Het aantal geregistreerde land- en tuinbouwbedrijven is tussen 2006 en 2007 met 3,4% afgenomen. De belangrijkste reden voor deze vermindering is bedrijfsbeëindiging bij generatiewisseling. Vooral kleinere bedrijven stopten. Grotere bedrijven namen qua aantallen daarentegen toe, vooral in de glastuinbouw

Voskuilen, M.J.

Dutch

Wageningen Yield 

  
LEI, Agri
Monitor, juni 2008 pagina  1 
 
 
 
 
Land en tuinbouwbedrijven in alle soorten en maten 
Martien Voskuilen 
 
Het aantal geregistreerde land
 en tuinbouwbedrijven met een omvang van minimaal 3 nge is tussen 2006 
en 2007 met 2.700 afgenomen, een daling van 3,4% (tabel 1). Dat komt overeen met de gemiddelde 
jaarlijkse vermindering in de periode 2000
2005 (3,2%), maar ligt ruim boven dat in de jaren negentig 
(2,4%). Vooral het aantal kleinere bedrijven (tot 70 nge) nam vanaf 1990 sterk af (
54%), terwijl de groep 
middelgrote bedrijven (70
150 nge) slechts licht daalde (
7%). Het aantal grotere bedrijven (> 150 nge) nam 
met een factor 2,3 toe. 
 
Beëindiging bij generatiewisseling  
De vermindering van het aantal bedrijven komt vooral door min of meer vrijwillige bedrijfsbeëindiging bij 
generatiewisseling. Zo geldt voor veel kleine bedrijven dat potentiële opvolgers afzien van bedrijfsovername 
vanwege de matige inkomensperspectieven. Die worden niet alleen door marktontwikkelingen (prijsvorming 
en afzetmogelijkheden) bepaald, maar ook door het beleid, zoals eisen aan de wijze van produceren die tot 
extra investeringen en kosten leiden. Het overheidsbeleid kan ook direct ingrijpen in de omvang van een 
sector, zoals bij de opkoopregelingen om het mestoverschot te verminderen. Dit leidde tot een forse 
sanering van de intensieve veehouderij tussen 2000 en 2003.  
Weliswaar neemt het aantal kleine bedrijven sterk af, maar het aandeel van hele kleine bedrijven (minder dan 
16 nge) blijft vrij constant op ruim een kwart. Dat is mede mogelijk doordat een belangrijk deel van de 
inkomsten van buiten het bedrijf komen, zoals uit een baan buitenshuis, AOW en pensioenen. Omdat er 
weinig opvolgers zijn voor deze bedrijven, zal het aantal de komende jaren dalen. Voor een deel vindt echter 
weer instroom plaats door de afbouw van grotere bedrijven, zoals melkveehouders die de melkveetak 
afstoten en het bedrijf in afgeslankte vorm als overig graasdierbedrijf voortzetten. 
 
Tabel 1 Land – en tuinbouwbedrijven naar bedrijfstype, 19902007 
Aantal bedrijven Verschil (%) Bedrijfstype 
1990 1995 2000 2006 2007 (v) 2006
2007 
Glastuinbouw en champignon 11.032 10.048 8.424 5.941 5.504 
7,4 
Opengrondstuinbouw 13.162 12.004 10.364 8.528 8.242 
3,4 
Akkerbouw 16.258 14.650 13.749 12.171 11.366 
6,6 
Melkvee 39.553 33.296 26.820 19.697 18.899 
4,1 
Overige graasdier 17.499 20.255 18.974 19.101 18.991 
0,6 
Intensieve veehouderij 13.082 11.549 9.663 6.923 7.009 1,2 
Gecombineerd 14.317 11.525 9.489 7.074 6.730 
4,9 
Land
 en tuinbouwbedrijven, totaal 124.903 113.327 97.483 79..435 76.741 
3,4 
(v) Voorlopige cijfers. 
Bron: CBS
Landbouwtelling, bewerking LEI. 
 
Arbeidsbesparing door schaalvergroting  
Bedrijfsbeëindiging van vooral kleinere bedrijven en bedrijfsvergroting 
 in oppervlakte en/of intensiteit 
 
leiden tot schaalvergroting, waarbij de glastuinbouw (inclusief champignons) eruit springt. Zo steeg het 
aandeel van de grotere bedrijven (> 150 nge) in deze sector van 8% in 1980 tot 57% in 2007. Ook de 
ontwikkeling van de gemiddelde bedrijfsomvang (in nge) laat zien hoe sterk de schaalvergroting binnen de 
  
LEI, Agri
Monitor, juni 2008 pagina  2 
glastuinbouw is geweest (figuur 1). Aan het proces van schaalvergroting ligt een complex van factoren ten 
grondslag. In de kern komt het erop neer dat het voor individuele boeren aantrekkelijk is om te investeren in 
arbeidsbesparing. De individuele boer is als één van de vele aanbieders meestal prijsnemer. De technische 
ontwikkeling wordt in belangrijke mate gedreven door de prijsverhoudingen tussen de verschillende 
productiefactoren en richt zich op het verminderen van de inzet van de relatief dure arbeid. Op die manier is 
het mogelijk de productiekosten te verlagen en het inkomen te vergroten of op peil te houden. 
 
Figuur 1 Ontwikkeling gemiddelde bedrijfsomvang (nge) naar bedrijfstype, 1980
2007 
0 50 100 150 200 250 300 350
Alle bedrijven
Gecombineerd
Intensieve veehouderij
Overige graasdier
Melkvee
Akkerbouw
Opengrondstuinbouw
Glastuinbouw en champignon
nge
1980
1990
2000
2007
 
Bron: CBS
Landbouwtelling, bewerking LEI. 
 
Megabedrijven 
Een klein deel van de bedrijven groeit door naar een omvang die veel groter is dan het 'normale' 
gezinsbedrijf. Dergelijke bedrijven worden ook aangeduid als 'megabedrijven', waarbij de ondergrens 
 
arbitrair 
 is gelegd bij 500 nge. Tussen 1980 en 2007 is het aantal megabedrijven toegenomen van circa 
100 tot ruim 1.600. Het leeuwendeel zijn glastuinbouw
 (61%) en opengrondstuinbouwbedrijven (21%). In de 
glastuinbouw heeft een megabedrijf, afhankelijk van de teelt, een kassencomplex dat 3 ha of meer beslaat. 
Bij de andere bedrijfstypen beperkt het aantal megabedrijven zich tot enkele tientallen. Zo waren er in 2007 
ongeveer 60 megabedrijven in de intensieve veehouderij. Het grootste deel van de megabedrijven ligt in de 
provincies Noord
 en Zuid
Holland, Noord
Brabant en Limburg (figuur 2). De grote voordelen van 
schaalgrootte zitten aan de kostenkant, vooral door de lagere arbeidskosten per eenheid van product (nge). 
Dit wijst er nogmaals op dat het schaalvergrotingsproces wordt gestimuleerd door stijgende arbeidskosten. 
De kosten van vermogen per nge zijn globaal gesproken eveneens lager naarmate de bedrijven groter zijn, 
maar het verband is veel minder sterk dan bij arbeid. 
 
Megastallen 
De maatschappelijke discussie over deze bedrijven concentreert zich de laatste maanden op de intensieve 
veehouderij en dan vooral op de megastallen. De term megastal wordt in enkele studies gebruikt wanneer 
meer dan 300 nge van dezelfde diersoort zijn gehuisvest op één locatie. Bij een megabedrijf kan sprake zijn 
van verschillende nevenvestigingen van een bedrijf, waarbij iedere vestiging op zich niet per definitie 'mega' 
is. Samen vormen de vestigingen wel een megabedrijf. De landbouwontwikkelingsgebieden in de 
reconstructiegebieden zijn bij uitstek de locaties waar megastallen geplaatst zouden kunnen worden, maar 
het lokale verzet is groot. Dit verzet komt zowel van burgers, die overlast vrezen, als van lokale boeren, die 
bang zijn dat deze grote bedrijven hun eigen groeimogelijkheden beperken. De trend van de afgelopen jaren 
  
LEI, Agri
Monitor, juni 2008 pagina  3 
voortzettend zal het aantal megabedrijven en 
stallen alleen maar verder groeien. Dit maakt het, ook met het 
oog op het behoud van het landschap, van belang dat er planologische duidelijkheid komt over de 
voorwaarden bij vestiging. De discussie over vestiging van dit type bedrijven 
 vooral in de intensieve 
veehouderij 
 op bedrijventerreinen zou daarbij volgens onder meer het College van Rijksadviseurs niet uit de 
weg gegaan moeten worden. 
 
 
 
 
 
 


Land- en tuinbouwbedrijven in alle soorten en maten

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

Name not available