Is biologisch voedsel beter dan gangbaar? Hoe hard zijn de bewijzen daarvoor? En hoe sterk moet het bewijs zijn voordat je het als claim op een product mag zetten? In dit Biokennis bericht een overzicht van de wetenschappelijke conclusies en de mogelijkheden om biologisch te promoten als beter, neergezet tijdens een werkbijeenkomst over gezondheid en voeding op 27 maart 2008

Berg, I., van den

Vijver, L.P.L., van de

Dutch

Name not available

Gezondheid als marketinginstrument

Wageningen Yield 

#1 Markt & Keten
bioKennis 
bericht  mei 2008
#1 Markt & 
Keten
bioKennis bericht is een uitgave van Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut
Gezondheid als marketinginstrument
z
Onderzoek naar gezondheid 
biologische producten
Biologische producten kunnen op twee  
manieren beter (of minder goed) zijn dan 
gangbare producten. De stoffen die in  
de producten zitten kunnen verschillen.  
Dan gaat het om de vraag of biologische 
producten meer gezonde of minder onge-
zonde stoffen bevatten. Daarnaast kan het 
voedsel als geheel een ander effect hebben 
op de gezondheid. Lucy van de Vijver, van 
het Louis Bolk Instituut, geeft een overzicht. 
Meer positieve componenten
Biologische producten bevatten gemiddeld 
genomen meer componenten die positief 
zijn voor de gezondheid dan gangbare  
producten (zie tabel 1). Dat is op te maken 
uit een vergelijking tussen verschillende  
studies. Lastig is dat het om gemiddelden 
gaat.  
Er zijn uitschieters naar boven en naar  
beneden en de ene studie komt met andere 
resultaten dan de andere. Neem de polyfe-
nolen. Dat zijn secundaire plantmetabolieten 
waarvan wordt aangenomen dat ze onder 
andere ontstekingen in het menselijk  
lichaam remmen. Van de vijftien studies 
concluderen acht dat biologisch meer van 
deze gezonde stoffen bevat, vijf studies 
komen op gelijke gehalten uit en twee vin-
den minder in biologisch. Bovendien is de 
spreiding van de resultaten groot. Die vari-
atie is te groot om te kunnen zeggen: ‘bio-
logisch bevat meer gezonde stoffen dan 
gangbaar’.
Opvallend is dat de meeste positieve com-
ponenten meer voorkomen in biologisch 
dan gangbaar. Een uitzondering hierop 
vormt het eiwitgehalte in graan. Dat is  
logisch omdat bij de teelt van biologisch 
graan meestal minder stikstof toegediend 
Is biologisch voedsel beter dan gangbaar? Hoe hard zijn de bewijzen daarvoor? En hoe sterk moet 
het bewijs zijn voordat je het als claim op een product mag zetten? Hieronder volgt een overzicht 
van de wetenschappelijke conclusies en de mogelijkheden om biologisch te promoten als beter, 
neergezet tijdens een werkbijeenkomst over gezondheid en voeding op 27 maart.
Component Een lager of hoger  Soort product
 percentage in biologisch 
 dan in gangbaar 
Eiwit 10 - 20 % lager Graan
Goede vetzuren (CLA en omega 3) 10 - 80 % hoger Melk, zuivel 
Vitamine C 05 - 90 % hoger Bladgroente, vruchten
Secundaire plantmetabolieten  10 - 50 % hoger Vruchten, mais, wijn, 
(flavonoïden, polyfenolen,   bepaalde groenten 
glucosinolaten, carotenoïden) 
Droge stofgehalte Max 20 % hoger Groenten
Tabel 1: Vóórkomen positieve componenten
De bijeenkomst was een initiatief van 
Wageningen UR en de Vereniging Biolo- 
gische Productie en handelsbedrijven (VBP). 
Sprekers waren Lucy van de Vijver, van het 
Louis Bolk Instituut, Yvonne Huigen van de 
Voedsel en Waren Autoriteit (VWA), en 
Isabelle van den Berg, van het LEI. 
 bioKennis 
bericht  mei 2008
z
wordt. Wel kan het zijn dat de kwaliteit van 
deze eiwitten voor de mens hoger is omdat 
het om voor de mens essentiële eiwitten 
gaat. Maar dit is niet voldoende onder-
zocht. 
Minder negatieve componenten 
De meeste ongewenste componenten,  
namelijk die componenten die minder goed 
zijn voor de gezondheid van mensen,  
komen in gelijke mate of minder voor in bio-
logische producten dan in gangbare  
(zie tabel 2).
Voor de hand ligt dat er minder residuen van 
pesticiden in groente, graan en vruchten en 
minder antibiotica in melk en vlees te vinden 
is. Onderzoek bevestigt dit vermoeden.  
Datzelfde geldt voor antibioticaresistente 
bacteriën in kippen en varkens.  
Het aantal mycotoxines in graan blijkt gelijk 
te zijn voor beide productiewijzen. De voor-
aanname dat biologisch graan meer mycot-
oxinen bevat omdat er niet tegen fusarium 
wordt gespoten blijkt dus niet waar te zijn. 
Salmonella wordt op biologische varkens-
bedrijven weinig aangetroffen, maar Campy-
lobacter wel. Ook biologische kippen zijn 
vaker besmet met Campylobacter dan  
Salmonella. De campylobacterbesmetting 
was hoger bij biologische dan bij gangbare 
vleeskuikens.
Pathogene E-coli 0157 komt zowel bij rund-
vee uit de biologische als gangbare veehou-
derij voor. De vooronderstelling is dat de 
aard van het voer de aanwezigheid van  
Salmonella beïnvloedt. Dit lijkt bij Campylo-
bacter en E-coli 0157 niet het geval. Het 
nitraatgehalte in groenten is lager, al zijn  
er ook studies die meer nitraat in wortel 
vinden. Het enige dat duidelijk opvalt is  
het dioxinegehalte in eieren, dat vanwege 
buitenuitloop gemiddeld hoger is in biologi-
sche eieren. De kippen eten buiten meer 
wormen, die dioxine aan zich binden in hun 
vet. Met de opschaling van de biologische 
pluimveehouderij is het dioxinegehalte van 
de eieren flink gedaald, omdat op grotere 
pluimveebedrijven de kippen meer binnenblij-
ven en de kippen binnen gevoerd worden.
Klein effect van biologische voeding
Biologische voeding lijkt een effect te 
hebben op parameters die van invloed zijn 
op de gezondheid, zowel bij mensen als bij 
dieren. Dat laat een beperkt aantal studies 
zien. Het aantal studies is echter te klein 
om harde conclusies te mogen trekken. 
Meer studies die de conclusies onderbou-
wen zijn dan ook hard nodig. 
Vanuit studies met dieren zijn er aanwijzin-
gen dat op een biologisch dieet de vrucht-
baarheid omhoog gaat, het immuunsy-
steem beter werkt en het lichaamsgewicht 
daalt. Een recent onderzoek met kippen 
bevestigt dit beeld. Met zowel biologisch 
als met gangbaar voer waren de kippen 
gezond. Kippen die gangbaar voer aten, 
groeiden sneller. Maar als de dieren een 
ziekmakende dosis van een bepaald eiwit 
kregen herstelden ze met een biologisch 
dieet sneller. Ook de eerste uitkomsten  
van cohortonderzoek onder drieduizend 
moeders en kinderen laten een effect van 
biologische voeding op de gezondheid zien. 
Een kwart hiervan heeft een ‘alternatieve’ 
levensstijl. Moeders die meer dan negentig 
procent biologische zuivel binnen kregen 
hadden meer CLA in de moedermelk.  
Na twee jaar was het risico op eczeem  
dertig procent lager als de kinderen meer 
dan negentig procent biologische zuivel 
binnen kregen. 
Verordening voedings- en  
gezondheidsclaims
De EU kent de Verordening Voedings- en 
gezondheidsclaims (zie www.vwa.nl. en 
zoek naar verordening 1924/2006).  
Deze is bedoeld om consumenten beter  
te beschermen tegen onjuiste claims en  
om oneerlijke concurrentie tegen te gaan 
omdat in de hele EU dezelfde regels gaan 
gelden. De verordening is al wel van kracht 
maar veel onderdelen zijn nog niet klaar en 
er gelden verschillende overgangstermij-
nen. 
De verordening geldt voor allerlei uitingen, 
van etiketten van verpakte levensmiddelen 
inclusief voedingssupplementen, tot  
reclame, handelsmerken en ook voedsel  
in de horeca of ziekenhuizen moet eraan 
voldoen. De regels gaan niet alleen op voor 
de verpakking, maar ook voor logo’s,  
illustraties en de merknaam. 
Yvonne Huigen, van de VWA, geeft uitleg.
Voorwaarden claim
Om een claim te mogen gebruiken gelden 
verschillende voorwaarden. Een aantal  
hiervan volgen hieronder: 
•  De claim moet voorkomen op één van 
de lijsten van de Europese Commissie 
(deze zijn nog niet compleet); 
•  De claim moet voldoen aan een  
voedingsprofiel (die nog moeten wor-
den vastgesteld, zie Voedingsprofiel);
•  De voedingsstof moet een bewezen 
effect hebben. Dit kan nutritioneel of 
fysiologisch zijn;
•  Deze stof moet in significante  
hoeveelheden aanwezig zijn;
•  Het lichaam moet de stof op kunnen 
nemen;
• De claim mag niet misleidend zijn;
•  De claim mag niet leiden tot twijfels 
over andere levensmiddelen;
•  Mag geen excessieve consumptie  
stimuleren.
Voedingsprofiel
De Europese Commissie stelt een  
voedingsprofiel op. Dat zijn voorwaarden 
voor maximale hoeveelheden aan stoffen 
als vetten, verzadigde vetten, transvetzu-
ren, zout/natrium en suikers. Hoe die pro-
fielen eruit gaan zien en welke voedings-
stoffen daarbij worden betrokken, is nog 
niet  
bekend. Wel duidelijk is dat als er te veel 
van dit soort stoffen in een product zitten 
een claim op ander terrein verboden is,  
op één uitzondering na. Is het gehalte van 
slechts een van deze stoffen te hoog dan  
is toch een claim toegestaan. Er moet dan 
wel aan dezelfde kant van de verpakking 
staan en even goed leesbaar ‘Hoog gehalte 
aan…’
Componenten Meer of minder  Soort product
 dan in gangbaar 
Residuen van pesticiden Minder  Groente, graan, 
   vruchten etc
Residuen van antibiotica  Minder  Melk, vlees 
Mycotoxinen Evenveel Graan
Nitraat Minder  Groenten, met uitzonde-
   r ing van wortels waar ook  
   meer wordt gevonden
Dioxine Meer  Eieren
Antibioticaresistente Veel minder Kippen en varkens
bacteriën
Tabel 2: Vóórkomen negatieve componenten
 bioKennis 
bericht  mei 2008 #1 Markt & Keten
hebben op parameters die van invloed zijn 
op de gezondheid, zowel bij mensen als bij 
dieren. Dat laat een beperkt aantal studies 
zien. Het aantal studies is echter te klein 
om harde conclusies te mogen trekken. 
Meer studies die de conclusies onderbou-
wen zijn dan ook hard nodig. 
Vanuit studies met dieren zijn er aanwijzin-
gen dat op een biologisch dieet de vrucht-
baarheid omhoog gaat, het immuunsy-
steem beter werkt en het lichaamsgewicht 
daalt. Een recent onderzoek met kippen 
bevestigt dit beeld. Met zowel biologisch 
als met gangbaar voer waren de kippen 
gezond. Kippen die gangbaar voer aten, 
groeiden sneller. Maar als de dieren een 
ziekmakende dosis van een bepaald eiwit 
kregen herstelden ze met een biologisch 
dieet sneller. Ook de eerste uitkomsten  
van cohortonderzoek onder drieduizend 
moeders en kinderen laten een effect van 
biologische voeding op de gezondheid zien. 
Een kwart hiervan heeft een ‘alternatieve’ 
levensstijl. Moeders die meer dan negentig 
procent biologische zuivel binnen kregen 
hadden meer CLA in de moedermelk.  
Na twee jaar was het risico op eczeem  
dertig procent lager als de kinderen meer 
dan negentig procent biologische zuivel 
binnen kregen. 
Verordening voedings- en  
gezondheidsclaims
De EU kent de Verordening Voedings- en 
gezondheidsclaims (zie www.vwa.nl. en 
zoek naar verordening 1924/2006).  
Deze is bedoeld om consumenten beter  
te beschermen tegen onjuiste claims en  
om oneerlijke concurrentie tegen te gaan 
omdat in de hele EU dezelfde regels gaan 
gelden. De verordening is al wel van kracht 
maar veel onderdelen zijn nog niet klaar en 
er gelden verschillende overgangstermij-
nen. 
De verordening geldt voor allerlei uitingen, 
van etiketten van verpakte levensmiddelen 
inclusief voedingssupplementen, tot  
reclame, handelsmerken en ook voedsel  
in de horeca of ziekenhuizen moet eraan 
voldoen. De regels gaan niet alleen op voor 
de verpakking, maar ook voor logo’s,  
illustraties en de merknaam. 
Yvonne Huigen, van de VWA, geeft uitleg.
Voorwaarden claim
Om een claim te mogen gebruiken gelden 
verschillende voorwaarden. Een aantal  
hiervan volgen hieronder: 
•  De claim moet voorkomen op één van 
de lijsten van de Europese Commissie 
(deze zijn nog niet compleet); 
•  De claim moet voldoen aan een  
voedingsprofiel (die nog moeten wor-
den vastgesteld, zie Voedingsprofiel);
•  De voedingsstof moet een bewezen 
effect hebben. Dit kan nutritioneel of 
fysiologisch zijn;
•  Deze stof moet in significante  
hoeveelheden aanwezig zijn;
•  Het lichaam moet de stof op kunnen 
nemen;
• De claim mag niet misleidend zijn;
•  De claim mag niet leiden tot twijfels 
over andere levensmiddelen;
•  Mag geen excessieve consumptie  
stimuleren.
Voedingsprofiel
De Europese Commissie stelt een  
voedingsprofiel op. Dat zijn voorwaarden 
voor maximale hoeveelheden aan stoffen 
als vetten, verzadigde vetten, transvetzu-
ren, zout/natrium en suikers. Hoe die pro-
fielen eruit gaan zien en welke voedings-
stoffen daarbij worden betrokken, is nog 
niet  
bekend. Wel duidelijk is dat als er te veel 
van dit soort stoffen in een product zitten 
een claim op ander terrein verboden is,  
op één uitzondering na. Is het gehalte van 
slechts een van deze stoffen te hoog dan  
is toch een claim toegestaan. Er moet dan 
wel aan dezelfde kant van de verpakking 
staan en even goed leesbaar ‘Hoog gehalte 
aan…’
Medische claim is verboden
Een medische claim houdt in dat iemand 
beweert dat een ziekte bij de mens te voor-
komen, behandelen of genezen is. Ook een 
toespeling hierop valt hieronder. De wet is 
heel helder op dit gebied: een medische 
claim is te allen tijde verboden op levens-
middelen. 
Gezondheidsclaim
Een gezondheidsclaim legt een verband 
tussen de consumptie van een product  
en de gezondheid. Hiervoor komt er een 
generieke lijst met algemene claims, die 
gebaseerd is op algemeen aanvaard weten-
schappelijk bewijs. Een voorbeeld is dat 
calcium goed is voor de botten. In Neder-
land stelt het ministerie van VWS deze lijst 
op samen met het bedrijfsleven. Die lijst 
gaat ter beoordeling naar de EFSA. Ieder-
een mag alles op deze lijst gebruiken voor 
een claim. In Nederland zijn inmiddels 2500 
claims ingediend, met zesduizend voor-
beeldbewoordingen. De planning is dat de 
uiteindelijke lijst in 2011 klaar is, maar de 
vraag is of dat wordt gehaald. Zolang deze 
lijst er niet is, mag een product met een 
gezondheidsclaim op de markt blijven. 
Naast deze algemeen geldende gezond-
heidsclaims zijn er twee andersoortige  
gezondheidsclaims waarvoor zwaardere 
eisen gelden. Dat is de claim dat de  
consumptie van een levensmiddel het ont-
staan van een bepaald ziekte vermindert. 
Een voorbeeld hiervan is dat calcium bot-
ontkalking helpt voorkomen. 
De andere is een claim die verband houdt 
met de ontwikkeling en gezondheid van 
kinderen. Een voorbeeld hiervan is dat  
calcium goed is voor de botontwikkeling 
van uw kind. 
Meer informatie vindt u op www.koagkag.nl  
en www.reclamecode.nl.
Voedingsclaim
Een voedingsclaim zegt iets over de  
voedingskundige samenstelling van een 
product. Hierbij kan het gaan om een  
verhoogd gehalte van een stof, zoals  
calcium, maar ook om een lager gehalte, 
bijvoorbeeld verzadigde vetzuren. De claim 
moet staan op de lijst met toegestane voe-
dingsclaims. Hiervoor bestaat al een lijst, 
maar deze is nog beperkt. 
Wetenschappelijk bewijs
Voordat een claim wordt toegewezen is 
wetenschappelijk bewijs nodig. Het sterkste 
Op de website van de keuringsraad staat welke claims toegestaan zijn  
 z
Consument van biologisch wil informatie
Consumenten van biologische groenten en fruit willen graag informatie over de 
voedingswaarde van wat ze kopen. Zij denken dat biologisch meer inhoudsstoffen bevatten 
dan gangbaar. Dit laat onderzoek zien onder non, light en heavy users zien. Isabelle van den 
Berg, van het LEI, presenteert de uitkomsten van dit onderzoek. 
De belangrijkste reden voor de kopers van biologisch is dat ze denken dat het gezond is. 
Verder zien zij goede smaak en veiligheid als randvoorwaarden voor wat zij kopen, niet 
als meerwaarde. Dit betekent dat de light en heavy users te verleiden zijn meer biologisch 
te kopen als zij via verpakking of de supermarkt meer weten over de gezondheid van 
biologische producten. 
Meer informatie
- contactpersonen
Lucy van de Vijver, Louis Bolk Instituut 
t 0343 523 872  e l.vandevijver@louisbolk.nl
Yvonne Huigen, VWA
t 070 448 48 48  e yvonne.huigen@vwa.nl
Isabelle van den Berg, LEI van Wageningen UR
t 070 335 82 37  e isabelle.vandenberg@wur.nl
i www.biokennis.nl
Lopend onderzoek
- Marktpositie natuurvoedingswinkels
- Marktpotentieel heavy users
- Biologisch afbreekbare verpakking
- Beleving gezond
- Visievorming schaalvergroting
- Jongeren als nieuwe doelgroep: marktverkenning
- Interactie tussen afzetkanalen
- Nieuwe afzetkanalen
- Kwaliteitsborging
- Schaalvergroting en kostprijs in de zuivel
Financiering en uitvoering
In Nederland vindt het meeste onderzoek voor 
biologische landbouw en voeding plaats in grote, 
voornamelijk door het ministerie van LNV gefinan-
cierde onderzoekprogramma’s. Aansturing hiervan 
gebeurt door Bioconnect, het kennisnetwerk voor 
de Biologische Landbouw en Voeding in Nederland 
(www.bioconnect.nl). Hoofduitvoerders van het 
onderzoek zijn de instituten van Wageningen UR en  
het Louis Bolk Instituut. De resultaten vindt u op  
www.biokennis.nl. Mail vragen en/of opmerkingen  
over het onderzoek voor biologische landbouw en 
voeding aan: info@biokennis.nl.
Colofon
- samenstelling en redactie
Wageningen UR 
- tekst
Leonore Noorduyn, De Schrijfster 
- eindredactie
Communicatiewerkgroep biologische landbouw
- vormgeving
Jelle de Gruyter en Wendy Buss, 
Grafisch Atelier Wageningen
- druk
Drukkerij Modern, Bennekom
- redactieadres
Wageningen UR, Herman van Keulen
Postbus 409, 6700 AK Wageningen
t 0317 486 370  e h.vankeulen@wur.nl
bioKennis 
bericht  mei 2008 #1 Markt & Keten
bewijs is afkomstig van interventiestudies 
bij mensen. Dat wil zeggen dat mensen dan 
in twee groepen worden verdeeld. De ene 
helft krijgt vanaf een bepaald moment het 
specifieke voedsel te eten, de andere helft 
het ‘gewone’. Bewijzen verkregen bij dieren 
of in vitro kan hooguit dienen als ondersteu-
nend bewijs.
Discussie: speel met marketing 
in op ‘beleving’
De presentaties laten zien dat er nog onvol-
doende wetenschappelijke bewijzen zijn  
om een gezondheidsclaim aan biologische 
producten te hangen. De aanwezigen willen 
echter wel dat het onderzoek verder gaat 
met het zoeken naar bewijzen dat biolo-
gisch gezonder is. Duidelijk is dat dit nog 
minstens tien jaar onderzoek vergt. 
Tegelijkertijd constateren de aanwezigen 
dat de consument wel vraagt om die bewij-
zen naar de gezondheid van biologisch. 
Hier ligt een taak voor zowel de individuele 
bedrijven als de bedrijven gezamenlijk. 
Voor de individuele bedrijven is het zaak 
hun producten neer te zetten met goede en 
wervende informatie waarbij de verwacht-
ingen van de consument leidraad zijn. Dat 
betekent dat ze een positief beeld rondom 
de producten moeten scheppen. Beleving  
is het woord waar het hier om draait.  
De bedrijven moeten de consument het 
gevoel geven dat het product dat hij koopt 
goed is voor de gezondheid, de smaak en 
het algemeen welbevinden. Meer specifiek 
komt de suggestie van een van de aanwezi-
gen de light user te trekken door op de 
voorkant van het etiket smakelijke produc-
ten af te beelden. De heay user kan be-
diend worden door op de achterkant van 
dezelfde verpakking uitgebreide informatie 
te verstrekken. 
Naast die individuele opgave hebben de 
bedrijven een gezamenlijk opdracht.  
Het is tijd dat ze gezamenlijk een slogan 
ontwikkelen en gebruiken in de algemene 
communicatie, zo laten aanwezigen horen. 
Die slogan moet recht doen aan dat gevoel 
van de consument dat biologisch goed en 
lekker is. Mogelijk kan dit leiden tot een 
soort gezamenlijke ‘pay off’ van de sector, 
zoals ‘Met liefde uit de natuur’. 


Gezondheid als marketinginstrument

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield