De EU schrijft voor dat regelingen voor agrarisch natuurbeheer geëvalueerd worden op effectiviteit en efficiëntie, maar schrijft geen methodiek voor. Dit artikel vergelijkt de situatie in Engeland, Noordrijn-Westfalen, Vlaanderen, Frankrijk en Denemarken met die van Nederland. Daarbij ligt de nadruk op de vraag in hoeverre regelingen centraal dan wel decentraal worden aangestuur

Bogaardt, M.J.

Eaton, D.J.F.

Roza, P.

Selnes, T.

Smits, M.J.W.

Dutch

Wageningen Yield 

M.J.W. Smits, 
M.J. Bogaardt, 
D.J.F. Eaton, 
P. Roza en 
T.A. Selnes
Vanaf 2009 mogen provincies de regelingen die
onderdeel zijn van Programma Beheer zelf
aanpassen. Wat betekent deze decentralisatie van
Programma Beheer voor het beheer van natuur -
gebieden in Nederland? Wat betekent de nieuwe
situatie voor de effectiviteit, efficiëntie en de
participatiegraad van Programma Beheer?
Het onderzoek verkent overeenkomsten en ver -
schillen tussen Nederland en de ons omringende
landen in de wijze waarop de doelstellingen zoals
geformuleerd binnen Programma Beheer worden
gerealiseerd, en welke rol het centrale en decen -
trale gezag daarbij speelt. We vergelijken de
situatie in Nederland (zoals die is sinds 1 januari
2007) met de situatie in Engeland, Noordrijn-
Westfalen, Vlaanderen, Frankrijk en Denemarken.
Daarbij ligt de nadruk op de vraag in hoeverre de
regelingen centraal dan wel decentraal worden
aangestuurd (zie ook Smits et al., 2008).
De EU schrijft voor dat regelingen voor agrarisch
natuurbeheer geëvalueerd worden op effectiviteit
en efficiëntie, maar schrijft geen methodiek voor.
Niet in alle landen is evenveel informatie beschik -
baar en bovendien worden verschillende metho -
den gebruikt. Ook is voor regelingen agrarisch
natuurbeheer (zoals de Subsidieregeling Agrarisch
Natuurbeheer) meer evaluatiemateriaal beschik -
baar dan voor regelingen voor aansturing van
andere natuurbeheerders (zoals de Subsidierege -
ling natuurbeheer).
In dit artikel ligt de nadruk op de rol van het
centraal gezag versus het decentraal gezag bij de
aansturing van natuurbeheerders binnen
Programma Beheer en vergelijkbare regelingen in
het buitenland. Daarom is veel aandacht besteed
aan de wijze waarop de EU, het rijk en het de -
centraal gezag invloed uitoefenen op de regelin -
gen en geanalyseerd hoe de verschillende
bestuurslagen pro beren te sturen op de criteria
effectiviteit, efficiëntie en participatiegraad.
Resultaten
Uit het onderzoek blijkt dat bestuurlijke vernieu -
wingen zeer in trek zijn. De ene keer gaat het om
decentralisatie (Denemarken), de andere keer
juist om centralisatie (Engeland en Duitsland).
Ook gebiedsgericht werken is in trek, ongeacht of
het centraal of decentraal wordt aangestuurd.
Zowel in Denemarken als in Engeland zien we
een toenemende focus op regionale planning. Het
lokale niveau daarentegen neemt steeds meer
beslissingen en regelt de uitvoering.
De mate van controle van de rijksoverheid op
lagere bestuursniveaus en natuurbeheerders
verschilt erg per land. Zo is de controle in
Frankrijk beperkt (of niet expliciet), terwijl
Denemarken veel nadruk legt op ontwikkeling
van goede controlesystemen. In een aantal landen
valt een opkomst van samenwerkingsverbanden te
signaleren. Dit geldt bijvoorbeeld in Vlaanderen
met particuliere en publieke bosbezitters die zich
verenigen in bosgroepen. Ook worden Regionale
Landschappen ingesteld, vanuit provincie en
gemeenten, gericht op samenwerking met
betrokken doelgroepen.
52 |  WOt studies nr. 8
Programma Beheer – leren van omliggende landen
Samenvattingen per land
Hieronder worden de landen in een overzicht
met elkaar vergeleken, waarbij de nadruk ligt op
de interessantste punten bezien vanuit Nederland
(tabel 1). 
Denemarken 
De provincies in Denemarken zijn recentelijk
opgeheven, terwijl in Nederland de provincies
aan belang toenemen waar het gaat om natuur -
beleid. De nieuwe regio’s in Denemarken zijn
niet echt vergelijkbaar met de provincies in
Nederland. Toch krijgen zij deels dezelfde taken,
zoals het scheppen van condities voor een dialoog
tussen lokale, regionale en nationale krachten.
Formeel heeft Denemarken geen nationaal ecolo -
gisch netwerk, zoals de Ecologische Hoofdstruc -
tuur. Maar het natuur beleid is volop in ontwik -
keling en men kijkt graag naar Nederland als het
gaat om een ecologi sch netwerk. Er is in
Denemarken grote behoefte aan adequate metho -
den voor kwaliteitsborging van natuurbeheer. 
Engeland
De verantwoordelijkheid voor de planning en
bescherming van groene gebieden in Engeland
ligt in eerste instantie bij de lokale overheden
middels de Town and Country Planning die
stamt uit 1947. Maar door de sinds 1995 uitge -
brachte nationale planningsrichtlijnen is de
centrale overheid wel eindverantwoordelijk voor
het ruimtelijke planningsproces. In Engeland
bestaat geen Ecologische Hoofdstructuur (EHS)
zoals in Nederland.
Frankrijk
De organisatie van natuurbeheer in Frankrijk is
zeker verschillend met de situatie in Nederland.
Allereerst is het ministerie van ecologie en duur -
zame ontwikkeling (MEDD) hoofdverantwoor -
delijk voor natuurbeleid. Het MEDD is gedeel -
telijk te vergelijken met het Nederlandse VROM.
Het MEDD deelt die verantwoordelijkheid in
bepaalde situaties met het ministerie van land -
bouw (MAP). In Nederland is LNV echter
Denemarken Centraal of decentraal gezag Interessante punten bezien vanuit Nederland
Recent proces van decentralisatie Grote bestuurlijke hervormingen en er wordt gewerkt 
aan een kwaliteitsborgingssysteem
Engeland Decentraal, maar ook centrale sturing Naast natuur ook veel aandacht voor landschap 
via richtlijnen en cultuur-historie. Landgoedbezitters en boeren 
zijn gelijkgesteld
Frankrijk Centraal, maar wel steeds meer Natuurbeheer wordt uitgevoerd door 
deconcentratie overheidsinstellingen, weinig contracten
Noordrijn- Decentraal, maar men streeft naar een Natuurverenigingen hebben weinig grond, meer
Westfalen versterking van de centrale aansturing gericht op bewustwording. Duitsers zijn milieubewust
Vlaanderen Niveau gemeenschappen, redelijk centraal Samenwerkingsverbanden (bosgroepen en 
regionale landschappen) zijn interessant, met name 
gezien vanuit het particulier natuurbeheer en 
gebiedscontracten
Tabel 1. Centrale of decen -
trale aansturing van het
beleid en kenmerken die voor
Nederland interessant zijn
Natuur en landschap in het landelijk gebied: kennis voor beleid  |  53
primair verantwoordelijk voor natuurbeleid. Een
tweede verschil is het Franse besturingsmodel van
centralisatie en deconcentratie, wat anders is dan
decentralisatie waarvoor in Nederland is gekozen.
Natuurbeleid is nogal geconcentreerd in Frank -
rijk. Er is sprake van deconcentratie waarbij
verantwoordelijkheden worden gelegd op een
‘lager’ niveau, meestal regionaal, maar dan gaat
het wel om regionale afdelingen van de nationale
ministeries. Dit is anders dan het afgeven van
verantwoordelijkheid aan instanties die onder
voogdij van de regionaal gekozen overheid staan.
Ten derde kent Frankrijk geen nationaal netwerk
van beschermde gebieden, zoals de EHS in
Nederland.
Noordrijn-Westfalen
Natuurbeheer is in Duitland en dus ook in
Noordrijn-Westfalen primair een taak voor de
overheid. Er zijn buiten de overheidsinstanties
geen terreinbeherende organisaties die aan 
natuur beheer doen. Echter, het aantal organisaties
dat aan ‘bewustwording’ doet is wel erg groot. 
Zo zijn Duitsers over het algemeen erg milieu -
bewust. Ook in Duitsland wordt gewerkt aan 
een ecologi sch netwerk, het Biotopverbund, maar
dat is nog minder ver ontwikkeld dan de EHS.
Vlaanderen
Het natuurbeheer in Vlaanderen wordt niet
centraal aangestuurd vanuit de federale regering.
Ook wordt het natuurbeheer niet (decentraal)
vanuit de provincies van Vlaanderen aangestuurd.
Maar het gezag zit daartussen, namelijk bij de
Vlaamse overheid. Vlaanderen kent een soort
EHS, namelijk het Vlaams Ecologisch Netwerk
(VEN). Daarvoor wordt gestreefd naar een areaal
van 125.000 ha dat natuur heeft als hoofdfunctie.
De landbouw en recreatie zijn in die gebieden
van ondergeschikt belang.
Nederland
Vanuit de EU, het rijk en de provincies worden
de regelingen die vallen onder Programma Beheer
op verschillende manieren benaderd. Hieronder
een overzicht van de situatie zoals die sinds 
1 januari 2007 is.
De EU steunt agrarisch natuurbeheer. Agrarisch
natuurbeheer valt onder de landbouwmilieumaat -
regelen en die vallen weer onder het landbouw -
beleid van de EU. Daarom zijn er regels op van
toepassing zoals de staatssteuntoets. Sinds 1999
vallen de landbouwmilieumaatregelen onder de
Plattelandsverordening. In de Plattelandsverorde -
ning staat dat de lidstaten (regionale) Plattelands
Ontwikkelings Programma’s (POP’s) moeten
opstellen. Dit betekent ook dat landbouwmilieu -
maatregelen verplicht zijn voor alle EU-lidstaten.
In Nederland is het agrarisch natuurbeheer sinds
2000 ondergebracht in Programma Beheer.
Programma Beheer betreft financieringsregelingen
voor agrarisch natuurbeheer, particulier natuur -
beheer en beheer door terreinbeherende organi -
saties. Voor Staatsbosbeheer is een aparte regeling.
Compensatie voor natuurlijke handicaps is in
Nederland (grotendeels) gekoppeld aan agrarisch
natuurbeheer, en valt daarom ook onder
Programma Beheer (ook al is het geen regeling
voor natuurbeheer). 
De provincies hebben sinds 1 januari 2007 
de beschikking over het Investeringsbudget
Landelijk Gebied (ILG). In het ILG is onder
meer Programma Beheer ondergebracht. Dit
biedt de provincies de mogelijkheid natuurbeheer -
54 |  WOt studies nr. 8
Dit is ook logisch
omdat de gebieden met
de meeste ecologische
waarde vaak al in de
EHS liggen en Natura
2000 onder meer
vereist dat je ecologisch
waardevolle gebieden
aanwijst ter
bescherming
ders aan te sturen (tot 1 januari 2009 is er een
overgangsregeling, daarna mogen de provincies
daadwerkelijk gaan sturen). In de provinciale
gebiedsplannen geven de provincies weer welke
gebieden de functie bestaande natuur, bestemming
nieuwe natuur, landbouwgrond enz. hebben. 
Op de natuurdoelenkaart staat welk type natuur
men in deze gebieden wil behouden of realiseren.
Programma Beheer kan gebruikt worden om de
gewenste natuur te realiseren. De provincies
sluiten met natuurbeheerders contracten af waarin
staat welke natuurdoelen men gerealiseerd wil zien.
De bedoeling is dat de provincies voor plattelands -
ont wikkeling niet alleen geld van het ILG gebrui -
ken, maar ook EU-geld aanboren via het POP.
Programma Beheer is bedoeld om natuurbe -
heerders te financieren, en wordt voor een
belangrijk deel ingezet om de EHS en Natura
2000-gebieden te realiseren. De EHS is een
Nederlands concept, maar vanuit de EU wordt
ook natuurbeleid ontwikkeld. De belangrijkste
instrumenten van de EU op het gebied van
natuur zijn de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR)
en Natura 2000. De gebieden die in het kader
van de VHR worden aangewezen ter bescher -
ming, worden Natura 2000-gebieden genoemd. 
Nederland heeft ervoor gekozen Natura 2000
grotendeels te laten samenvallen met de EHS.
Dit is ook logisch omdat de gebieden met de
meeste ecologische waarde vaak al in de EHS
liggen en Natura 2000 onder meer vereist dat 
je ecologisch waardevolle gebieden aanwijst ter
bescherming. Uiteindelijk, als de EHS is afgerond
(volgens planning in 2018), zal Natura 2000 (op
het land) ongeveer de helft van het oppervlakte
van de EHS (op het land) beslaan.
Natuur en landschap in het landelijk gebied: kennis voor beleid  |  55


Programma beheer : leren van omliggende landen

Name not available

NARCIS 

Programma beheer : leren van omliggende landen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS