Agrarisch natuurbeheer heeft tot doel de karakteristieke natuurwaarden van het boerenland te beschermen. De voornaamste aandachtsoorten zijn weidevogels als grutto, scholekster, en kievit. Grootschalig evaluatieonderzoek, twintig jaar na invoering, toont aan dat het agrarisch natuurbeheer niet heeft geleid tot positieve effecten op weidevogeldichtheden in het boerenlan

Kleijn, D.

Dutch

NARCIS 

Het effect van agrarisch natuurbeheer

Wageningen Yield 

Landschap 25(3)120
Het effect van agrarisch natuur-
beheer
D A V I D  K L E I J N
Dr. Ir. D. Kleijn Centrum 
Ecosystemen, Alterra, 
Wageningen UR, Postbus 
47, 6700 AA Wageningen
david.kleijn@wur.nl
Beleidsevaluatie
 Boerenland
 Effectiviteit
 Grondwaterstand
Weidevogels
Agrarisch natuurbeheer heeft tot doel de karakteristieke natuurwaarden van het boerenland te beschermen. De 
voornaamste aandachtssoorten zijn weidevogels als grutto, scholekster en kievit. Grootschalig evaluatieonder­
zoek, twintig jaar na invoering, toont aan dat het agrarisch natuurbeheer niet heeft geleid tot positieve effecten 
op weidevogeldichtheden in het boerenland.
Agrarisch natuurbeheer vindt sinds 1981 plaats. Bescher-
mingsmaatregelen voor weidevogels waren vooral gericht 
op een grotere legseloverleving door het eerste tijdstip van 
beweiden of maaien uit te stellen. De frequent uitgevoerde 
monitoringstudies vergelijken vooral dichtheden weide-
vogels op percelen met en zonder agrarisch natuurbeheer 
(zie Van den Brink & Fijn, 1992). Door de bank genomen 
blijkt hieruit dat de dichtheden hoger zijn op percelen met 
agrarisch natuurbeheer dan op regulier boerenland. 
Correctie voor omgevingsvariabelen
Agrarische landschappen zijn van nature heterogeen. 
De locale natuurwaarden hangen niet alleen samen met 
het beheer, maar ook met de landschappelijke context en 
abiotische omstandigheden. Onderzoek naar het effect 
van beheer zal daarom de effecten van verstorende vari-
abelen moeten uitsluiten of daarvoor moeten corrigeren. 
Een heranalyse van monitoringgegevens uit de provincie 
Zeeland maakt dat duidelijk. Dichtheden weidevogels zijn 
significant hoger op percelen met agrarisch natuurbeheer 
dan op gangbaar beheerde percelen (F1,16 = 8,28, P < 0,01). 
De verschillen zijn echter al aanwezig op het moment dat 
met agrarisch natuurbeheer wordt gestart en nemen niet 
toe met de tijd, zie figuur 1A. Percelen met agrarisch natuur-
beheer hebben in dit geval een hogere grondwaterstand dan 
gangbaar beheerde percelen – gemiddeld 88 versus 103 cm 
beneden maaiveld (F1,16 = 3,82, P = 0,068) – en een hogere 
grondwaterstand heeft een positief effect op dichtheden 
broedende weidevogels (F1,15 = 4,39, P < 0,05), zie figuur 
1B. De verschillen tussen percelen met en zonder agrarisch 
natuurbeheer zijn dus deels toe te schrijven aan de verschil-
len in grondwaterstand.
Grootschalige evaluatie
In 2000 is de eerste robuuste en grootschalige evaluatie 
uitgevoerd naar het effect van agrarisch natuurbeheer op 
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996
Jaar
Di
ch
th
ei
d 
w
ei
de
vo
ge
ls
 (
te
rr
it
or
ia
/h
a) A
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
II (~65 cm) III (~100 cm) III* (~110 cm) V-VII (~150 cm)
Jaarlijks gemiddeld laagste grondwaterstand
B
Figuur 1 Dichtheden weide­
vogels in Zeeland in relatie 
tot beheer en grondwater­
stand. (A) Ontwikkeling 
dichtheden weidevogels op 
percelen met (open cirkels) 
en zonder agrarisch natuur­
beheer (gesloten cirkels). 
(B) Dichtheden weide­
vogels op percelen met een 
verschillende grondwater­
stand. Het verschil in dicht­
heden tussen percelen met 
verschillend beheer (paneel 
A) kan grotendeels worden 
toegeschreven aan het 
effect van grondwaterstand 
op weidevogels (paneel B). 
Aangepast naar Kleijn & 
Van Zuijlen (2004).
Biodiversiteit in natuurreservaten  121
de biodiversiteit. De diversiteit van planten, bijen, zweef-
vliegen en vogels is vergeleken op 78 gepaarde percelen 
met en zonder agrarisch natuurbeheer in negen gebieden 
verspreid over Nederland. De percelen binnen een paar 
zijn gelegen in een vergelijkbare landschappelijke con-
text en hebben vergelijkbare abiotische omstandigheden 
(bodemtype, grondwaterstand) zodat beheer de belang-
rijkste factor is waaraan verschillen in soortenrijkdom 
kunnen worden toegeschreven. Ons beperkend tot de vo-
gels blijkt dat geen van de aangetroffen soorten in hogere 
dichtheden broedt op percelen met weidevogelbeheer dan 
op gangbaar beheerde percelen (figuur 2). Integendeel, 
scholekster en kievit (marginaal significant) komen in la-
gere dichtheden voor op percelen met beheermaatregelen 
gericht op het behoud van weidevogels. Nadere analyses 
tonen aan dat de effectiviteit van de beheermaatregelen 
niet gecorreleerd is met de uitvoeringsduur daarvan (ran-
ge 4-15 jaar; Kleijn et al., 2001a) of met het schaalniveau 
van de studie (range 2-12,5 ha). De voorkeur van kievit en 
scholekster om te broeden in korte (gemaaide) vegetaties 
kan het negatieve effect van het agrarisch natuurbeheer 
op deze soorten verklaren, maar dit kan niet de enige re-
den zijn. Al in maart, als de vegetatiegroei nog maar nau-
welijks op gang is, worden  aanzienlijk meer steltlopers 
waargenomen op gangbaar beheerde percelen dan op 
percelen met weidevogelbeheer (Kleijn et al., 2001a). 
Conclusies
De resultaten van dit onderzoek tonen aan dat agrarisch 
natuurbeheer niet heeft geleid tot positieve effecten op 
dichtheden van weidevogels in het Nederlandse boeren-
land. Tevens geven ze het grote belang aan van een be-
trouwbare en frequente evaluatie van natuurbeheersmaat-
regelen. Klimaat en landgebruik veranderen snel en dit 
kan de effectiviteit van de maatregelen sterk beïnvloeden. 
Daarnaast onderstreept dit onderzoek de noodzaak van 
Figuur 2 Het gemiddelde 
aantal territoria van de 
meest frequent waargeno­
men weidevogelsoorten 
op percelen met en zonder 
agrarisch natuurbeheer. 
+ P < 0,1; * P < 0,05. 
Aangepast naar Kleijn et 
al., 2001b.
een grondige kennis van de belangrijkste factoren die 
de populatiedynamiek van soorten beïnvloeden. Zonder 
deze kennis is de kans groot dat het beheer de belang-
rijkste knelpunten voor een gewenste ontwikkeling niet 
opheft en weinig effect sorteert. 
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
Graspieper Grutto Kievit Scholekster Tureluur
Controle
Agrarisch Natuurbeheer
*+
 
# 
te
rr
it
or
ia
 p
er
 p
er
ce
el
 (
2.
0 
ha
)
Literatuur
Brink, H.J. van den & R. Fijn, 1992. Weidevogels en vegetatie 
in relatienotagebieden in het Zuidelijk Westerkwartier en Sauwerd 
(Groningen). Eindrapport van het evaluatieonderzoek 1986­1991. 
Consulentschap Natuur, Bos, Landschap en Fauna Groningen/Dienst 
Beheer Landbouwgronden, Utrecht, DBL­publicatie nr. 52.
Kleijn, D. & G.J.C. van Zuijlen, 2004. The conservation effects of 
meadow bird agreements on farmland in Zeeland, The Netherlands, in 
the period 1989­1995. Biological Conservation 117: 443­451.
Kleijn, D., F. Berendse, R. Smit, N. Gilissen, B. Brak, J. Smit & R. 
Groeneveld, 2001a. Evaluatie van de effectiviteit van beheersover­
eenkomsten in Nederland. Rapport, Leerstoelgroep Natuurbeheer en 
Plantenecologie, Wageningen. Wageningen Universiteit.
Kleijn, D., F. Berendse, R. Smit & N. Gilissen, 2001b. Agri­environment 
schemes do not effectively protect biodiversity in Dutch agricultural 
landscapes. Nature 413: 723­725.


Het effect van agrarisch natuurbeheer

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available