstel-
lingen uit te voeren en de ontwikkeling van 
riet en andere waterplanten bij te houden. 
Drooggelegde vijvers zijn ook handig voor 
het gelijkmatig verspreiden van kalk over 
de bodem. 
Door het bekalken van de bodem wordt de 
pH en buffercapaciteit verhoogd, komt cal-
cium beschikbaar voor bodemorganismen, 
verhoogt de snelheid waarmee organisch 
materiaal wordt afgebroken en vergemak-
kelijkt het neerslaan van zwevende deeltjes 
in het water, waardoor het water helderder 
wordt. Gebruikt men als bekalkingsmiddel 
ongebluste (CaO)1 of gebluste (Ca(OH)2) kalk 
dan helpt dit bovendien bij het ontsmetten 
van de bodem. Meestal echter wordt ge-
wone kalk met als belangrijkste component 
calciumcarbonaat (CaCO3) gebruikt. 
Kalk in water reageert met de aanwezige 
koolstofdioxide (CO2) als volgt:
CaCO3 + H2O + CO2 ←→ Ca2+ + 2HCO3-.
Het eindresultaat is bicarbonaat (HCO3-) en 
calcium (Ca2+).
Deze reactie suggereert dat CaCO3 zal con-
curreren met planten en fytoplankton voor 
het beschikbare CO2. Aanvankelijk is dit ook 
zo. Het vrije CO2 in de waterkolom zal snel 
opgebruikt geraken en daarnaast zal het CO2 
dat geleidelijk vrijkomt door afbraak van or-
ganisch materiaal ook onmiddelijk omgezet 
worden in bicarbonaat. Vrij CO2 in water is 
een vluchtige stof. Bicarbonaat daarente-
gen lost op in water. Door het CO2 dat zou 
vervluchtigen naar de atmosfeer vast te 
AquAcultuur ❘ 36
2008 - nr. 6
leggen als bicarbonaat, wordt een buffer 
aangelegd. In water zijn koolstofdioxide 
en bicarbonaat verhoudingsgewijs met 
elkaar in evenwicht. Het netto resultaat van 
bekalken is dus dat een paar weken na het 
toedienen de CO2-evenwichtsconcentratie 
hoger ligt dan voor het toedienen. Boven-
dien is er ook meer CO2 beschikbaar voor 
planten dan voorheen omdat telkens als er 
CO2 wordt opgenomen door planten er een 
fractie van het aanwezige bicarbonaat zal 
worden omgezet tot CO2. 
In vijvers met een modderbodem neutrali-
seert kalk in de eerste plaats de zuurgraad 
van de bodem. Kleine (colloïdale) deeltjes 
(organische materiaal of klei) in de bodem 
zijn negatief geladen en adsorberen2 posi-
tief geladen ionen3 (kationen) zoals Ca2+ (cal-
cium), Al3+ (alluminium) of Na+ (natrium). 
De hoeveelheid kationen gebonden aan 
deeltjes in de bodem is in evenwicht met 
kationen opgelost in het omringende water. 
Hoe kleiner de bodemdeeltjes, hoe groter 
hun gezamelijk oppervlak, en hoe meer 
kationen de bodem kan vasthouden. Dus 
een kleibodem heeft een grotere adsorp-
tiecapaciteit dan een zandbodem. 
In bodems met een lage pH is vooral Al3+ 
geadsorbeerd aan de bodemdeeltjes. Het 
geadsorbeerde aluminium is in evenwicht 
met aluminium deeltjes opgelost in het 
omringende water, die op hun beurt in 
evenwicht zijn met aluminiumhydroxides 
(hier voorgesteld als Al(OH)3):
Al- mud ←→ Al3+ + 3H2O ←→ Al(OH)3 ↓ + 
3H+
In elke bodem zijn aluminiumhydroxides 
aanwezig. Ze zijn moeilijk oplosbaar en 
zijn vooral in vaste vorm (als mineraal) in 
de bodem. Het pijltje (↓) in de evenwichts-
reactie wijst erop dat Al(OH)3 gemakkelijk 
neerslaat. De evenwichtsreactie vertelt ons 
dat hoe meer aluminium er is geadsorbeerd 
aan bodemdeeltjes hoe zuurder de bodem 
zal zijn (meer H+).
In tegenstelling to Al3+, zijn Ca2+ en Na+ 
typisch voor bodems met een hogere, 
meer neutrale pH. Wordt een vijver bekalkt 
dan neutraliseert CaCO3 de zuurgraad in 
de bodem door H+ te binden volgens de 
reactie:
CaCO3 + 2H+ → Ca2+ + CO2 + H2O
Door kalk toe te voegen wordt dus H+ 
gebonden waardoor er steeds meer alu-
miniumhydroxides neerslaan in de bodem. 
Bijgevolg blijft er minder vrij Al3+ beschik-
baar om te adsorberen aan bodemdeeltjes. 
Daardoor kunnen vrijgekomen Ca2+ katio-
nen aluminium vervangen op de adsorbtie-
plaatsen in de bodem. Door het binden van 
H+ wordt de bodem minder zuur en stijgt de 
pH. Hoe groter de adsorptiecapaciteit van 
de bodem is hoe meer Ca2+ geadsorbeerd 
kan worden en hoe groter de kalkbehoefte, 
maar ook hoe groter het bufferend effect op 
de zuurgraad (pH) naderhand.
In normale viskweekvijvers, die jaarlijks 
enkele weken worden drooggelegd, vari-
eert de jaarlijks terugkerende kalkbehoefte 
tussen de 750 en 1250 kg/ha. Het toedienen 
van kalk leidt op korte termijn tot een ver-
slechtering van de waterkwaliteit. Kalk is 
moeilijk oplosbaar in water en zinkt naar de 
bodem. Het bindt fosfaat en CO2 waardoor 
algen en waterplanten het moeilijk krijgen, 
en de pH springt zo snel omhoog dat de 
dieren moeite hebben zich tijdig aan te 
2. Positief geladen kationen adsorberen aan het ne-
gatieve geladen oppervlak van colloidale deeltjes in 
de bodem.
3. Een ion is een atoom of meerdere atomen die elek-
trisch geladen zijn door een gebrek aan, of overschot van, 
een of meer elektronen. Is het positief geladen spreekt 
men van een kation, is het negatief geladen spreekt 
men van een anion.
 37 ❘ AquAcultuur
2008 - nr. 6
passen. Echter, na enkele weken merkt men 
dat de pH in de bodem stijgt, waardoor ook 
de oplosbaarheid van fosfaat verbetert. De 
voorraad beschikbaar CO2 stijgt ook. Toch 
leidt in de meeste gevallen het toedienen 
van kalk alleen niet tot een verhoogde 
productie van algen of waterplanten. Naast 
CO2 hebben algen en planten ook andere 
nutriënten nodig zoals stikstof (N) of fosfaat 
(P). Wil men de productie verhogen dan kan 
men het best enkele weken na het bekalken 
de vijver bemesten.
In Nederland is de beste periode om een 
vijver te bekalken op het einde van de 
winter, bij voorkeur na enkele weken van 
drooglegging. Wordt de vijver nooit droog-
gelegd dan is het begin van de winter het 
beste moment om te bekalken. 
Een goed beheerde siervisvijver hoeft 
men zelden of nooit te bekalken. In vijvers 
die niet lekken (veel siervijvers hebben 
een waterdichte bodem), zonder water-
doorstroming en zonder toevoeging van 
voedingsstoffen (voedsel, dode bladeren, 
wegvloeiend regenwater) is het effect van 
bekalking praktisch permanent. In situaties 
waar vijvers vaak overstromen of waar veel 
water wegsijpelt in de bodem is regelmatig 
bekalken noodzakelijk. Ook vijvers die veel 
organische materiaal invangen verzuren 
langzaam. Ervaring leert dat men gemid-
deld het volume van een 1 m diepe vijver 
met een kleileem bodem 10 keer kan ver-
versen, alvorens opnieuw te bekalken. Als 
men merkt dat de vijver snel verzuurt duidt 
dit op een aanzienlijke waterverversing of 
lek, of een snelle instroom van organisch 
materiaal. Deze oorzaken moeten eerst 
opgelost worden alvorens te bekalken.


Het bekalken van vijvers: waarom en wanneer?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS