De landbouw is verantwoordelijk voor het grootste deel van de koper- en zinkemissies naar de bodem. De metalen zijn meestal afkomstig uit veevoeders. De gehalten aan koper en zink in oppervlaktewater overschrijden in diverse regio’s het maximaal toelaatbare niveau. En bij ongewijzigd beleid zullen die gehalten alleen maar verder toenemen. Een zorgelijke situatie - het is tijd voor actie

Jongbloed, A.W.

Römkens, P.F.A.M.

Dutch

NARCIS 

Vele koper en zink in veevoeders zorgelijk

Wageningen Yield 

V-focus  februari  200942
V A R K E N S  &  P L U I M V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  februari  2009 43
V A R K E N S  &  P L U I M V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
maximaal toegestane hoeveelheden is verwerkt in 
de voeders. Honden- en kattenvoeders zijn niet 
in het overzicht opgenomen, maar deze sector 
levert ook een aandeel in de aanvoer van koper 
en zink naar het milieu. Uit de tabel blijkt dat 
varkensvoeders de grootste bijdrage leveren aan 
de aanvoer aan koper en zink, respectievelijk 60 
en 51 procent van de totale opname via mengvoer.
Enkele aanvoerbronnen zijn niet in de tabel 
opgenomen. Het betreffen: koper in ontsmet-
tingsbaden voor rundvee, de verstrekte mineralen-
mengsels over het voer en koper- en/of zink-
preparaten via het drinkwater. Kwantificering 
van deze bronnen is heel lastig omdat betrouw-
bare gegevens ontbreken, maar ze zijn zeker  
niet te verwaarlozen.
Verminderen aanvoer naar bodem
Minder koper en zink in het voer en stoppen met 
koperhoudende voetbaden zijn de meest hout-
snijdende maatregelen om de aanvoer naar de 
bodem, de accumulatie in de bodem en de stijging 
van de uitspoeling tegen te gaan. Studies van 
Alterra tonen inderdaad aan dat de combinatie 
van een forse afname van koper en zink in voer 
(met 50 procent) én het vermijden van koper in 
voetbaden in grote delen van Nederland leidt tot 
een standstill-situatie. Dat wil zeggen dat bij een 
dergelijke inspanning de gehalten in de bodem 
niet verder zullen toenemen. Dergelijke maat-
regelen leiden echter niet tot een afname van  
de uitspoeling, alleen de stijging die anders 
optreedt, wordt gedempt.
Om verdere belasting van de bodem en uit-
spoeling te verminderen én tegelijkertijd de 
diergezondheid te waarborgen, is een aantal 
acties nodig:
1.  Uitsplitsing van de opname en uitschei-
ding naar diersoort en diercategorie.  
De behoefte aan koper en zink verschilt 
per diersoort en -categorie (bijv. big, vlees-
varken, fokzeug) en daarmee ook moge-
lijkheden voor reductie. De scenario’s  
die nu beschikbaar zijn, zijn veelal nog 
gebaseerd op aannames voor een  
gemiddelde reductie van de aanvoer. 
2.  Nagaan of er inderdaad een positief 
(gezondheidsbevorderend dan wel weer-
standsverhogend) effect is voor dieren 
wanneer meer koper en zink worden  
verstrekt dan nodig voor de fysiologische 
behoefte.
3.  Alternatieven zoeken voor kopervoet-
baden. Veehouders zullen eerder geneigd 
zijn iets te doen (of te laten) indien duide-
lijk is dat er alternatieven zijn óf dat aan-
getoond is dat er geen noodzaak bestaat 
voor dergelijke maatregelen.
4.  Voorlichting over de noodzaak van het 
gebruik van additionele koper- en zink-
houdende middelen in voer en water. 
‘Baat het niet, het schaadt wél!’ is een 
kreet die meer recht doet aan de conse-
quenties voor bodem en water.
Acties in  de prakti jk
Age Jongbloed 
(ASG – Animal Sciences Group van Wageningen UR) 
Paul Römkens 
(Alterra van Wageningen UR)
Vele koper en zink in 
veevoeders zorgelijk
De landbouw is verantwoordelijk voor het grootste deel van de koper- en zinkemissies naar de bodem.  
De metalen zijn meestal afkomstig uit veevoeders. De gehalten aan koper en zink in oppervlaktewater 
overschrijden in diverse regio’s het maximaal toelaatbare niveau. En bij ongewijzigd beleid zullen die 
gehalten alleen maar verder toenemen. Een zorgelijke situatie - het is tijd voor actie!
EVENwIchtS­
bEMEStINg?
Een evenwichtsbemesting van 
koper en zink zou betekenen 
dat de gehalten in het voer 
flink verlaagd moeten wor-
den. Het is nog onbekend wat 
dit betekent voor de gezond-
heid van dieren.
Foto: Geesje Rotgers
Belasting van de bodem met koper en zink sinds 1990 van diverse emissiebronnen (ton/jaar) 
 Bron: Emissieregistratie 2009.
 Koper   Zink
  1990 2000 2006 1990 2000 2006
Emissiebron
Afvalverwijdering     1     1     1       3       2     2
Consumenten   32   73   95       6       4     –
Handel, diensten en overheid   14   18   16     16       9     –
Landbouw 821 660 365 1.479 1.548 785
Natuur   50   20   20   180     70   70
Riolering en     1     1     –       2       3    –
waterzuiveringsinstallaties
Verkeer en vervoer   27   31   30   124   114   92
totaal 945 804 526 1.811 1.751 949
A an de meeste mengvoeders wor-den koper en zink toegevoegd. Immers, te weinig koper en zink leidt tot lagere dierprestaties en 
gezondheidsproblemen. Daar-
naast krijgen landbouwhuisdieren koper en zink 
binnen via extra toevoegingen aan voer en/of 
drinkwater. De dieren krijgen veelal meer binnen 
dan hun geschatte fysiologische behoefte: de aan-
zet van koper en zink in het dier is met 3 tot 6 
procent van de totale opname gering. Veruit het 
grootste deel komt dus in de mest terecht. Ook 
voetbaden leveren een aanzienlijke bijdrage aan 
het kopergehalte in mest. 
Meer dan 80 procent van de totale aanvoer van 
koper en zink naar de bodem is afkomstig uit 
mest. De gehalten in de bodem vormen op dit 
moment nog geen problemen. Maar via de 
bodem bereiken beide metalen ook het grond-  
en oppervlaktewater. Dit vormt nu, en zeker in 
de toekomst, een knelpunt in het kader van de 
Kaderrichtlijn Water.
Verhoogde gehalten aan koper en zink in het 
grond- en oppervlaktewater komen vooral voor  
in Zuidoost-Nederland en in het westelijk veen-
weidegebied. Historische bronnen – het huis-
houdelijk afval werd daar vooral gestort – zijn  
de oorzaak. Hier hebben veel gronden dus een 
hogere ‘startwaarde’.
Doelstelling beleid
De Kaderrichtlijn Water moet er onder andere 
voor zorgen dat er een evenwicht wordt bereikt 
tussen de aan- en afvoer van koper en zink. De 
ophoping van deze elementen in de bodem is 
door een verlaging van de toegestane normen in 
diervoeders (2004) weliswaar verminderd, maar 
van evenwichtsbemesting is nog allerminst sprake. 
De gezondheid en welzijn van het dier zijn andere 
belangrijke beleidsdoelstellingen. Als de behoefte 
van de dieren aan koper en zink de evenwichts-
bemesting onhaalbaar maakt, wil LNV in ieder 
geval dat het dier niet onnodig veel bijdraagt aan 
de koper- en zinkproblematiek.
In tabel 1 is een overzicht gegeven van het ver-
loop van de belasting van de bodem sinds 1990 
van diverse emissiebronnen voor koper en zink. 
Uit de tabel blijkt dat de koper- en zinkemissies 
vanuit de landbouw naar de bodem het grootst 
zijn. 
Mengvoer
De aan- en afvoer van koper en zink in het jaar 
2005 is nader geanalyseerd (zie tabel 2). Als basis 
dienden de LEI Land- en tuinbouwcijfers. Verder 
wordt aangenomen dat koper en zink volgens de 
  gebruik gehalten (mg/kg) Aanvoer (1000 kg) 
Mengvoeders (1000 ton) koper zink koper zink 
– Rundvee 3.200   25   90   80   288
– Vleeskalveren   300   10   85     3     26
– Vleesvarkens 3.240   25 105   81   340
– Fokvarkens 1.300   25 130   33   177
– Biggen (incl. startvoer)   860 160 150 138   120
– Legpluimvee 1.690   20   75   34   127
– Slachtpluimvee 1.560   25   80   39   125
Enkelvoudig gevoerd 1.300     9   41   12     53
Totaal via krachtvoer    419 1257
     
In het dierlijke product      13     63
In mest    406 1194
coNcLUSIE
De toevoer van koper en zink 
geeft reden tot zorg voor de 
milieukwaliteit op de lange  
termijn. Hierbij moet kritisch 
nagegaan worden of de toevoer 
via de veevoeding verminderd 
kan worden.
De aanvoer naar herkomst van koper en zink via krachtvoer in 2005 (ton/jaar)
tabel 1 
tabel 2


Vele koper en zink in veevoeders zorgelijk

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available