ASG ontwerpt baanbrekende houderijsystemen voor de melkveehouderij – het betreft stallen inclusief de belangrijke schakels in de keten, zoals de aanvoer van krachtvoer en kunstmest. Dit in opdracht van LNV. Het project kreeg de naam Kracht van Koeien. De onderzoekers bouwden onlangs een rekenmodel (Cowel) om de risico- of welzijnsscore van stalsystemen te bepale

Bos, A.P.

Bracke, M.B.M.

Dixhoorn, I.D.E., van

Groot Koerkamp, P.W.G.

Houwers, H.W.J.

Metz, J.H.M.

Mol, R.M., de

Schepers, F.

Ursinus, W.W.

Dutch

de Mol, R.M.

van Dixhoorn, I.D.E.

NARCIS 

Cowel-model geeft bedrijven een welzijnsscore

Wageningen Yield 

V-focus  december  200834
R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  december  2008 35
R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
Weegfactor
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Aantal ligplaatsen 
Voerkwaliteit 
Negatieve prikkels en lekstroom 
Bewegings- en gedragsvrijheid 
Ligplaatsen (dimensie) 
Omgang met de dieren 
Temperatuur-RV Index (THI) 
Vloertype van de loopgangen 
Vloertype van voergang 
Lichtintensiteit overdag 
Staart couperen 
Hygiëne (huid/omgeving) 
Ondergrond ligplaatsen 
Onthoornen
Voerstructuur 
Drinkplaatsen 
Voerkwantiteit 
Waterkwaliteit 
Beschikbaarheid schaduw 
Koe-kalfcontact 
Voerplaatsen 
Laagste kritieke temperatuur (koude)
Melksysteem 
Ruimte per koe 
Waterkwantiteit 
Voorspelbaarheid van de omgeving 
Klauwbekappen 
Melkfrequentie 
Afzonderingsmogelijkheid (voor afkalven) 
Dag- en nachtritme 
Klauwhygiëne 
Luchtkwaliteit 
Schuilmogelijkheid 
Schuurmogelijkheden 
Uierhygiëne 
Wachttijd voor het melken 
Geluid
Groepsstabiliteit 
Isolatie door veehouder 
Kuddegrootte 
Lichtintensiteit ’s nachts 
Loopgangen (dimensie)
-110 -100 -90 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0
Houderijsysteem
Negatieve scores
Loopgangen (dimensie) Groepsstabiliteit Schuurmogelijkheden Klauwhygiëne
Wachttijd voor melken Afzonderingsmogelijkheid Schuilmogelijkheid Melkfrequentie
Melksysteem Ruimte per koe Koe-kalf contact Voerplaatsen
Drinkplaatsen Onthoornen Hygiëne Ondergrond ligplaatsen
Vloertype van voergang Bewegings- en gedragsvrijheid Ligplaats (dimensie) Vloertype loopgangen
Aantal ligplaatsen Temperatuur-RV Index (THI)
Fictief beste
Weide gebaseerd
Potstal
Loopstal
Grupstal
-313
negatieve punten dat te behalen is. De score 
moet worden geïnterpreteerd als een risico­
factor; het nadelige effect hoeft immers niet  
per se op te treden.
In figuur 2 is de Cowel­risicoscore berekend 
voor de gemiddelde Nederlandse grupstal, de 
loopstal (ligboxenstal), de potstal, een fictief  
weide­gebaseerd huisvestingssysteem en een 
systeem waarin alle houderijkenmerken op het 
beste niveau ingesteld zijn (het fictief beste 
systeem). Het fictief beste systeem heeft geen 
negatieve score. De weide en de potstal hebben 
een score van respectievelijk –42 en –45. De 
gemiddelde loopstal heeft –94 punten en een 
grupstal –102 (bijna een derde van het maximaal 
te behalen minpunten!). In figuur 2 staan de 
houderijkenmerken waarop de systemen  
negatief scoren. 
Opmerkelijk is dat de loopstal en grupstal beide 
lager scoren op vloertype van loop­ en voergang, 
ligplaats en ondergrond van de ligplaatsen. Er 
zijn echter ook verschillen tussen deze twee 
systemen. De vrijheidsbeperking in beweging en 
gedrag in de grupstal heeft een grote invloed op 
de score ten opzichte van de loopstal, terwijl de 
hygiëne en het aantal drinkplaatsen in loopstal­
len lager scoort dan in een grupstal. Een opmer­
kelijke bijdrage aan de (wellicht onverwacht) lage 
score bij volledige weidegang is de THI­waarde 
(hittestress), die flink kan oplopen in de zomer. 
Bij de potstal en de loopstal valt de mogelijk 
gebrekkige hygiëne op. Verder wordt in alle 
systemen doorgaans onthoornen toegepast, wat, 
zoals te zien is in de figuur, een relatief grote  
bijdrage heeft. Daarbij moet opgemerkt worden 
dat niet onthoornen in de huidige systemen  
niet zonder meer mogelijk is omdat dit risico 
geeft op andere welzijnsproblemen zoals  
verwondingen. 
Toepassingen van Cowel
Cowel is nog in ontwikkeling en dus nog niet 
helemaal af. De ervaringen van veehouders zijn 
bijvoorbeeld nog niet in het model opgenomen. 
Toch geeft het rekenmodel al een goed inzicht in 
het relatieve belang van allerlei kenmerken voor 
het welzijn van melkkoeien. Zo is te zien dat het 
aantal rustplaatsen van veel groter belang is dan 
de breedte van de loopgangen; dat de vrijheid in 
beweging in gedrag belangrijker is dan de ruim­
te per koe en veel belangrijker dan de koppel­
grootte. Met Cowel kunnen de risicoscores van 
bestaande houderijsystemen en nieuwe ontwer­
pen worden bepaald. De huisvestingssystemen 
kunnen zo goed met elkaar worden vergeleken. 
Cowel biedt daarmee handvatten voor welzijns­
verbeteringen in de melkveehouderij.
Tabel 1
prof.dr.ir. Peter Groot Koerkamp,  
ir. Nanda Ursinus, ir. Femke Schepers, 
dr.ir. Rudi de Mol, dr. Marc Bracke,  
prof.dr.ir. Jos Metz, dr. Bram Bos, ing. 
Wim Houwers en drs. Ingrid van Dixhoorn 
(ASG – Animal Sciences Group van Wageningen UR)
Cowel-model geeft bedrijven  een welzijnsscore
De Animal Sciences Group ontwerpt baanbrekende houderijsystemen voor de melkveehouderij – het 
betreft stallen inclusief de belangrijke schakels in de keten, zoals de aanvoer van krachtvoer en kunst-
mest. Dit in opdracht van LNV. Het project kreeg de naam Kracht van Koeien. De onderzoekers bouwden 
onlangs een rekenmodel (Cowel) om de risico- of welzijnsscore van stalsystemen te bepalen.
De 9 negatieve en 3 positieve effecten op het dierenwelzijn (en voorbeelden).
Risico’s voor het dierenwelzijn Voorbeeld van een oorzaak
Negatieve effecten 
1 Pijn Kreupelheid.
2 Ziekte Mastitis.
3 Verminderde overlevingskans (direct effect) Hittestress.
4 Verminderde fitheid (voortplanting of productie) Negatieve energiebalans.
5 Chronische stress  Herhaaldelijk negatief behandeld worden 
door veehouder (uit zich bijvoorbeeld in 
verhoogd cortisolgehalte).
6 Acute stress  Spontaan hard geluid (uit zich in bijvoor-
beeld verhoogde hartslag).
7  Abnormaal gedrag (bijvoorbeeld tongrollen Te weinig structuur in het voedsel.
   of abnormale tijdsbesteding) 
8 Frustratie en vermijding   Niet gaan liggen, doordat het dier bijvoor-
beeld een harde ondergrond vermijdt of 
wordt gehinderd door hekwerk.
9 Agressie Te veel dieren in een ruimte.
Positieve weegcategorieën 
1 Natuurlijk gedrag (zoals in natuurlijke situatie) De tijdsbesteding van een koe in de wei. 
2 Preferentie / voorkeur  Het kiezen voor het lopen over een rubber 
vloer in plaats van een betonnen vloer.
3 ‘Demand’ (ofwel eisen voor eerste  Benodigde hoeveelheid energie in voedsel
     levensbehoefte en de wil om te werken  of bijvoorbeeld het bewijs uit een test dat
     voor een behoefte)  de koe hendels wil indrukken om een 
bepaalde daglengte te ontvangen.
K
racht van Koeien gaat ervan uit 
dat het welzijn van de koe is 
gewaarborgd als in al haar 
behoeften is voorzien. Om inzicht 
te krijgen in de mate waarin de 
verschillende kenmerken van een houderij­
systeem belangrijk zijn voor de koe, is het Cowel­
model ontwikkeld (samenvoeging van Cow en 
Welfare). Dit model legt een verband tussen de 
houderijkenmerken (figuur 1) en de effecten 
(tabel 2) daarvan op het welzijn van het dier. Het 
model werd ontwikkeld op basis van zo’n 2.500 
uitspraken in (meestal) wetenschappelijke artike­
len. Er zijn 42 kenmerken van houderijsystemen 
voor melkkoeien opgenomen in Cowel (figuur 1). 
De effecten op welzijn
Het effect van de houderijkenmerken op het 
dierenwelzijn is gewaardeerd met punten. Bij­
voorbeeld: uit de figuur blijkt dat het aantal lig­
plaatsen het belangrijkste kenmerk is voor de 
koe. Als er maar weinig ligplaatsen zijn, heeft 
dat een negatief effect op het dierenwelzijn. Als 
er ruim voldoende ligplaatsen zijn, is er geen 
risico voor het dierenwelzijn. In tabel 1 staan de 
negatieve en positieve effecten op het dieren­
welzijn. 
De effecten op het dierenwelzijn worden 
gescoord op drie niveaus, te weten –1, ­2 en –3 bij 
een negatief effect en +1, +2 en +3 bij de positief 
effect. Uitzonderingen zijn pijn, ziekte, vermin­
derde overlevingskans, chronische stress en 
‘demand’, die zowel op de negatieve als positieve 
schaal 1, 3, of 5 punten kunnen krijgen, omdat ze 
een zwaardere impact op het welzijn van de koe 
hebben. Als zich een levensbedreigende situatie 
voordoet voor een groot aantal of alle dieren, bij­
voorbeeld extreme hittestress die tot de dood kan 
leiden van veel dieren, kan dit alle andere scores 
overheersen, en wordt ­1000 punten gegeven  
(in de weegfactoren van figuur 1 is dit niet mee­
genomen omdat dit in de praktijk eigenlijk niet 
voorkomt). 
Beoordeling van houderijsystemen
Door bestaande en nieuwe ontwerpen van hou­
derijsystemen uiteen te rafelen in de relevante 
kenmerken, en het effect van die kenmerken op 
het dierenwelzijn te scoren, wordt het welzijns­
niveau van het houderijsysteem bepaald. Omdat 
de meeste en zwaarste effecten op welzijn nega­
tief zijn, hebben we ervoor gekozen om alle 
weegfactoren geheel op de negatieve as uit te zet­
ten, zodat direct helder wordt op welke houderij­
kenmerken een nieuw ontwerp punten kan  
winnen. De beste score uit Cowel is daarom een 
0 en de slechtste score –313, het maximale aantal 
Figuur 1
Kenmerken van een houderijsysteem, inclusief weegfactor. Hoe hoger de weegfactor,  
hoe belangrijker het kenmerk is voor het welzijn van de koe. De hoogste weegfactor die  
door het huidige model wordt berekend is 17.
Figuur 2
 Cowel-scores van vijf houderijsystemen.


Cowel-model geeft bedrijven een welzijnsscore

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield