Kwalitatief goed biologisch zaaizaad voor koolsoorten is moeilijk te produceren. Oorzaken zijn de ongelijkmatige bloei en afrijping van het zaad. Daarnaast kunnen schimmels en bacteriën via het zaad de plant besmetten. In dit biokennis bericht informatie over onderzoek aan apparatuur die het optimale oogsttijdstip bepaalt of de zieke zaden eruit selecteert

Groot, S.P.C.

Dutch

Name not available

Kwaliteit van zaaizaad kool verbeteren

Wageningen Yield 

#12 Akkerbouw en vollegrondsgroente
bioKennis 
bericht februari 2008
#12 Akkerbouw &
 vollegr ndsgr ente
bioKennis bericht  is een uitgave van Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut
z
Kwaliteit van zaaizaad kool verbeteren
Optimaal tijdstip van de oogst
Met de seedanalyser is het optimale tijdstip 
van de zaadoogst te bepalen. Daarmee is 
het risico op kwalitatief minder goed zaad 
afgenomen. 
Rijp zaad heeft een betere kwaliteit dan 
minder of onrijp zaad. De kiemkracht en de 
kiemsnelheid zijn beter en ook zijn er 
minder ziekten aanwezig. Maar het is bij 
koolsoorten lastig om alleen rijp zaad te 
oogsten, omdat het gewas niet gelijkmatig 
bloeit. Dat betekent dat ook de afrijping 
onregelmatig is. Wat is dan het optimale 
tijdstip voor de zaadoogst? Het rijpe zaad 
mag nog niet zo rijp zijn dat het uit de 
hauwtjes valt, maar ook mag er niet te veel 
onrijp zaad tussen zitten. 
Voor dit probleem heeft het bedrijfsleven in 
samenwerking met het onderzoek nu een 
apparaat ontwikkeld: de seedanalyser. 
Deze is gebaseerd op het principe van fluo­
rescentie. Zaden die nog niet rijp zijn bevat­
ten bladgroen, dat tijdens de afrijping wordt 
afgebroken. Het mooie van bladgroen is dat 
het fluoresceert als je het fotografeert on­
der speciaal licht. Hoe minder fluorescen­
tie, hoe minder bladgroen en hoe rijper het 
zaad is. De seedanalyser meet deze fluo­
rescentie. De zaadteler neemt een aantal 
zaadmonsters uit het veld mee naar zijn 
kantoor en stopt ze in het apparaat. 
Het is heel gebruikelijk dat zaadbedrijven 
de zaden op kleur beoordelen. Voor een 
aantal koolsoorten geldt: is het zaad 
donkerbruin tot donkerpaars dan is de 
kwaliteit het beste. Conventionele kleur­
sorteerders hebben moeite om deze kleine 
kleurnuances van elkaar te onderscheiden. 
Dat zou echter wel handig zijn. Het lijkt er 
namelijk op dat bepaalde ziekten het zaad 
doet verkleuren: de pigmentverhouding 
verandert. Dit is te achterhalen met zoge­
noemde spectraal technologie, net zoals 
dat voor de aanwezigheid van bladgroen 
gebeurt. Bladgroen is één pigment, maar in 
de zaadhuid zitten tientallen pigmenten. 
Kwalitatief goed biologisch zaaizaad voor koolsoorten is moeilijk te produceren. Oorzaken zijn de 
ongelijkmatige bloei en afrijping van het zaad. Daarnaast kunnen schimmels en bacteriën via het zaad de plant 
besmetten. Onderzoekers werken samen met het bedrijfsleven aan apparatuur die het optimale oogsttijdstip 
bepaalt of de zieke zaden eruit selecteert.
De seedanalyser laat vervolgens de mate 
van rijping en de verdeling tussen rijp en 
onrijp zaad zien. In principe is het ook mo­
gelijk om na de oogst de onrijpe zaden eruit 
te selecteren. Op basis van de Wageningse 
vinding is al een sorteermachine op de 
markt. Een veelbelovend apparaat, al zou 
het sorteren nog wat sneller en gebruiks­
vriendelijker kunnen. 
Pigmenten van zaad meten
Zaad op kleur testen om ziekten op te 
sporen. Dat is de bedoeling van nieuw 
onderzoek met metingen van pigmenten in 
zaden.
 bioKennis 
bericht februari 2008
z
Het nieuwe apparaat zendt licht met een 
breed spectrum aan golflengtes naar het 
zaad. Het licht dat reflecteert is afhankelijk 
van de verhoudingen van de verschillende 
pigmenten in het zaad. Deze test kun je 
doen met heel veel individuele zaden en bij 
heel veel verschillende golflengtes. 
Vervolgens wordt hetzelfde zaad getest op 
de aanwezigheid van ziekten. Combinatie 
van beide proeven laat zien of verschillen in 
pigmentverhoudingen gerelateerd zijn aan 
een bepaalde ziekte. De volgende stap is 
om het zaad met ‘slechte’ 
pigmentverhoudingen uit te sorteren. Het 
zaad dat overblijft is dan veel gezonder. 
De onderzoekers hebben deze methode al 
getest voor Fusarium in tarwe. De zaden 
werden doorgemeten bij verschillende 
golflengtes en zijn vervolgens geanalyseerd 
op ziekten. Analyse van de gegevens toont 
inderdaad dat er een verandering optreedt 
in de pigmenten als er Fusarium in het zaad 
zit. Komend jaar willen de onderzoekers de 
test onder andere uitvoeren met zaad van 
koolsoorten. Overleg hierover vindt nog 
plaats met de zaadbedrijven.
Nieuwe snelle kiemtest 
Een warmwaterbehandeling vermindert de 
aantasting van het zaad met schimmels en 
bacteriën. Maar is het zaad minder rijp of 
juist al aan het kiemen voor de oogst, dan 
kan een standaardbehandeling de kiem­
kracht sterk verminderen. Weet het zaad­
bedrijf dat een zaadpartij gevoeliger is, dan 
kan het beter een mildere behandeling met 
warm water geven, bijvoorbeeld minder 
lang of bij een lagere temperatuur. Dat 
betekent dat het zaadbedrijf het optimum 
moet zoeken tussen bestrijding van de 
ziekten en behoud van kiemkracht. 
Daarvoor doet het bedrijf een aantal proef­
behandelingen gevolgd door een kiemtoets. 
Dit duurt vier dagen, tijd die er niet altijd is. 
Onderzoekers ontwikkelen nu samen met 
zaadbedrijven een toets die in een dag 
uitsluitsel moet geven. 
Uit buitenlands onderzoek was bekend dat 
bij langdurige bewaring van zaden schade 
aan mitochondriën ontstaat. Het zaad 
schakelt bij kieming over op een alterna­
tieve ademhaling waarbij alcohol ontstaat. 
In Wageningse proeven met zaden van kool 
blijkt nu dat een te sterke warmwater­
behandeling de zaden ook aan kan zetten 
tot alcoholproductie. Om dit te meten 
gebruiken de onderzoekers een omgebouw­
de versie van het apparaat dat de politie 
gebruikt bij verkeerscontroles. 
In de test stoppen ze natte zaden in een 
afgesloten flesje en na verloop van tijd 
meten ze de alcoholproductie. Ze zoeken 
nu uit hoeveel tijd minimaal nodig is. Een 
dag lijkt genoeg te zijn. In 2008 testen de 
onderzoekers de test samen met de 
zaadbedrijven in de praktijk en stellen hem 
waar nodig bij. Ook onderzoeken ze andere 
zaadsoorten.
Alcoholmeting bij zaden Zaden van broccoli
 bioKennis 
bericht februari 2008 #12 Akkerbouw en vollegrondsgroente
Ronald Driessen: ‘Met beter 
zaad minder kosten’
Het is lastig om gezond biologisch 
zaaizaad van koolgewassen aan te 
bieden, vertelt Ronald Driessen, 
werkzaam bij zaadbedrijf Rijk Zwaan. 
Omdat kool een tweejarig gewas is, dat 
een winter over staat, heb je ook meer 
kans dat ziekten toeslaan. En dat doen ze 
ook. Dat maakt de zaadteelt erg risicovol. 
Besmet zaad is namelijk niet te verkopen. 
“Eigenlijk is er nu amper gezond 
biologisch zaad beschikbaar voor de 
telers. Er zijn maar weinig zaadbedrijven 
die het aanbieden. Door het hoge risico 
en de hogere kosten is biologisch geteeld 
zaad flink duurder. Als wij de biologische 
teelt van zaaizaad voor kool beter onder 
controle hebben en makkelijker kwalitatief 
goed zaad kunnen produceren, kunnen 
ook de zaadkosten voor de telers 
omlaag.” 
Driessen juicht dan ook toe dat onderzoek 
zich richt op het ‘verslaan’ van belangrijke 
schimmel­ en bacterieziekten om de 
kwaliteit van het zaad omhoog te 
brengen. Als voorzitter van de 
themawerkgroep Biologisch 
uitgangsmateriaal van Bioconnect weet hij 
ook precies tegen wat voor problemen de 
praktijk aanloopt. Uiteraard is het niet 
mogelijk voor elke schimmel en elke 
bacterie bij elk gewas uit te zoeken wat 
de beste strategie is. Maar met Alternaria 
en Xanthomonas in kool worden al twee 
belangrijke ziekten onder de loep 
genomen.”En dan hoop je natuurlijk dat je 
de resultaten kunt doorvertalen naar 
andere ziekten en gewassen.”
De ontwikkelingen gaan wel sneller de 
laatste tijd doordat bedrijfsleven en 
onderzoek nauw bij elkaar betrokken zijn. 
Zij voeren het onderzoek echt samen uit. 
Rijk Zwaan voert bijvoorbeeld een 
biologische bloemkoolzaadteelt uit. De 
onderzoekers kunnen hier hun methoden 
testen. “Anders hadden zij grond moeten 
huren en zelf zaad moeten telen, waar ze 
vaak minder verstand van hebben. Ook 
toetsen  de zaadbedrijven bijvoorbeeld het 
zaad op kiemkracht en gezondheid. Dat 
doen wij dagelijks. Wij leren weer van de 
nieuwste ontwikkelingen van de 
onderzoekers.” Een ander pluspunt van de 
samenwerking is dat ieder de kennis met 
elkaar deelt, ook de zaadbedrijven met 
elkaar. Daar stipt Driessen wel een 
zorgpunt voor de nieuwe 
onderzoeksronde aan. “Voortaan moeten 
proeven echt biologisch uitgevoerd 
worden en mag er alleen biologisch 
geteeld zaad worden gebruikt. Dat 
betekent dat het voor bedrijven die geen 
biologisch zaad aanbieden lastiger wordt 
om mee te doen in de projecten. Dat is 
jammer, want ook zij hebben waardevolle 
kennis waar wij wat aan hebben en ook 
gaat de verspreiding van kennis minder 
snel. Ervaringen vanuit het onderzoek 
zouden het voor deze bedrijven 
makkelijker kunnen maken om ook 
biologisch zaad te gaan telen.”
Zaden van broccoli Ronald Driessen van Rijk Zwaan
 #12 Akkerbouw en vollegrondsgroente
z
bioKennis 
bericht februari 2008 
Meer informatie? 
- contactpersoon
Steven Groot (PRI)
t 0317 476 975 e steven.groot@wur.nl 
i www.biokennis.nl 
Lopend onderzoek
­ productie gezond zaaizaad
­ aanpak zilverschurft bij aardappel
­ vigour zaaizaad
­ zwarte vlekkenziekte peen
­  spectraal sortering zaden
­ bodemvriendelijke oogst
­ faciliteren van innovatie bij mechanisatie
­ beïnvloeding kwaliteit, smaak en gezondheid
­ ruggenteelt Lauwersland
­ onkruidbeheersing
­ mycorrhizaschimmels in teelt ui en prei
­ minimaliseren uitspoeling
­ ontwikkeling bandjeszaaimachine
­ energieproductie
­ reductie broeikasgas
­ luisbeheersing in doperwt
­ warmwaterbehandeling bewaring pompoen
­ perspectief amaranth en kinoa
­ smaakverschillen biologische peenrassen
­ mengteelt voedergewassen
­ veredeling ui
­ selectieomstandigheden veredeling ui
­ trips in kool
­ weerbaarheid zomertarwe tegen Fusarium
Financiering en uitvoering
In Nederland vindt het meeste onderzoek voor biologische 
landbouw en voeding plaats in grote, voornamelijk door 
het ministerie van LNV gefinancierde onderzoek­
programma’s. Aansturing hiervan gebeurt door Biocon­
nect, het kennisnetwerk voor de Biologische Landbouw en 
Voeding in Nederland (www.bioconnect.nl). Hoofduitvoer­
ders van het onderzoek zijn de instituten van Wageningen 
UR en het Louis Bolk Instituut. De resultaten vindt u op 
www.biokennis.nl. Mail vragen en/of opmerkingen over het 
onderzoek voor biologische landbouw en voeding aan: 
info@biokennis.nl.
Colofon
- samenstelling
Wageningen UR 
- tekst
Leonore Noorduyn, De Schrijfster, Bennekom
 - vormgeving
Jelle de Gruyter, Grafisch Atelier Wageningen
- druk
Drukkerij Modern, Bennekom
- redactieadres
Wageningen UR, Herman van Keulen
Postbus 409, 6700 AK Wageningen
t 0317 478 352  e h.vankeulen@wur.nl
Eerste stappen gezet voor aan-
pak Alternaria in zaaizaad kool
Zaadproductie voor kool kan een stuk 
goedkoper en de kwaliteit kan omhoog als 
de schimmel Alternaria gericht is aan te 
pakken tijdens de zaadteelt. De eerste 
stappen hiervoor zijn gezet.
Alternaria richt grote schade aan tijdens de 
productie van zaaizaad voor kool. Slaat de 
schimmel toe dan gaat de productie fors 
achteruit. Bovendien tast de schimmel de 
kwaliteit van het zaad aan. Daardoor 
moeten zaaizaadbedrijven extra percelen 
koolgewassen telen om toch genoeg 
zaaizaad van voldoende kwaliteit over te 
houden. Verder moeten de bedrijven zaad­
behandelingen uitvoeren, zoals warmwater­
behandelingen, om zaad te kunnen leveren 
dat vrij is van ziekteverwekkers. De kosten 
voor het biologische zaad lopen hierdoor 
hoog op. 
Tot nu toe was er weinig bekend over de 
ontwikkeling van Alternaria in het gewas en 
het tijdstip waarop de schimmel toeslaat. 
Onderzoekers van Wageningen UR hebben 
nu drie jaar lang waarnemingen verricht in 
het veld. Ook hebben ze een methode 
ontwikkeld om de aanwezigheid van de 
schimmel al bij kleine hoeveelheden te 
detecteren. Het blijkt dat de schimmel het 
zaad van kool al besmet als dit nog maar 
net gevormd is aan de moederplant. De 
schimmel neemt enorm toe in de laatste 
twee weken voor de oogst. 
De onderzoekers hebben afgelopen jaar 
gekeken wat de oorzaak is van deze 
explosie van infecties tijdens de laatste 
weken voor de oogst. Wellicht wordt dit 
veroorzaakt door vroege infecties tijdens 
de bloei. Het kan ook zijn dat de schimmel 
zich ergens anders ontwikkelt, bijvoorbeeld 
op het blad of op gewasresten. Aan het 
eind van het groeiseizoen waaien de sporen 
naar de hauwtjes en veroorzaken daar een 
nieuwe besmettingsbron. De resultaten van 
deze experimenten volgen deze winter.
Komend jaar gaan de onderzoekers bekij­
ken of gerichte maatregelen de besmetting 
kan verminderen. Ze gaan gewasbescher­
mingsmiddelen voor de biologische 
landbouw testen. Daarvoor gaan ze op 
zoek naar middelen die in andere gewassen 
werken en naar middelen waarvan de kans 
groot is dat ze toegelaten kunnen worden. 
Uit dit nieuwe onderzoek zal blijken of het 
nodig is om te spuiten tijdens de bloei of 
dat het voldoende is om laat in het seizoen 
te spuiten. Als blijkt dat de schimmel zich 
elders in of bij de plant ontwikkelt, dan 
willen de onderzoekers ook proberen of ze 
het microklimaat in het gewas kunnen 
veranderen. Door bijvoorbeeld de zaai­
afstand te verruimen of bladeren weg te 
halen wordt het iets minder vochtig in het 
gewas. Hierdoor kan de schimmel minder 
makkelijk toeslaan. 
Het onderzoek naar Alternaria in kool staat 
model voor andere tweejarige gewassen, 
zoals peen. Als de maatregelen effect 
hebben tegen Alternaria in kool, hebben ze 
hoogstwaarschijnlijk ook effect tegen 
Alternaria in peen.


Kwaliteit van zaaizaad kool verbeteren

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS