De centrale vraag in het hier gepresenteerde onderzoek is welke gevolgen de inzet van landbouwsubsidies ten behoeve van milieu-, natuur- en landschapsmaatregelen zullen hebben voor productie en inkomen in de Nederlandse landbou

Helming, J.F.M.

Schrijver, R.A.M.

Dutch

NARCIS 

Hervorming van het gemeenschappelijke landbouwbeleid en doelstellingen voor natuur en milieu

Wageningen Yield 

Hervorming van het Gemeenschappelijke landbouwbeleid
en doelstellingen voor natuur en milieu
56 |  WOt studies nr. 8
in 2020 wordt doorgegeven aan FIONA (Farm-
scale Integrated Optimization model of Nature
and Agriculture). Er is een aantal maatregelen
doorgerekend, met een milieu- en natuurscenario
en een landschapscenario.
Het milieu- en natuurscenario
Milieumaatregelen
Met veevoeraanpassingen in de melkveehouderij
kan de stikstofexcretie per dier worden verlaagd.
Veevoeraanpassingen worden toegepast op de
gehele veestapel (circa 1,3 miljoen koeien à 
€50 per koe). Daarnaast zorgt het aanleggen 
van bufferstroken langs waterlopen voor minder
uitspoeling van nutriënten en schadelijke stoffen.
De bufferstroken langs waterlopen beslaan
ongeveer 34.000 ha en de kosten daarvan zijn
begroot op €785 per hectare.
Maatregelen rondom Natura 2000-gebieden
Voor wat betreft de maatregelen rondom Natura
2000-gebieden gaat het om de toepassing van bo -
tanisch beheer met nabeweiding op 80% van het
bedrijfsareaal, gekoppeld aan een hogere grond -
waterstand op dat gedeelte en het beperken van
plaatsingsruimte voor mest op percelen met
natuurbeheer. De maatregelen kunnen worden
toegepast op 120.000 ha bij melkveebedrijven
rond Natura 2000-gebieden. Inclusief alle overige
graasveebedrijven en akkerbouwbedrijven komt
het neer op 270.000 ha. De kosten van de maat -
regelen verschillen per type bedrijf. In de melk -
veehouderij gaat het om gemiddeld €945 per
hectare. Voor opschaling over heel Nederland 
is een bedrag van maximaal €750 per hectare
gehanteerd.
Het Gemeenschappelijke landbouwbeleid, waarin
jaarlijks een steunbedrag aan de Nederlandse
landbouwsector wordt toegekend van rond 
€850 miljoen, staat ter discussie. In 2008 maakt
de Europese Commissie een tussentijdse balans
van het GLB op, de zogenoemde Health check.
Voor veel landen staat vast dat in het kader van 
de maatschappelijke redengeving voor steun, de
directe betalingen aan de landbouwers (de bedrijfs -
toeslagen) opnieuw bekeken zullen moeten
worden. Het idee is dat directe betalingen aan de
landbouwsector gaan verschuiven naar steuntoeslag
voor waarden waarbij overheidsbemoeienis is gele -
gitimeerd. Het gaat hierbij om het behoud van de
kwaliteit van collectieve goederen waarvoor markt -
werking faalt. Milieu, natuur en landschap zijn bij
uitstek voorbeelden van dit soort ‘goederen’. Extra
inspanningen van boeren om deze collectieve
goederen te behouden en te versterken, brengen
extra kosten met zich mee. Deze extra kosten
zouden op termijn kunnen worden vergoed uit 
de huidige directe betalingen aan boeren.
De centrale vraag in het hier gepresenteerde
onderzoek (Helming en Schrijver, 2008) is welke
gevolgen de inzet van landbouwsubsidies ten be -
hoeve van milieu-, natuur- en landschapsmaatrege -
len zullen hebben voor de productie en het
sectorinkomen van de Nederlandse landbouw.
Voor de analyse is gebruik gemaakt van drie
modellen. Het referentiescenario, met als zicht jaar
2020, is gebaseerd op CAPRI (Common Agricul -
tural Policy Regional Impact model) en DRAM
(Dutch Regionalized Agricultural Model). DRAM
geeft een gedetailleerde beschrij ving van de land -
bouwproductie en landbouw structuur per regio
die samen met prijzen van landbouwproducten,
interne leveringen en variabele productiemiddelen
R.A.M. Schrijver en 
J.F.M. Helming
Natuur en landschap in het landelijk gebied: kennis voor beleid  |  57
vergroten. Er treedt een verschuiving op in het
grondgebruik, vooral rond Natura 2000-gebieden,
waarbij het areaal snijmaïs afneemt en het areaal
grasland toeneemt.
Effecten op de economie
De melkproductie neemt ten opzichte van 
de referentie met 6% af, evenals het aantal
melkkoeien en het aantal bedrijven. Het sector -
inkomen daalt hier met 6%. De daling van het
sectorinkomen in de melkveehouderij ten op -
zichte van de referentie wordt voor een belangrijk
deel bepaald door de omschakeling van bedrijfs -
specifieke toeslagen op historische gronden naar
een ‘flat-rate’ uitkering, waarbij er ook nog eens
minder budget beschikbaar is in de ‘flat rate’.
Immers, een deel van de bedrijfstoeslag in de 1e
pijler, wordt nu aangewend voor gebiedsgerichte
betalingen ter compensatie van extra kosten voor
natuur en milieu. 
In de berekeningen worden deze gebiedsgerichte
betalingen als ontkoppeld beschouwd en dus niet
bij het sectorinkomen gerekend. De daling van
de totale productie en van het aantal melkkoeien
ten opzichte van de referentie wordt voor on -
geveer de helft bepaald door de omschakeling
naar ‘ flat rate’ en voor de ander helft door de
natuur- en milieumaatrege len. De daling van het
inkomen is niet gelijk verdeeld over alle bedrij -
ven. Tabel 1 geeft hiervan een beeld. Doordat de
gebiedsgerichte maatrege len en de verschillende
bedrijfstypen bovendien niet evenredig over de
provincies zijn verdeeld, is de daling van het
aantal melkveebedrijven ook niet evenredig over
de provincies verdeeld. De provin cie Overijssel
wordt relatief het zwaarst getroffen, met een
Zwaarder weidevogelbeheer in de weidevogelgebieden.
In weidevogelgebieden geldt een uitgestelde maai -
datum op 60% van het bedrijfsareaal, waarbij het
beheer voor de helft bestaat uit ‘lichte’ pakketten
met uitgestelde maaidata tot 1 juni of 8 juni en
voor de andere helft uit ‘zware’ pakketten met
uitgestelde maaidata tot minstens 15 juni, of 22
juni. Bovendien wordt een vernatting doorge -
voerd op percelen met weidevogelbeheer. Deze
maatregelen worden toegepast op 132.000 ha bij
melkveehouders en op 250.000 ha in totaal. De
kosten hiervan zijn gemiddeld €350 per hectare.
Effect van toepassing van de maatregelen op het
beschikbare GLB budget
De berekeningen laten zien dat milieumaatrege -
len in Nederland een beslag leggen op circa 14%
van het totale GLB budget, de maatregelen rond
Natura 2000-gebieden, indien opgeschaald, 23%
en het zwaardere weidevogelbeheer 9% (MNP,
2007). Dit betekent dat circa 54% van het GLB
budget niet wordt aangesproken en bijvoorbeeld
kan worden ingezet voor een ‘flat-rate’ uitkering.
Deze percentages zijn indicatief gegeven de
onzekerheid over het totale budget in 2020.
Effecten op de ecologie
De voorgestelde maatregelen bieden een oplos sing
voor de meest ernstige verdrogingproblemen in
meer dan de helft van de Natura 2000-gebieden
en in de als verdrogingsprobleemgebied aange -
merkte gebieden. Bovendien daalt de ammoniake -
missie met gemiddeld circa 10% en nog verder
rond Natura 2000-gebieden. Er is een grotere
kans om de dalende trends bij de ontwikkeling
van weidevogelpopulaties te keren en de botani -
sche kwaliteit rond Natura 2000-gebieden te
Tabel 1. Financiële resultaten
bij meer botanisch beheer in
Natura 2000-gebieden in het
scenario Milieu en natuur op
zandgrond, met vernatting
en extra mestafvoer
daling van het aantal melkvee bedrijven met 12%.
In Noord-Holland, Zuid-Holland en Drenthe
blijft de daling beperkt tot 3%.
Het landschapscenario
In het landschapscenario worden de volgende
maatregelen genomen:
• een aanzienlijke vernatting op 80 procent van
het bedrijfsareaal
• bevriezen van de kavelstructuren in de inter -
nationaal belangrijke landschappen en in
kleinschalige Nationale Landschappen
• vergoedingen worden geboden voor het
onderhoud van bestaande landschapselementen
• paden en lijnvormige elementen worden in een
straal van 10 km rond grotere steden aangelegd
De vernatting wordt in het landschapsscenario
toegepast op 107.000 hectare bij melkveebedrij -
ven in het veenweidegebied. Bij opschaling naar
alle bedrijven in Nederland gaat het om 160.000
ha. De kosten van de deze vernatting zijn hoger
dan van de vernatting die in het milieu- en
natuur scenario aan het weidevogelbeheer zijn
gekoppeld omdat in het landschapsscenario het
hogere peil wordt toegepast op een groter aandeel
van de bedrijven. Per hectare is er ruim €500 mee
gemoeid. Bij het bevriezen van de kavelstructuren
in internationaal belangrijke landschappen of in
kleinschalige Nationale Landschappen wordt een
compensatie geboden voor natuurlijke handicaps
op 83.000 ha bij melkveebedrijven. Opgeschaald
naar Nederland gaat het om 320.000 ha. Deze
compensatie bedraagt gemiddeld circa €40 per
hectare. Het onderhoud van bestaande
landschapselementen heeft betrekking op alle
cultuurgrond in Nederland en kost eveneens circa
€40 per hectare. Aanleg en onderhoud van paden
en nieuwe landschapselementen rond grotere
steden is een maatregel die wordt toegepast op
720.000 ha en die per hectare circa €200 kost.
58 |  WOt studies nr. 8
DRAM bedrijfstype1
Modeluitkomsten FIONA2 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8
Saldo per koe (€)
geen beheer 937 914 1019 913 1321 1308 1195 1044
botanisch beheer met naweiden 797 693 732 770 888 864 821 874
Saldo per ha (€)
geen beheer 1129 1235 1544 1472 1971 1744 1784 2131
botanisch beheer met naweiden 492 686 519 535 1325 1152 805 840
Inkomensverschil /ha (€) 637 549 1025 937 646 591 979 1290
1 DRAM staat voor: Dutch Regionalized Agricultural Model. Het model onderscheidt acht typen melkveebedrijven (D1 t/m D8). D1
t/m D4 hebben een lage melkproductie per koe (< 7400 kg/koe), D5 t/m D8 een hoge. D1, D2, D5 en D6 zijn extensief (<1,6
melkkoeien/ha) en de andere intensief. De oneven nummers zijn klein (< 60 melkkoeien / bedrijf ) en de even nummers groot.
2 FIONA staat voor: Farm-scale Integrated Optimization model for Nature and Agriculture.
Effect op het GLB budget
Binnen het landschapsscenario leggen vernatting
(11 procent), onderhoud van landschapselemen ten
(11 procent) en de aanleg van paden en lijnvormi -
ge elementen (19 procent) een groot beslag op het
beschikbare budget. Het bevriezen van de kavel -
structuren legt beslag op 1 procent van het budget.
In het landschapscenario blijft net iets meer
ruimte (57 procent) voor een ‘flat rate’ uitkering. 
Effecten op het landschap
Er is een kleinere kans dat landschapselementen
langzaam maar zeker uit het landschap verdwij -
nen, vooral in Nationale Landschappen. De
teloorgang van het veenweidelandschap kan
worden vertraagd. De toegankelijkheid van het
landschap rond grote steden zal toenemen en
daardoor ook de belevingswaarde voor de stede -
ling, vooral in de Randstad.
Effecten op de economie
De melkproductie neemt ten opzichte van de
referentie met 5% af, evenals het aantal melk -
koeien. Het aantal bedrijven in de melkvee -
houderij en het sectorinkomen dalen met 7%.
Het accent van de budgetbesteding verschuift
naar de Randstad, zie figuur 1.
Verkenning van beleidsopties
Gebiedsgerichte betalingen voor natuur en milieu
kunnen extra kwaliteit opleveren. Voor natuurbe-
scherming zijn effectieve betalingen voor groene
diensten mogelijk rond Natura 2000-gebieden en
in weidevogelgebieden. Met maatregelen zoals het
verhogen van de grondwaterstand kunnen verdro-
gingproblemen in meer dan de helft van de
Natura 2000-gebieden worden opgelost. Voor het
weidevogelbeheer kunnen zwaardere pakketten
worden ingezet die, gecombineerd met de anti-
verdrogingmaatregelen, meer kans maken om de
dalende tendens van weidevogelpopulaties te
stoppen. Ook het milieu gaat erop vooruit bij
gebiedsgerichte betalingen en aanvullende maat-
regelen voor alle bedrijven. De totale ammoniak-
emissie door de Nederlandse veehouderijsector
kan hierdoor met 10% dalen. De gevolgen van
gebiedsgerichte betalingen voor landschap zijn
lastig te kwantificeren. Er zijn duidelijk positieve
effecten te verwachten van een bescherming van
de kavelstructuren en het groene karakter van
Nationale Landschappen. Het karakter van de
internationaal belangrijke veenweidegebieden kan
worden beschermd met een verhoging van de
waterstanden in die gebieden. Dit draagt tevens
bij aan de bestrijding van verdroging in natuur-
gebieden en de maatregel is ook goed te combi-
neren met weidevogelbeheer.
Daarnaast zijn er ook neveneffecten op natuur en
landschap van een gebiedsgerichte benadering.
Een aantal van de gebiedsgerichte betalingen zal
leiden tot verschuivingen in het grondgebruik.
Het aandeel grasland neemt daarbij toe ten koste
van snijmaïs. Een verlaging van de ‘flat-rate’
subsidies aan boeren buiten de Nationale
Landschappen kan indirect door het verdwijnen
van een groter aantal bedrijven, leiden tot een
versnelde schaalvergroting.
De huidige landbouwsubsidies ondersteunen de
sectorinkomens in de landbouw. Gebiedsgerichte
betalingen doen dat niet langer, omdat de beta -
lingen gebaseerd zijn op gederfde inkomsten. 
Het sectorinkomen in de melkveehouderij daalt
Natuur en landschap in het landelijk gebied: kennis voor beleid  |  59
Figuur 1. Ruimtelijke
verdeling van subsidies in de
huidige situatie en bij de
landschapsoptie. Bron: MNP
(2007)
in vergelijking met de referentie dan ook met 
6 à 7 procent bij toepassing van gebiedsgerichte
maatregelen. Deze daling wordt vooral veroor -
zaakt door een krimp in de melkproductie van 
60 |  WOt studies nr. 8
5 à 6 procent ten opzichte van de referentie en
deze krimp valt samen met een daling van het
aantal melkkoeien met 5 à 6 procent en het
aantal melkveebedrijven met 6 à 7 procent.


Hervorming van het gemeenschappelijke landbouwbeleid en doelstellingen voor natuur en milieu

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available