De afgelopen jaren heeft de kastanjeziekte zich in snel tempo over Nederland verspreid. De ziekte in paardenkastanje komt ook voor in België, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Met steun van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft de werkgroep Aesculaap de afgelopen vier jaar onderzoek naar de kastanjeziekte gecoördineerd. Het onderzoek in 2008 was gebaseerd op aanbevelingen uit de voorgaande jaren. Het rapport Behoud de kastanje deel 3 is daar de neerslag van. Een samenvatting

Dijkshoorn-Dekker, M.W.C.

Os, G.J., van

Dutch

Name not available

Vier jaar onderzoek naar de kastanjeziekte

Wageningen Yield 

8    Bomen #8  |  2009
De afgelopen jaren heeft de 
kastanjeziekte zich in snel tempo 
over nederland verspreid. De ziekte 
in paardenkastanje komt ook voor 
in België, Duitsland, Frankrijk en het 
Verenigd Koninkrijk. met steun van 
het ministerie van landbouw, natuur 
en Voedselkwaliteit heeft de werk-
groep Aesculaap de afgelopen vier 
jaar onderzoek naar de kastanje-
ziekte gecoördineerd. Het onderzoek 
in 2008 was gebaseerd op aan-
be velingen uit de voorgaande jaren. 
Het rapport Behoud de kastanje 
deel 3 is daar de neerslag van.  
Een samenvatting.
GERA VAn oS En mARIJKE DIJKSHooRn, 
WERKGRoEP AESCUlAAP
3 WEKEn
1
2
3
10 WEKEn 18 WEKEn
Vier jaar onderzoek naar     de kastanjeziekte
Wetenschap en onderzoek
Resultaten
In de eerste drie jaar van het onderzoek is de veroorzaker 
van de ziekte geïdentificeerd als de bacterie Pseudomonas 
syringae. Ook is de verspreidingswijze van de bacterie in 
de boom en in het milieu onderzocht, een uitgebreide 
monitoring gedaan naar het voorkomen van de ziekte, een 
toetssysteem ontwikkeld en een mogelijke beheersmetho-
de gevonden. In 2008 bestond het onderzoeksprogramma 
uit vier onderzoeksrichtingen: epidemiologie, resistentie, 
biotische factoren en beheersing. 
Epidemiologie: meer onderzoek nodig
Het epidemiologisch onderzoek betreft een voortzetting 
van het onderzoek naar het ziekteproces, het epifytisch 
voorkomen van de bacterie Pseudomonas syringae en de 
overdracht via zaad en insecten. In 2007 bleken bacterie-
isolaten van bladeren, bloemen, bloemstengels en regen-
water de kastanjeziekte te kunnen veroorzaken. In 2008 
zijn opnieuw isolaten verzameld, en ook nu werd de 
bacterie aangetroffen op de buitenkant van zieke bomen, 
op gezond ogende bomen en in het regenwater uit de 
omgeving van zieke bomen. Ook uit bloemen is veelvuldig 
Pseudomonas syringae geïsoleerd, bij bomen met én zonder 
bloedingssymptomen. Dit duidt erop dat de bloemen  
mogelijk een vermeerderingsplek zijn. De bacterie is niet 
overtuigend aangetroffen in vruchten met ontwikkeld 
zaad en in de ontwikkelende kiem(planten). Om een be-
Kunstmatige 
besmetting van 
kastanje.
Bomen #8  |  2009    9
4
5
6
3 WEKEn 10 WEKEn 18 WEKEn
Vier jaar onderzoek naar     de kastanjeziekte
trouwbare conclusie te kunnen trekken over de zaadover-
draagbaarheid van de bacterie is meer onderzoek nodig.
Bij kunstmatige besmetting verspreidden de bacteriën zich 
vanaf het wondoppervlak tot in schors, floëem, xyleem en 
cambium. In zes dagen maakten de zaailingen een wond-
afsluitende kurklaag, die echter niet effectief genoeg is om 
verspreiding van bacteriën te voorkomen. Kunstmatige be-
smetting met één bacterie per wondje bleek onder veldom-
standigheden voldoende om het ziekteproces te starten en 
na ongeveer vier maanden bastnecrose te veroorzaken bij 
Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’. De bacterieconcentra-
tie in regenwater is in potentie hoog genoeg om de infectie 
te veroorzaken bij een kleine beschadiging in de bast van 
kastanjebomen. Gecombineerd met het feit dat de bacte-
rie in de aanwezigheid van zieke bomen ook op gezonde 
bomen en in regenwater is aangetroffen, leidt dit tot de 
conclusie dat afdoende bestrijding van de bacterie in de 
praktijk buitengewoon moeilijk zal zijn.
Uit het onderzoek naar de mogelijkheid van overdracht 
door insecten kan niet worden geconcludeerd dat ver-
spreiding door insecten een belangrijk onderdeel is van de 
epidemiologie van de kastanjebloedingsziekte. Maar het 
kan ook niet worden uitgesloten.
Resistentie: verband moeilijk te leggen
Het resistentieonderzoek was er onder andere op gericht 
om in kaart te brengen welke soorten en cultivars van 
paardenkastanje resistent of minder vatbaar zijn. Al eerder 
waren er verschillen geconstateerd in gevoeligheid tussen 
de kastanjesoorten en -hybriden. Ook is er gekeken of 
er genetische verschillen aanwezig zijn binnen de witte 
paardenkastanje, die de mate van gevoeligheid bepalen. 
Hiervoor waren eerder sterke aanwijzingen naar voren 
gekomen. Het optimaliseren van een toetssysteem met 
stekken of takken was echter erg moeilijk, waardoor het 
toetsen van verschillen niet mogelijk was. Verder onder-
zoek is noodzakelijk. 
In aanvulling op het resistentieonderzoek is gewerkt aan 
de ontwikkeling van een snelle kleuringstoets om de ge-
voeligheid voor de kastanjeziekte te testen bij individuele 
bomen/zaailingen. De verbruiningsreactie in de bast speelt 
hierbij een belangrijke rol. Doel van dit onderzoek is om 
uiteindelijk te komen tot een snelle screening van indivi-
duele bomen of zaailingen op de kastanjeziekte. Op basis 
van de resultaten van deze toets zou in de praktijk vastge-
steld kunnen worden in hoeverre het de moeite loont om 
binnen de witte paardenkastanje te zoeken naar voldoende 
resistent uitgangsmateriaal voor de teelt en de toepassing 
in het openbaar groen. Deze toetsmethode is nog niet 
betrouwbaar gebleken.
Wondcallusgroei los van genezingsproces
Ook is de relatie onderzocht tussen wondweefselvorming 
in bastwonden als gevolg van de kastanjeziekte en het op-
treden van secundaire infectie door houtrot. De resultaten 
duiden erop dat de aanwezigheid en kwaliteit van wond-
callusgroei los lijkt te staan van een eventueel genezings-
proces van de boom. Zowel bomen met een goede als met 
een slechte callusgroei kunnen ieder jaar opnieuw weer 
verse aantastingen vertonen. Callusgroei kan daarmee niet 
worden gezien als een teken van genezing, maar hoogstens 
van tijdelijk herstel. Een combinatie van de waardering 
van de kwaliteit van callusgroei én van de conditie van de 
boom blijft voorlopig de meest aangewezen methode om 
risicovolle bomen aan te wijzen. 
Aansnijden van 
de bast voor 
onderzoek naar 
wondcallusgroei 
en secundaire 
infecties.
Fo
to
’s 
W
er
kg
ro
ep
 A
es
cu
la
ap
Bomen #8  |  2009    11
Kastanjemineermot
Veel kastanjebomen hebben te leiden van de kastanje-
mineermot. Verzwakte bomen zijn over het algemeen 
vatbaarder voor ziekten dan gezonde bomen. Daarom is er 
onderzoek gedaan om te achterhalen of er verband bestaat 
tussen de aanwezigheid van de kastanjemineermot en het 
optreden van de kastanjebloedingsziekte. De larven van de 
kastanjemineermot tasten de bladeren zodanig aan dat  
fotosynthese in grote delen van het blad onmogelijk wordt. 
De vraag was of deze stressfactor de kans op aantasting 
door Pseudomonas syringae vergroot. Het verband tussen de 
aanwezigheid van kastanjemineermot en optreden van de 
kastanjeziekte in openbaar groen kon weliswaar niet wor-
den aangetoond, maar kan ook niet worden uitgesloten.
Beheersing: ascorbinezuur leidt niet tot verbetering
Om de conditie van zieke bomen te verbeteren is gekeken 
naar de toepassing van remstoffen die de bloedingsziekte 
vertragen (o.a. ascorbinezuur). In 2007 waren hiervan al 
positieve effecten waargenomen. In 2008 heeft de toepas-
sing bij kastanjezaailingen echter geen duidelijk positief 
effect opgeleverd. In de periode 2005-2008 is ook op vol-
wassen bomen in het veld de effectiviteit van remstoffen 
getoetst. Omdat het gebruik van remstoffen in de praktijk 
variabele resultaten opleverde, is er geen algemeen bruik-
bare beheersmaatregel te adviseren. 
Het natuurlijk verloop van de kastanjeziekte onder praktijk-
omstandigheden is in kaart gebracht: de mate van aantas-
ting (zieke plekken) op de stam nam tussen 2005 en 2006 
over het algemeen toe. In 2007 was enig herstel te zien, 
maar dit zette in 2008 niet goed door. Actieve bloeding was 
in 2008 nauwelijks te zien. 
Bij individuele zaailingen was er een grote spreiding 
in symptoomontwikkeling. Deze spreiding houdt geen 
verband met genetische eigenschappen en bemoeilijkt het 
onderzoek naar de rol van genetische factoren. Bovendien 
bleek het niet mogelijk om de symptoomontwikkeling te 
voorspellen aan de hand van een houtmonstertoets. Deze 
waarnemingen geven aan dat voortzetting van het onder-
zoek naar genetische variatie binnen de witte paardenkas-
tanje zeer omvangrijke proeven zal vergen en bovendien 
weinig of geen perspectief biedt op toepassing als er 
geen non-destructieve toetsmethode bestaat om op 
grote schaalzaailingen te screenen.
Vervolgonderzoek
Om een goed praktijkmanagementadvies voor de  
kastanjeziekte te kunnen geven, is vervolgonderzoek 
nodig. De aanbevelingen voor een vervolgonderzoek zijn 
gebaseerd op de resultaten van 2008 en hebben betrek-
king op voortzetting van eerder ingezette onderzoeks-
lijnen. Dit zijn langdurige trajecten. Behandelingen 
moeten worden afgestemd op de praktijksituatie en 
proeven moeten worden herhaald om betrouwbare en 
goed onderbouwde conclusies te kunnen trekken. 
Epidemiologie
In 2008 zijn bacterie-isolaten verzameld van bladeren, 
bloemen, bloemstengeltjes, jonge vruchten en regen-
water. Verificatie van deze isolaten met infectieproeven 
moet uitsluitsel geven over de pathogeniteit van de 
gevonden Pseudomonas syringae-isolaten (Postulaten van 
Koch).
Resistentie
Verdere screening zou zich kunnen richten op het 
meer in kaart brengen welke soorten en cultivars van 
paardenkastanje resistent of minder vatbaar zijn en 
kunnen onderzoeken of genetische verschillen binnen 
dezelfde soort de mate van aantasting mede bepalen. 
In 2008 is gebleken dat het ontwikkelen van een goede 
onderzoeks- en screeningsmethode moeilijk is. Dit zal 
veel tijd vergen. Van tevoren kan geen uitspraak gedaan 
worden over de kans van slagen van deze richting. 
Biotische factoren
Ook is voortzetting nodig van het onderzoek naar de 
relatie tussen wondweefselvorming in de bastwonden 
en het optreden van secundaire infectie door houtrot. 
De resultaten uit het onderzoek leiden hoe dan ook tot 
relevante informatie voor het beheersadvies.
Beheersing
In 2008 is een meerjarige veldproef gestart naar de 
effectiviteit van de remstoffen en de toepasbaarheid in 
het openbaar groen. Hierbij is gekozen voor een homo-
gene uitgangssituatie, dit om de kans op eenduidige 
resultaten te vergroten. Ook kan in deze proef het  
natuurlijk verloop van de kastanjeziekte in kaart  
worden gebracht. 
Afdoende bestrijding van de bacterie zal zeer moeilijk zijn
 Aansmeren van 
een boom met 
remstoffen die 
gemengd zijn met 
een lanolinepasta.
De werkgroep Aesculaap heeft een uitgebreide 
en actuele website: www.kastanjeziekte.wur.nl


Vier jaar onderzoek naar de kastanjeziekte

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield