Robuuste koeien. Dat staat bovenaan het wensenlijstje van veel biologische melkveehouders. Veel melkveehouders kruisen daarom hun koeien met ‘ouderwetse’ rassen. De Themawerkgroep Fokkerij van het bedrijfsnetwerk biologische melkveehouderij probeert daarnaast een eigen biologische KI-programma te ontwikkele

Nauta, W.J.

Vrolijk, M.

Dutch

NARCIS 

Fokken met biologische stieren

Name not available

In Nederland wordt gestaag gebouwd aan het opzetten van een volwaardige biologische melkveefokkerij. De kennis en ervaringen van de Praktijknetwerken Bio-KI en Fundamentfokkerij Fries Hollands Vee en het onderzoek van het Louis Bolk Instituut en Wageningen UR Livestock Research zijn samengebracht in dit dossier

Nauta, W.

Organic Eprints

Wageningen Yield 

bioKennis 
bericht  juli 2009
#12 Zuivel &
Rundvlees
bioKennis bericht is een uitgave van Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut
De Themawerkgroep Fokkerij werkt aan de 
opzet van een biologisch KI-programma. 
Daarmee willen de veehouders het aanbod 
van biologisch uitgangsmateriaal vergroten. 
Er zijn op dit moment wel boeren die hun 
eigen stier aanhouden maar voor de meeste
veehouders is dat te lastig. Een stier kan 
gevaarlijk zijn en niet voor elke boer is 
fokkerij een liefhebberij. Gevolg is dat bijna 
altijd gangbare stieren de basis zijn voor de 
veestapel. Zonde, vinden de deelnemers 
van de Themawerkgroep. Melkveehouder 
Anne Koekkoek: “Op die manier ben je 
eigenlijk bezig het je koeien moeilijk te 
maken. De stieren zijn afkomstig van dieren 
die gefokt zijn om met veel krachtvoer en 
antibiotica te presteren. Een biologische 
stier is beter aangepast aan de omstandig-
heden op een biologisch bedrijf.”
Kleine sector
Punt is wel dat de basis voor een biolo-
gische fokprogramma vrij klein is. Er zijn 
slechts 20.000 biologische melkkoeien en 
ook nog eens veel verschillende rassen en 
kruisingen. Dat betekent, naast gevaar voor 
inteelt, ook hoge kosten. Om de kosten 
laag te houden kun je elk jaar veel jonge 
stieren inzetten, deze testen op de hele 
populatie en dan uit de nakomelingen van 
de beste stieren weer nieuwe stieren fok-
ken. Dit is het zogenaamde ‘young bull’ 
systeem. Per stier hoeft dan maar een 
kleine hoeveelheid sperma te worden inge-
vroren van bijvoorbeeld 1.000 of 2.000 
doses. Een netwerk van biologische melk-
veehouders zet momenteel een dergelijk 
systeem op. Het fokdoel is vooral gericht 
op levensproductie en goede gebruiks-
kenmerken.
Op basis van vertrouwen
De initiatiefnemers van biologische KI 
zoeken veehouders die geschikte stieren 
willen aanhouden. Uiteraard zijn er selectie-
criteria (zie kader), maar de basis is ver-
trouwen, geeft Koekkoek aan. “Als je zelf 
een stier zou aanhouden van een bepaalde 
koe, dan kun je ervan uitgaan dat het een 
goede stier is.” Zo wil Koekkoek met zijn 
collega’s een lijst opstellen van stieren en 
potentiële stiermoeders. Hiermee willen ze 
Fokken met biologische stieren
Robuuste koeien. Dat staat bovenaan het wensenlijstje van veel
biologische melkveehouders. Veel melkveehouders kruisen daarom
hun koeien met ‘ouderwetse’ rassen. De Themawerkgroep Fokkerij
van het bedrijfsnetwerk biologische melkveehouderij probeert
daarnaast een eigen biologische KI-programma te ontwikkelen.
bioKennis 
bericht  juli 2009 
de boer op: polsen of er voldoende inte-
resse voor is. Is dat het geval, dan kan het 
sperma worden ingevroren en verkocht.
Stierenlijst
Op dit moment zijn er zo’n acht stieren 
beschikbaar. Twee biologische boeren met 
Fries-Hollandse koeien leveren al aan een 
KI-vereniging. Daarnaast heeft een aantal 
veehouders van de themagroep stieren
die aan de criteria voldoen. Het gaat om 
Holsteinstieren en Holstein-Blaarkop. 
Bovendien heeft KI Kampen laten weten 
interesse te hebben in een biologische 
stierenlijst. Koekkoek ziet het al helemaal 
voor zich. Als veel boeren de stieren gaan 
gebruiken komen vanzelf zoveel dochters 
aan de melk dat het mogelijk is een eigen 
index samen te stellen. “En wie weet willen 
dan ook gangbare boeren onze stieren 
inzetten.” Voorlopig is Koekkoek tevreden 
als de KI van de grond komt en de vee-
houders die de stieren leveren uit de
kosten zijn.
Profiel potentiële stiermoeder
•		Duidelijke	hoge	levensproductie	in	
moederlijn (Voor HF bijvoorbeeld: 
Moeder + moedersmoeder + 
grootmoeder samen meer dan 
150.000 kg melk)
•		Robuust	(weinig	kwetsbaar	voor	
milieuschommelingen)
•		Vet-	en	eiwitpercentage	duidelijk	hoger	
dan stalgemiddelde
•		Eiwitpercentage	hoger	dan	3,20%	en	
maximaal	0.8%	verschil	tussen	vet	en	
eiwitpercentage
•		Exterieur:	type,	uier	en	benen	hoger	
dan of gelijk aan 84, Exterieur totaal 
hoger dan of gelijk aan 85
•		Tussenkalftijd	minder	dan	of	gelijk 
aan	380	dagen
•		Minstens	drie	keer	normaal	gekalfd
•		Geen	belangrijke	gebruiksproblemen
•		Geen	fysiologische	problemen	(melk-
ziekte, slepende melkziekte)
•		Geen	hoog	celgetal	of	mastitis
•		Triple	A	code	gewenst
Anne Koekkoek: Fokken op 
hoge levensproductie
Zijn oudste koe is 14 jaar, de volgende
13	jaar.	Anne	Koekkoek	hoopt	dat	ze	nog	
een aantal jaren meegaan. Dit past precies 
in zijn filosofie: fokken op levensproductie. 
Al toen Koekkoek 20 jaar was, dacht hij
er zo over. Hij kreeg een boek in handen
over Holsteins met daarin foto’s van twee 
koeien die al 20 jaar waren. De ene met 
een productie van 200.000 liter en lage 
gehaltes, de ander van 182.000 liter en 
hoge gehaltes. ‘Prachtige koeien’, voegt 
hij er nog aan toe. Die koe van 182.000 
heeft	uiteindelijk	193.300	gegeven.
Ze heeft in haar afstamming via zowel
vaders- als moederskant zeer hoge levens-
producties, een aantal generaties lang. 
“Dan zie je toch dat het geen toevalstreffer 
is, maar genetisch bepaald.” Hij hoorde in 
die tijd van de bedrijfsleider op een Duits 
proefbedrijf. Die was in zijn jeugd in 
Canada geweest en was daar onder de 
indruk geraakt van de vele oude koeien
die het goed deden en een goede uier-
gezondheid hadden. “Bedenk wel, ze 
kregen geen krachtvoer, maar naast gras 
en hooi wel graan.” Hij haalde drie koe-
#12 Zuivel & Rundvlees
families uit Amerika, families met zeer oude 
koeien en fokte daarmee verder. Dat in
een tijd dat in Nederland gefokt werd met 
koeien die op jonge leeftijd de meeste melk 
gaven. De neveneffecten waren minder 
belangrijk. De dieren gaven al hun energie 
aan de melk en kregen vervolgens 
problemen met klauwen en uiers en waren 
maar heel moeilijk drachtig te krijgen.
Probleemloze koe
Koekkoek vond dat maar niets. Hij wilde
wel fokken met Holsteins, dat ras was hij
nu eenmaal gewend. Maar het moesten 
gezonde koeien zijn met weinig problemen. 
En dat kreeg hij alleen, dacht hij, met 
nakomelingen van koeien met een hoge 
levensproductie. “Dan heb je koeien met 
topgenen. Want ze kunnen nooit zo oud 
worden als ze niet goed gezond zijn.” Hij 
had het geluk dat de Duitse bedrijfsleider 
door was gegaan met een van de twee 
oude koeien waar Koekkoek op jonge 
leeftijd al voor was gevallen. Hij ging bellen 
en kon sperma krijgen van haar kleinzonen. 
“Ik had een ontzettende meevaller: de 
koeien werden hartstikke goed drachtig. 
Probleem was dat ze hele lage gehaltes 
gaven.” Koekkoek zit er niet zo heel erg 
mee. Hij kruiste vervolgens met Brown 
Swiss en de gehaltes gingen weer omhoog. 
Koekkoekresistent
Op dit moment zet Koekkoek Holsteins, 
Zweeds roodbont, Flekvieh en Brown Swiss 
in. “Die rassen selecteren al meer dan 
veertig jaar op zaken als uiergezondheid en 
vruchtbaarheid. Ook hebben ze een prima 
bespiering en hoge gehaltes.” Maar hij 
neemt alleen stieren waarvan de moeders 
100.000 liter of meer hebben gegeven.
Zo nu en dan houdt de melkveehouder een 
eigen stier aan van zijn oudste koeien en 
vriest het sperma zelf in. “Die koeien zijn 
Koekkoekresistent. Alle fouten die ik maak, 
hebben ze overleefd. Bijvoorbeeld dat ze 
niet altijd het goede rantsoen krijgen omdat 
de kwaliteit een keertje minder is. Of dat
ze een dag te lang op een perceel hebben 
gelopen.” Zelf heeft hij nog geen koeien 
met 100.000 liter. Maar dat komt vanzelf. 
De 14-jarige heeft 75.000 liter geprodu-
ceerd en kan nog flink wat jaren mee, schat 
de veehouder.
Ben van Tilburg:
Hoge gemiddelde leeftijd
Sobere koeien, wil Ben van Tilburg, melk-
veehouder in Hornhuizen. Koeien die goed 
ruwvoer opnemen, een goed beenwerk en 
uiergezondheid hebben en een hoog eiwit-
percentage. “We willen een goede kwaliteit 
melk leveren met weinig problemen.” Daar 
is zijn hele fokkerij op gericht. Van Tilburg 
kiest stieren van koeien die minimaal 
70.000 tot 80.000 kg hebben gegeven.
Op de helft van zijn koeien zet hij eigen 
stieren in. Op de andere helft kruist hij op 
het moment blaarkop in. “Die kunnen veel 
gras opnemen en hebben weinig kracht-
voer nodig.” Ze geven misschien iets 
minder melk, maar hebben wel wat vlees. 
Dan levert het ook nog iets op bij de 
slager. Van Tilburg zet bewust in op 
kruisingen van Holstein en Blaarkop omdat 
die het iets beter doen dan gemiddeld. Ze 
geven een goede combinatie van kracht
en productie. Nadeel is uiteraard dat de 
nakomelingen van kruisingen het niet 
allemaal even goed doen. Maar daar zit
de fokker niet mee. Hij heeft voldoende 
nakomelingen om alleen de goede aan
te kunnen houden.
De werkwijze werpt zijn vruchten af.
zbioKennis 
bericht  juli 2009 #12 Zuivel & Rundvlees
 Meer weten?
  Bent u geïnteresseerd in meer informatie over fokken met biologische stieren? 
Wytze Nauta kan u meer vertellen over deelname aan de themagroep. Informatie uit het 
biologisch onderzoek op het gebied van biologische fokkerij vindt u op www.biokennis.nl.
Meer informatie
- contactpersonen
Maarten Vrolijk, ASG van Wageningen UR
t	0320	293	404		e maarten.vrolijk@wur.nl
Wytze Nauta, Louis Bolk Instituut
t	0343	523	860		e w.nauta@louisbolk.nl
i www.biokennis.nl
Lopend onderzoek
•		Gezondheidseffecten	biologische	zuivel
•		Echt	Overijssel!
•		Voeding	biologisch	melkvee
•		100%	biologische	input	–	mestbenutting
•		Biofokkerij,	biologische	landschapskoe
•		Familiekudde
•		Weerstand	van	melkvee
•		Natuurlijk	gezond
•		Biogeit
•		Bioschaap
Financiering en uitvoering
In Nederland vindt het meeste onderzoek 
aan biologische landbouw en voeding plaats 
in grote, voornamelijk door het ministerie 
van LNV gefinancierde onderzoeks-
programma’s. Aansturing hiervan gebeurt 
door Bioconnect, het kennisnetwerk voor 
de Biologische Landbouw en Voeding in 
Nederland (www.bioconnect.nl).
Hoofduitvoerders van het onderzoek zijn de 
instituten van Wageningen UR en het Louis 
Bolk Instituut. De resultaten vindt u op
de website www.biokennis.nl. Mail vragen
en/of opmerkingen over het onderzoek
voor biologische landbouw en voeding aan: 
info@biokennis.nl.
Colofon
- samenstelling
Wageningen UR en Louis Bolk Instituut
- tekst
Leonore Noorduyn, de Schrijfster, Bennekom
- fotografie
Fotostudio Alain Baars
- eindredactie en vormgeving
Communication Services, Wageningen UR
- druk
Drukkerij Modern, Bennekom
- redactieadres
Wageningen UR, Herman van Keulen
Postbus	409,	6700	AK	Wageningen
t	0317	486	370		e h.vankeulen@wur.nl
De gemiddelde leeftijd van de koeien is
zes jaar en hij gaat ervan uit dat dit de 
komende tien jaar nog met twee jaar toe-
neemt. Zeven koeien hebben 100.000 kg 
gehaald, waarvan er nu nog drie leven.
Hij heeft er ook oudjes tussenlopen, de 
oudste is 17 jaar, van vader Tops. Daarom 
vindt hij het helemaal niet erg als een koe 
de eerste jaren niet zoveel melk levert, 
zoals dat het geval was met de oudste.
Die koe begon heel rustig, maar geeft nu 
nog steeds goed melk. Gemiddeld geven 
de	koeien	7800	kg,	met	4%	vet	en	3,43%	
eiwit. Het zou meer kunnen zijn, maar dat 
daar werkt de melkveehouder bewust niet 
aan. Als hij niet het uiterste van de koe 
vraagt, zal ze langer meegaan, is zijn 
filosofie.


Fokken met biologische stieren

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Organic Eprints

Wageningen Yield