Eind 2004 is door het Hoofdproductschap Akkerbouw (HPA), het Productschap Tuinbouw (PT) en LTO Nederland het initiatief genomen om de aaltjesproblemen gezamenlijk aan te pakken. Hiervoor is het actieplan aaltjesbeheersing gelanceerd. Eén van de projecten binnen dit actieplan was het monitoren van de nulsituatie. Dit project is uitgevoerd door een consortium van Blgg BV, NAK AGRO BV, en PPO-AGV. Binnen het project zijn tussen 2005 en 2006 425 akkerbouwbedrijven grondmonsters genomen. Deze zijn geanalyseerd op de meest bekende plantenparasitaire aaltjes. Daarnaast is aan de deelnemers gevraagd mee te werken aan een enquête over hun bedrijfsvoering en hun ervaringen met aaltje

Beers, T.G., van

Doornbos, J.

Keidel, H.

Molendijk, L.P.G.

Dutch

van Beers, T.G.

NARCIS 

Samenvatting Monitoring Nulsituatie-Rapport Resultaten meetronde 2005-2006

Name not available

Wageningen Yield 

Pagina 9Gewasbescherming jaargang 39, nummer , januari 2008
Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Plantenziektekundige Vereniging
[W
E
R
K
G
R
O
E
P
planten van 1 week oude zaailingen in pluggen, 
omdat 1 week oude zaailingen veel minder ge-
voelig zijn. Uit een proef op drie praktijkpercelen 
waarin het effect van planten in pluggen vergele-
ken is met direct zaaien bleek dat het planten in 
pluggen de aantasting sterk kan verminderen. Dit 
positieve effect is wel afhankelijk van de grond-
soort (klei of zand) en van de grondstructuur 
(vochtig of droge grond).
Daarnaast zijn in kleinschalige veldproeven diver-
se biologische plantversterkers en GNO’s getest. 
Geen van deze behandelingen had een positief 
effect op de beheersing van valse meeldauw.
Tevens is een zaailingbiotoets ontwikkeld om op 
kleine schaal en onder gecontroleerde omstan-
digheden maatregelen te kunnen toetsen. Maar 
gezien de relatieve korte tijd waarmee infectie-
druk kan worden vastgesteld, wordt onderzocht 
of deze biotoets gebruikt kan worden om de 
infectiedruk in praktijkpercelen te meten. Met 
behulp van deze biotoets is ook vastgesteld dat 
biologische grondontsmetting de valse meel-
dauw infectiedruk sterk kan verminderen. Andere 
behandelingen zoals biofumigatie en compost 
hebben geen effect op de infectiedruk. In 2008 zal 
verder onderzocht worden of biologische grond-
ontsmetting een reële mogelijkheid kan bieden 
aan biologische en gangbare telers om de infec-
tiedruk in de grond te verminderen.
KNPV-werkgroep Meloidogyne
Bijeenkomst van 6 november 2007
Samenvatting Monitoring 
Nulsituatie - Rapport 
Resultaten meetronde  
2005-2006
Harm Keidel, Thea van Beers2, Jitse Doornbos3 en 
Leendert Molendijk2
 Blgg BV Oosterbeek
2 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving
3 NAK AGRO BV
Achtergrond
Eind 2004 is door het Hoofdproductschap Ak-
kerbouw (HPA), het Productschap Tuinbouw 
(PT) en LTO Nederland het initiatief genomen 
om de aaltjesproblemen gezamenlijk aan te pak-
ken. Hiervoor is het actieplan aaltjesbeheersing 
gelanceerd. Eén van de projecten binnen dit 
actieplan was het monitoren van de nulsituatie. 
Dit project is uitgevoerd door een consortium 
van Blgg BV, NAK AGRO BV en PPO-AGV. Binnen 
het project zijn tussen november 2005 en april 
2006 op 425 akkerbouwbedrijven grondmonsters 
genomen. Deze zijn geanalyseerd op de meest 
bekende plantenparasitaire aaltjes. Daarnaast is 
aan de deelnemers gevraagd om mee te werken 
aan een enquête over hun bedrijfsvoering en 
hun ervaringen met aaltjes.
De bedrijven zijn verdeeld over zes regio’s. Als 
aanvulling is het TBM (Teelt Beschermende 
Maatregelen)-gebied opgenomen; hiervoor zijn 
de resultaten van de TBM-monitoring van 2005 
gebruikt: 
Tabel 1. Overzicht van de regio’s en het aantal deelnemende bedrijven.
Regio Afkorting Regio-omschrijving aantal bedrijven
1 W&WF Wieringermeer en West Friesland 39
2 Zee Zeeland 74
3 NKlei Noordelijk Kleigebied (Friesland en Groningen) 73
4 CKklei Centraal Kleigebied (Flevoland) 106
5 OZA Oostelijk zandgebied (Gelderland) 57
6 ZON Zuidoostelijk zandgebied (ZON) 76
TOTAAL 425
7 TBM TBM-gebied (Noordoostelijk zand- en dalgrondgebied) 163 1
1 Het betreft hier het aantal bemonsterde percelen van circa vijf hectare. Per perceel zijn meerdere monsters 
genomen. In totaal zijn 776 monsters onderzocht op cysten en 438 monsters op overige aaltjes (mondelinge 
mededeling J. Doornbos, NAK AGRO BV).
Pagina 20 Gewasbescherming jaargang 39, nummer , januari 2008
[W
E
R
K
G
R
O
E
P
Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Plantenziektekundige Vereniging
Cystenaaltjes
De eerste groep aaltjes waarna gekeken is, zijn 
de cystenaaltjes. Deze aaltjes worden geken-
merkt door het vormen van cysten. Er zijn in 
totaal acht soorten cystenaaltjes aangetoond. 
Verreweg de meest algemene soort was het witte 
bietencystenaaltje (Heterodera schachtii). In de 
regio’s met zware gronden waren tussen de 40 
en 98% van de monsters besmet met dit aaltje. 
Dit beeld sluit goed aan bij de resultaten uit de 
IRS-monitoring van 2005. Andere cystenaaltjes 
die in redelijke aantallen zijn gevonden, zijn de 
aardappelcystenaaltjes (Globodera) en het geel 
bietencystenaaltje (Heterodera betae).
Niet-cystenvormende aaltjes
De tweede groep aaltjes die onderzocht is, is een 
hele diverse groep, de niet- cystenvormende 
aaltjes. Verreweg de meeste soorten zijn dun en 
hebben hun grootste verspreiding op de lichtere 
gronden. Het op naam brengen van een aantal 
soorten op basis van de uiterlijke kenmerken is 
zeer lastig. Nieuwe technieken op basis van het 
erfelijke materiaal (DNA) lossen deze moeilijkhe-
den met de determinatie op.
Hoewel er de laatste jaren steeds vaker berichten 
waren over schade door stengelaaltjes (Ditylen-
chus dipsaci), is deze soort niet aangetoond. 
Wortelknobbelaaltjes (Meloidogyne-soorten) zijn 
wel regelmatig in de monsters aangetoond. Van 
deze groep is het graswortelknobbelaaltje (M. 
naasi) het meest gevonden. In de meeste regio’s 
is dit aaltje in meer dan 20% van de monsters 
aangetroffen. Veel minder, en dan vooral op de 
lichtere gronden, is het maïswortelknobbelaaltje 
(M. chitwoodi) aangetoond. Door de quarantai-
nestatus is dit een soort om goed in de gaten te 
houden. Twee relatief nieuwe soorten, M. fallax 
en M. minor, zijn niet aangetoond. 
Ook de wortellesieaaltjes (Pratylenchus-soorten) 
zijn in alle regio’s aangetoond. Het bietenwortel-
lesieaaltje (P. neglectus) kwam in ruim 50% van 
alle monsters voor. Alleen in het TBM-gebied 
is het aaltje in minder dan 10% van de mon-
sters gevonden. Een andere algemene soort 
is het tarwewortellesieaaltje (P. thornei). Ook 
deze soort is in alle regio’s aangetoond met een 
duidelijke piek in Zeeland (in 67% van de mon-
sters aangetoond) en het Noordelijk Kleigebied 
(48%). Het graanwortellesieaaltje (P. crenatus) is 
in ruim 60% van de monsters uit de zandgebie-
den gevonden. In een monster kunnen meerdere 
soorten wortellesieaaltjes aanwezig zijn.
Trichodoride aaltjes (Trichodoridae-soorten) zijn 
in alle regio’s aangetoond. De grootste versprei-
ding hebben ze op de lichtere zandgronden, 
maar ze komen ook op de kleigronden frequent 
voor. Naast directe schade kunnen deze aaltjes 
virussen overbrengen. T. similis is het meest 
algemene trichodoride aaltje en aangetroffen 
in alle regio’s. Dit aaltje is daarmee algemener 
dan aanvankelijk werd gedacht en verdient de 
komende jaren meer aandacht. Ook trichodo-
ride aaltjes kunnen met meerdere soorten in een 
monster voorkomen.
Behalve de genoemde aaltjes is er nog een aantal 
andere aaltjes aangetroffen. Dit zijn over het 
algemeen de wat minder bekende en beruchte 
soorten, die echter wel plantenparasitair zijn. 
Speldaaltjes (Paratylenchus-soorten) zijn in alle 
regio’s aangetroffen en kwamen in meer dan 
25% van de monsters voor. Eén van de bekend-
ste soorten is P. bukowinensis. Deze soort is niet 
in het Centrale Kleigebied gevonden, maar wel 
in ruim 8% van de monsters uit de zandregio’s. 
Dit aaltje kan problemen geven bij de teelt van 
schermbloemigen. 
Rotylenchus-soorten zijn in alle regio’s gevonden. 
De belangrijkste twee soorten, R. uniformis en 
R. robustus komen algemeen voor op de lichtere 
gronden. De nauw verwante Helicotylenchus-
soorten zijn in meer dan een kwart van alle mon-
sters aangetoond. Soorten uit deze groep worden 
beschouwd als zwakteparasiet die alleen onder 
speciale omstandigheden schade geven. 
Tylenchorhynchus dubius bleek één van de 
meest algemene soorten te zijn. In alle regio’s 
is de soort in meer dan 20% van de monsters 
gevonden. Het aaltje is weinig schadelijk en dan 
voornamelijk in grassen en granen. 
Longidorus elongatus is de meest algemene soort 
uit de familie Longidoridae. Deze familie bestaat 
uit zeer lange aaltjes die vooral geducht zijn als 
vector voor een aantal virussen. L. elongatus is 
uitsluitend gevonden op de lichtere gronden. 
In ruim 20% van de monsters uit het Oostelijk 
Zandgebied is de soort gevonden. 
Behalve voor de akkerbouwgewassen schade-
lijke aaltjes komen in de grond nog een heleboel 
andere aaltjes voor. Deze worden geteld onder 
“Overige aaltjes”. Ze zijn in alle monsters ge-
vonden, maar de aantallen tussen de monsters 
verschillen sterk. In de monsters uit de zandre-
Pagina 2Gewasbescherming jaargang 39, nummer , januari 2008
Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Plantenziektekundige Vereniging
[W
E
R
K
G
R
O
E
P
gio’s komen gemiddeld 3.500 overige aaltjes per 
honderd milliliter grond voor. Voor de kleimon-
sters lag dit lager, namelijk op tweeduizend per 
honderd milliliter grond. Deze groep aaltjes 
biedt mogelijkheden als bio-indicator voor de 
bodemgezondheid. 
Incubatie
Bij incubatie wordt het organische materiaal 
dat op de topzeef van de Oostenbrinktrechter 
achterblijft apart weggezet op een wattenfilter 
gedurende twee of vier weken. In en aan dit 
materiaal kunnen eieren en eiproppen zitten die 
tijdens incubatie uit kunnen komen. Na twee of 
vier weken kunnen de nematoden dan worden 
geteld. Het gaat hierbij vooral om soorten uit 
de geslachten Meloidogyne en Pratylenchus. Uit 
de resultaten van de incubatie bleek dat zowel 
bij Meloidogyne als Pratylenchus in respectie-
velijk 5,2% en 1,8% van de besmette monsters 
de aaltjes wel in de incubatiefractie zijn gevon-
den maar niet in de spoelfractie. Op basis van 
alleen de spoelfractie zou in deze gevallen ‘ten 
onrechte’ een monster als ‘niet besmet’ worden 
aangemerkt. Incubatie heeft dus in dit onder-
zoek een beperkte meerwaarde. Voor gevoelige 
gewassen kan incubatie echter van belang zijn. 
Daarom wordt geadviseerd om zoveel mogelijk 
onderzoek met incubatie te doen.
Middelengebruik
Vanaf begin jaren negentig daalde het gebruik 
van grondontsmettingsmiddelen zeer sterk. 
Vanaf 2000 is deze daling echter tot stilstand 
gekomen en wordt er jaarlijks gemiddeld 1.200 
ton actieve stof voor grondontsmetting afgezet. 
Tijdens een Workshop over de inzet van chemi-
sche middelen kwam nauwelijks respons om 
meer inzicht te krijgen over het middelengebruik 
en de advisering hierin. Uit de enquête die aan 
de deelnemers van de monitoring is gestuurd, 
bleek dat in 2005 chemische middelen tegen 
aaltjes weinig werden gebruikt, maar dat men de 
komende jaren verwacht deze middelen meer te 
gaan gebruiken. Men verwacht verder dat dan 
ruim 50% van deze middelen zal bestaan uit 
een toepassing met Monam. De komende jaren 
zal het terugdringingbeleid vanuit de overheid 
aangaande het gebruik van chemische middelen 
verder worden voortgezet. Dit betekent dat alter-
natieven om aaltjes te bestrijden en te beheersen 
steeds belangrijker worden. Vooralsnog worden 
deze door telers nog maar weinig ingezet.
Bedrijfsvoering op basis van de enquêtes
Van de 425 verzonden enquêtes zijn er uitein-
delijk 240 terugontvangen. De meeste pro-
blemen met aaltjes ervaren de deelnemers in 
Zeeland en het Noordelijke en Centrale Klei-
gebied. Het gaat dan vooral om aardappelcys-
tenaaltjes en bietencystenaaltjes. Opmerkelijk 
is dat vanuit een aantal regio’s wordt gemeld 
dat er problemen zijn met trichodoride aaltjes. 
Ruim 60% van de deelnemers uit de zeeklei-
gebieden geven aan dat ze de komende jaren 
aaltjesonderzoek laten doen. Voor de zand-
gebieden is dit minder dan 40%. Om aaltjes-
problemen te voorkomen of te beheersen stelt 
men meer vertrouwen in chemische middelen 
dan in alternatieven. Zo verwacht ruim 50% 
van de deelnemers in het Noordelijk Kleige-
bied dat ze nematiciden gaan gebruiken. Voor 
de andere regio’s ligt dit tussen 5 en 26% van 
de deelnemers. Minder dan 10% van de deel-
nemers zoekt naar alternatieve mogelijkheden 
om aaltjesproblemen aan te pakken, zoals een 
ruimer bouwplan, het gebruik van resistente 
rassen of de teelt van bladrammenas. Toepas-
sen van een Aaltjes Beheersing Strategie (ABS) 
wordt door geen enkele deelnemer genoemd.
Aanbevelingen
•	 	Het onderzoek aan Trichodoridae moet de 
komende jaren veel meer op Trichodorus 
similis gericht zijn. Op basis van het onder-
zoek komt de soort veel algemener voor dan 
werd verwacht. Om dit te realiseren moet 
meer er meer aandacht zijn voor de soort-
determinatie.
•	 	De rol van Pratylenchus neglectus, P. crena-
tus en P. thornei verdient meer aandacht 
dan het de afgelopen jaren gehad heeft. 
Deze soorten komen zo algemeen voor dat 
het belangrijk is te weten wat de schadelijk-
heid voor de belangrijkste akkerbouwge-
wassen is.
•	 	Veel telers weten te weinig over aaltjes 
en welke problemen deze kunnen geven. 
Ook ontbreekt de kennis over alternatieve 
bestrijdingsmogelijkheden. Actieve kennis-
overdracht moet de komende jaren, ook na 
afloop van het actieplan aaltjesbeheersing, 
een structurele plaats krijgen.
•	 	Grondonderzoek dient zoveel mogelijk met 
incubatie te worden uitgevoerd.
•	 	De monitoring moet in 2009/2010 worden 
herhaald.


Samenvatting Monitoring Nulsituatie-Rapport Resultaten meetronde 2005-2006

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield