Artikel n.a.v. rapport ' Perspectieven van sojavervanging in voer : op zoek naar Europese alternatieven voor soja ' PPO -project 325011960

Drenth, H.

Timmer, R.D.

Dutch

Name not available

NAV op de bres voor eiwitrijke gewassen

Wageningen Yield 

28 nr.4 - mei 2009
NAV op de bres voor 
eiwitrijke gewassen
mei 2009 - nr.4 29
De Nederlandse Akkerbouw 
Vakbond (NAV) pleit voor 
een Masterplan Eiwit. De 
Europese Unie moet zelf-
voorzienend worden. De 
teelt van eiwithoudende 
gewassen is volgens NAV 
goed voor de graanprijs, 
het is duurzamer dan soja-
importen uit Zuid-Amerika 
en het maakt Europa min-
der afhankelijk van die im-
porten. Uiteraard is het ook 
goed voor de portemon-
nee van de akkerbouwer. 
Praktijkonderzoek Plant en 
Omgeving (PPO) berekende 
afgelopen najaar dat het in 
Nederland economisch niet 
interessant is. 
De zelfvoorzieningsgraad van plantaardige 
eiwitten in de Europese Unie is laag. Meer 
dan 70 procent van de plantaardige eiwitten 
worden geïmporteerd. Soja is verreweg de be-
langrijkste bron van deze eiwitten. Het is een 
perfecte grondstof voor veevoer; het is goed-
koop en bevat goede soorten eiwitten. Soja 
bevat 40 procent eiwit, 18 procent olie en 25 
procent koolhydraten. Na China is Nederland 
de grootste soja-importeur ter wereld. Een 
deel daarvan wordt verwerkt en doorgevoerd, 
het eigen verbruik voor veevoer ligt rond 2,5 
miljoen ton per jaar. Daarvan gaat 54 procent 
naar de varkens, 31 procent naar pluimvee en 
14 procent naar rundvee.
Het overgrote deel van de soja komt uit Zuid-
Amerika. Het areaal in Brazilië en Argentinië 
alleen al was in 2006 tien keer zo groot als 
Nederland. Daarvoor zijn miljoenen hectares 
tropische regenwouden gekapt en savannen 
ontgonnen. Erosie is er een groot probleem. 
Naast deze problematiek is ook bekend dat 
de grootschalige sojateelt een zware stempel 
heeft gedrukt op de werkgelegenheid op het 
platteland en op de lokale voedselvoorziening. 
Het transport kost veel energie. Daarnaast 
kampen grote importerende landen, zoals Ne-
derland, met het probleem van onbalans in de 
fosfaatkringloop. „Het morele standpunt is dat 
soja uit Zuid-Amerika niet kan en mag”, zegt 
Ruud Timmer van PPO, een van de onderzoe-
kers die meewerkte aan het rapport van PPO 
Gewassen Door: Harma DrenthFotograﬁe: iStock, Susan Rexwinkel
nr.4 - mei 200930
zieningsgraad van tenminste 70 procent voor 
zowel food als feed. Hoewel eiwithoudende 
gewassen al langer op de agenda van de NAV 
staan, heeft de aandacht in de Tweede Kamer 
en het verschijnen van het PPO-rapport de 
boel opgeschud. Deze weken zijn de bestuur-
ders druk met het opstellen van een voorstel 
voor het masterplan. 
Over de perspectieven van de teelt van eiwit-
houdende gewassen is de NAV positiever dan 
het PPO-rapport (zie kader). „Ze gaan bijvoor-
beeld uit van een te laag productieniveau”, zegt 
Van Kessel. In het rapport is uitgegaan van een 
opbrengstpotentieel voor voererwten van 4,5 
tot 5 ton per hectare. Maar in een Zeeuwse 
peulvruchtenstudieclub was de gemiddelde 
opbrengst van 23 praktijkpercelen in 1986 al 
5,6 ton per hectare. In de laatste twee decennia 
is de opbrengst van wintertarwe met eenderde 
deel gestegen. Eenzelfde stijging van de erw-
tenopbrengst zou betekenen dat erwten nu 7,5 
ton per hectare kunnen opbrengen.
Een kritiekpunt van NAV is bovendien dat het 
rapport niet onafhankelijk is. „Het is gepresen-
over de mogelijkheden van de teelt van soja-
vervangers in Nederland en de Europese Unie 
(zie kader).
Soja verdringt erwt
Het succes van de soja-import stamt al uit be-
gin jaren negentig. De oorzaak ligt in het Blair 
House akkoord. De Verenigde Staten, toen 
groot exporteur van soja, wilde de export naar 
de Europese Unie veilig stellen. In de onder-
handelingen ging de EU akkoord met een nul-
tarief op oliehoudende zaden, waaronder ook 
soja valt. Bovendien zou de EU de steun aan 
olie- en eiwithoudende zaden beperken tot een 
maximum van 5 miljoen hectare.
„Dat was funest”, zegt Hans van Kessel van 
de NAV. Hij heeft de eiwithoudende gewassen 
in portefeuille. De goedkope graanvervangers 
verdrongen het Europese graan uit het veevoer. 
Door het wegvallen van de subsidie op de teelt 
van eiwithoudende gewassen als droge erwten 
verdwenen die uit het bouwplan. Van Kessel, 
akkerbouwer in Erichem, heeft zelf lange tijd 
erwten en veldbonen in het bouwplan gehad. 
„In de jaren zeventig en tachtig was het een 
welkome aanvulling op het bouwplan. In Ne-
derland hadden we veel zaaizaadteelt, voor de 
uitzaai in Frankrijk. Door het Blair House ak-
koord is de teelt de nek omgedraaid”, zegt Van 
Kessel. „Voor alle landbouwproducten in de 
Europese Unie geldt een invoerhefﬁng, maar 
voor eiwithoudende zaden niet. Dat is de bot-
tleneck.” 
Goed gewas
De vakbond ziet een aantal redenen om te 
pleiten voor eiwithoudende gewassen. „De 
eerste is de egoïstische akkerbouwreden dat 
we graag een goed gewas in het bouwplan wil-
len, als aanvulling op het inkomen”, zegt Van 
Kessel. „Daar komt bij dat het ook goed is voor 
de graanprijzen. De eiwithoudende gewassen, 
die verdwenen door het Blair House akkoord, 
werden vervangen door graan. Het aanbod 
steeg, de vraag daalde door soja-importen. Het 
is goed voor de graanprijzen als er weer een 
concurrerend akkerbouwgewas bij komt.”
Een andere reden is dat de NAV merkt dat 
de tijd rijp is om de productie en consumptie 
van plantaardige eiwitten te stimuleren. „Op 
het ministerie van VROM is de discussie aan-
gezwengeld dat de Nederlandse veehouderij 
duurzamr moet. Daarin past in elk geval niet 
een omvangrijke import van eiwitten voor vee-
voer. Daarnaast is het eten van plantaardige 
eiwitten energetisch gunstiger dan dierlijke 
eiwitten. Tegelijkertijd zegt Milieudefensie dat 
we niet dierlijke eiwitten zouden moeten eten 
die geproduceerd zijn met genetisch gemodi-
ﬁceerd soja. De Europese Unie wil geen ge-
netisch gemodiﬁceerde organismen, maar via 
de achterdeur komt het wel binnen. Volgens 
Milieudefensie zit er een fors percentage in de 
geïmporteerde soja. De herkomst van in Euro-
pa geteeld eiwit is bovendien beter controleer-
baar door de sluitende teeltadministratie.”
Masterplan eiwit
De NAV wil een masterplan eiwit om in de EU 
bij plantaardig eiwit te komen tot een zelfvoor-
WAT ZI JN EIWITHOUDENDE GEWASSEN?
Eiwithoudende gewassen bevatten meer dan 15 procent eiwit. De eiwithou-
dende gewassen behoren tot de vlinderbloemigen. Ze worden geteeld voor 
de eiwitrijke zaden, die rijp en droog worden geoogst. De zaden zijn geschikt 
voor menselijke consumptie en als diervoeder. Wereldwijd telen boeren meer 
dan 40 soorten eiwithoudende gewassen. In Europa zijn erwten, veldbonen, 
lupinen (blauw, geel en wit), wikken (smalle wikke en linzenwikke) en kikker-
erwten de belangrijkste teelten. 
Grootste producenten in de Europese Unie: Spanje, Frankrijk, Groot-Brittannië, 
Italië en Duitsland. Samen telen ze 86 procent van het Europese areaal eiwit-
houdende gewassen. Het totale areaal was in 2006 2,2 miljoen hectare.
Erwten is het grootste eiwithoudende gewas met 807.000 hectare. De belang-
rijkste teeltgebieden zijn Frankrijk, Spanje en Duitsland met een gezamenlijk 
aandeel van 71 procent van het Europese areaal. Het tweede gewas is veldbo-
nen. Groot-Brittannië en Frankrijk telen samen 65 procent van het Europese 
areaal. Lupinen zijn vooral te vinden in Duitsland en Polen, die samen 64 pro-
cent telen. Het centrum van de wikketeelt ligt in Spanje, met 92 procent van 
het areaal. Soja tenslotte wordt geteeld in Italië, Frankrijk en Hongarije. 
31mei 2009 - nr.4
teerd als een wetenschappelijk rapport, maar 
in feite staat het bol van de beleidsuitspraken. 
Dat klopt niet.” De NAV heeft daarom een brief 
naar de Tweede Kamer gestuurd. „Daar hebben 
we nog niets gehoord. Ze hebben ons alleen 
verzekerd dat voor het zomerreces de Land-
bouwcommissie van de Tweede Kamer over de 
eiwithoudende gewassen discussieert.”
Importhefﬁng
Wat volgens de NAV in elk geval moet gebeu-
ren, is de teelt een impuls geven door paal en 
perk te stellen aan de soja-importen. „Er moet 
een importhefﬁng komen op soja. Dat geeft de 
telers in de Europese Unie wat ruimte om tot 
een zekere productie te komen en een markt-
positie te verwerven”, zegt Van Kessel. Hoe 
hoog die importhefﬁng moet zijn, kan worden 
afgeleid van de kostprijsberekening waar-
mee de vakbond bezig is. Daarnaast pleit de 
organisatie voor nieuw teelt- en veredelings-
onderzoek. Dat heeft in Nederland een ﬂink 
aantal jaren stilgelegen. „In de tijd is de tar-
weopbrengst van 7,5 naar tien ton gestegen. 
Bij erwten en veldbonen kunnen we een nog 
grotere klap maken omdat er zo lang niets is 
gebeurd.”
Ook hoopt de NAV dat de vraag vanuit de con-
sumentenkant op gang komt. Daarbij zal het 
vooral gaan om plantaardige eiwitten als alter-
natief voedingsmiddel voor vlees. Die markt is 
beperkt, geeft Van Kessel toe, maar het is een 
hoogwaardig segment en ook dat kan perspec-
tieven bieden voor de akkerbouw. „Er zijn op 
dit gebied wel initiatieven van goedwillende 
mensen, maar de overheid kan het veel krach-
tiger en breder in gang zetten.”
Moeilijke discussie
Van Kessel verwacht dat technisch snel resul-
taat mogelijk is. „Natuurlijk niet voor volgend 
jaar, maar binnen tien jaar moet het makke-
lijk perspectief kunnen bieden. Tenslotte is 
in de jaren tachtig de teelt van erwten ook 
sterk opgekomen. Het sluimerde wat in het 
Zeeuwse, maar is toen heel snel in alle regio’s 
uitgebreid. Jammer genoeg is het toen abrupt 
geëindigd.” Politiek resultaat zal echter langer 
op zich laten wachten, beseft de akkerbouwer. 
Het is een moeilijke discussie omdat machts-
verhoudingen en verschillen in belangen van 
akkerbouw en veehouderij meespelen. 
De NAV heeft in elk geval wel een eerste re-
sultaat geboekt bij Europarlementariër Jan 
Mulder. Tijdens een werkbezoek aan de NAV, 
dit voorjaar, heeft de VVD’er toegezegd om te 
onderzoeken in hoeverre het Blair House ak-
koord nog van toepassing is en wat de moge-
lijkheden zijn om van dat akkoord af te komen. 
„Er is destijds geen einddatum afgesproken. 
Maar er moeten mogelijkheden zijn, omdat 
de EU niet meer de EG van toen is.” Mulder 
is bovendien voorstander van de teelt van ei-
withoudende gewassen. „Als we het zelf kun-
nen verbouwen, waarom dan niet? Het moet 
hier gebeuren, daar zijn we het over eens. En 
dat kan zonder op een volgende hervorming 
te wachten.”
p Een perceel sojabonen 
in Friuli, Italië
‘Soja 
uit Zuid-
Amerika 
kan en 
mag niet’
Saldo erwten en veldbonen te laag 
voor vervanging soja in veevoer
Dat staat in het rapport Perspectieven van sojaver-
vanging in voer, op zoek naar Europese alternatie-
ven voor soja. Dit rapport is afgelopen najaar na 
een bureaustudie uitgebracht door Praktijkonder-
zoek Plant & Omgeving (PPO) in Lelystad. Daarbij 
is samengewerkt met het LEI en Animal Science 
Group (ASG). Aanleiding waren vragen in de Twee-
de Kamer over de mogelijkheid om zelfvoorzienend 
te worden voor plantaardige eiwitten. Landbouw-
minister Gerda Verburg heeft toegezegd om dat te 
laten uitzoeken en legde dat aan PPO voor.
Voor het doorrekenen van alternatieven voor soja 
is bij het onderzoek uitgegaan van de dieraantal-
len en benodigde voervolumes van 2006. Voor de 
grondstofprijzen is gekeken naar het prijsniveau 
2005/2006 (laag prijsniveau) en het prijsniveau 
2008 (hoog prijsniveau). Erwten kunnen soja ver-
vangen in varkens- en pluimveevoer, lupinen en 
veldbonen zijn geschikt voor gebruik voor rundvee.
Erwten, veldbonen en lupinen kunnen soja in dier-
voeder wel deels vervangen, maar daarvoor moet 
volgens het rapport de prijs omlaag. Bij een daling 
van de erwtenprijs met 20 procent neemt volgens 
de berekeningen het aandeel sojaschroot in dier-
voeders af met 38 tot 49 procent (zie tabel). De 
werkelijke vervanging is afhankelijk van het prijs-
niveau van de producten. Bij eenzelfde prijsdaling 
voor veldbonen en lupinen ligt de reductie op 21 
tot 40 procent. Wanneer de prijzen van erwten met 
50 procent dalen, dan neemt de sojabehoefte af 
met 52 tot 75 procent. Voor lupinen en veldbonen 
geldt bij een halvering van de prijs een daling in de 
sojabehoefte van 45 procent.
Benodigd areaal
In de rantsoenberekeningen is ook berekend welk 
areaal erwten nodig is om 38 tot 49 procent van 
het sojaverbruik te vervangen. Erwten zijn onder 
Nederlandse omstandigheden het meest geschikt 
als alternatieve eiwitbron. Als de erwtenprijs met 
20 procent zakt, is een erwtenareaal nodig van 758 
duizend hectare bij een laag prijsniveau en 941 
duizend hectare bij een hoog prijsniveau. Het totale 
akkerbouwareaal in Nederland is ruim 1 miljoen 
hectare. Bij de teelt van erwten is het verstandig 
een 1 op 5 rotatie toe te passen. Dan is maximaal 
211 duizend hectare beschikbaar voor de teelt van 
erwten.
Bij dezelfde berekeningen toegepast voor de ove-
rige landen in Noordwest Europa is de situatie 
anders. België, Duitsland, Denemarken, Frankrijk, 
Luxemburg en Groot-Brittannië hebben per hectare 
een lager sojaverbruik. In het rapport is berekend 
dat er in theorie in deze landen het akkerbouware-
aal voldoende groot is om een vergelijkbaar deel 
van de soja te vervangen als in Nederland. Afhanke-
lijk van de prijsverlaging is daarvoor tussen de 3,3 
en 6,8 miljoen hectare nodig, op een totaal akker-
bouwareaal van 42,9 miljoen hectare.
Steun nodig
Om de teelt van erwten in Nederland te stimuleren, 
is ﬁnanciële steun nodig. Het saldo kan niet concur-
reren met het saldo voor tarwe. Met meer teelt- en 
rassenonderzoek neemt het saldo van erwten toe, 
verwacht PPO, maar het verschil in saldo ten op-
zichte van tarwe zal niet wezenlijk kleiner worden. 
Extra onderzoek alleen heeft daarom geen effect. 
Het is volgens PPO alleen belangrijk als het gebruik 
van sojavervangers ook via andere maatregelen 
wordt gestimuleerd.
Een subsidie op teelt en verwerking door de 
mengvoederindustrie is volgens het rapport geen 
logisch te volgen lijn, gelet op de internationale 
handelsafspraken. Bovendien gaat het daarbij om 
zeer hoge bedragen, berekent PPO. Een prijsver-
laging van 20 procent bij een areaal van 900 dui-
zend hectare betekent een telersubsidie van 600 
miljoen euro per jaar. Teelt in Centraal en Oost 
Europa is economisch sneller interessant dan in 
West Europa, maar de transportkosten maken de 
concurrentie met soja moeilijk.
Sojavervangers maken alleen kans in het rantsoen te worden opgenomen als ze een hoog eiwit-
gehalte hebben tegen een aantrekkelijke prijs. Erwten, veldbonen en lupines zijn technisch gezien 
goede vervangers voor soja in het diervoer. Maar ze zijn te duur om soja geheel uit het diervoeder te 
verdringen. Sojaschroot, datgene wat overblijft nadat de 18 procent olie uit de sojaboon is gehaald, 
is goedkoop. Het heeft een hoog eiwitgehalte en het is kwalitatief ook zeer geschikt als eiwitbron in 
krachtvoer. 
Reductie in sojaverbruik
Prijsniveau 2006 Prijsniveau 2008
in 1000 ton in procenten in 1000 ton in procenten
Prijs erwten -20 procent 913 38 1.174 49
Prijs veldbonen/lupinen -20 procent 953 40 513 21
REDUCTIE SOJAGEBRUIK BIJ 20 PROCENT 
PRIJSVERLAGING VAN SOJAVERVANGERS
Gewassen Door: Harma DrenthFotograﬁe: iStock, Susan Rexwinkel


NAV op de bres voor eiwitrijke gewassen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS