In de specifieke leverbotgebieden (door nattere perioden en peilverhoging nemen die toe) kan ernstige leverbotbesmetting voorkomen. Voor het behandelen van melkvee tegen leverbot zijn in Nederland alleen middelen geregistreerd voor niet-melkgevende koeie

Borgsteede, F.H.M.

Gaasenbeek, C.P.H.

Smolders, E.A.A.

Dutch

NARCIS 

Leverbot toenemend probleem

Name not available

Wageningen Yield 

V-focus  oktober  200920
R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
V-focus  oktober  2009 21
R U N D V E E
a
c
h
te
rg
ro
n
d
Lactatienummer
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
7 en meer 5 en 6 3 en 4 >2 gemiddeld
G
em
id
de
ld
e 
yG
t-
 w
aa
rd
e
Behandeld
Niet behandeld
CoNClUsiE 
uitgescheiden. De ernst van de besmetting hangt af 
van de ontwikkelings- en overlevingsmogelijkheden 
van de slakken (temperatuur en vocht).
Geregistreerde middelen niet voor melkkoe
De in Nederland voor leverbot geregistreerde mid-
delen mogen niet bij melkgevende koeien worden 
toegepast. In andere Europese landen zijn die er wel 
(zie tabel 1). Als behandeling noodzakelijk is, kan de 
dierenarts onder voorwaarde gebruikmaken van de 
cascaderegeling. Daarbij kunnen andere in Neder-
land geregistreerde diergeneesmiddelen gebruikt 
worden of middelen die in een ander Europees land 
zijn geregistreerd. Bij te verwachten grote leverbot-
schade en bij resistentie is er dan wel een mogelijk-
heid toch te behandelen. Ook voor middelen zonder 
wachttijd is de wachttijd bij cascadegebruik 7 dagen 
voor melk. Op biologische bedrijven wordt dat met 
14 dagen melkverlies geen echt aantrekkelijke moge-
lijkheid. De middelen met de werkzame stof tricla-
bendazol werken tegen jonge en volwassen  
stadia, de andere middelen in de tabel werken alleen 
tegen volwassen stadia. Middelen die alleen tegen 
volwassen botten werken moeten meer keren  
worden toegediend om de schade te beperken.
Chemische bestrijding niet adequaat
Adviezen in dossiers bij middelen die goedgekeurd 
zijn door het College ter Beoordeling van Genees-
middelen (CBG) zijn in de praktijk niet uitvoerbaar: 
het regelmatig behandelen van alle dieren is niet 
toegestaan en ook nieuw op het bedrijf aangevoerde 
melkgevende dieren kunnen niet behandeld wor-
den. De werkgroep leverbotprognose geeft in sep-
tember en november adviezen over behandelingen 
en eventueel onderzoek. Bij een gespreid afkalf-
patroon en een ernstige besmetting is het zaak om 
het jongvee en de droge koeien minimaal twee 
weken na het opstallen te behandelen. Bij middelen 
met triclabendazol en geen resistentie is dat vol-
doende, bij middelen die alleen tegen volwassen 
leverbotten werken is een tweede behandeling na  
10 weken nodig. In het buitenland zijn er positieve 
verwachtingen van het effect van tannines op maag-
darmwormen. Of deze stoffen, die onder andere in 
klavers zitten, ook de ontwikkeling van jonge lever-
botten remmen is niet duidelijk. Vaccineren tegen 
leverbot wordt onderzocht, maar heeft tot nu toe 
nog geen praktische betekenis. 
10 procent lagere melkproductie
De kosten van leverbotbesmetting zijn in Neder-
land en Zwitserland berekend op circa 300 euro 
per besmette melkkoe. Het merendeel van de 
kosten in die berekening wordt veroorzaakt door 
een verminderde melkproductie en een lagere 
vruchtbaarheid, terwijl verminderde vleesproduc-
tie en afgekeurde levers daaraan minder bijdragen. 
In 2008 bleek op enkele biologische bedrijven in 
Nederland dat de productie van besmette dieren 
lager was dan die van behandelde koeien. 
indruk van besmetting door bloedonderzoek
Op vier biologische melkbedrijven is van twintig 
koeien bloed onderzocht op yGt (een maat voor 
leverbeschadiging). Op drie bedrijven zijn twee 
groepen gemaakt: een groep die tegen leverbot 
behandeld was in de droogstand of als vaars voor het 
afkalven en een groep die niet behandeld was omdat 
ze op het moment van opstallen melkgevend waren. 
Uit dit onderzoek blijkt dat de onbehandelde groepen 
een hogere yGt-waarde hebben en dat veel meer van 
de onbehandelde dieren besmet zijn. Duidelijk is 
ook dat er grote verschillen zijn tussen bedrijven.  
In dit onderzoek blijkt de yGt-waarde bij de oudere 
koeien aanzienlijk hoger te zijn dan bij jongere  
dieren (zie figuur 1). Of dat alleen het gevolg is van 
leverbotschade of dat ook andere leverschade daar-
voor verantwoordelijk is, is niet duidelijk.
Figuur 1 
Tabel 1 
Gidi Smolders
Wageningen UR Livestock Research
Fred Borgsteede en Cor Gaasenbeek
Centraal Veterinair Instituut
leverbot toenemend probleem
In de specifieke leverbotgebieden (door nattere perioden en peilverhoging nemen die toe) kan ernstige 
leverbotbesmetting voorkomen. Voor het behandelen van melkvee tegen leverbot zijn in Nederland alleen 
middelen geregistreerd voor niet-melkgevende koeien. Wat nu?
Leverbotmiddelen: toelating in Nederland alleen voor niet-melkgevende runderen en eventuele buitenlandse cascademiddelen
Gemiddelde yGt-waarde per lactatienummer voor behandelde en onbehandelde koeien.
Reg Nl Product Werkzame stof/ml Vorm Wachttijd
7251 Endex 19,5% 120 mg triclabendazol,  oraal vlees 42 dagen
  75 mg  levamisolhydrochloride
7979 Fasinex 10% 10%  triclabendazol oraal vlees 42 dagen
2306 Ivomec Plus 10 mg  ivermectine,  subcutaan vlees 42 dagen
  100 mg  clorsulon
10325 Virbamec F 10 mg  ivermectine, subcutaan vlees 80 dagen
  100 mg  clorsulon
10003 Tribex 10% 100 mg  triclabendazol oraal vlees 56 dagen
    
België Zanil 34 mg  oxyclozanide oraal melk 60 uur, vlees 10 dagen
Frankrijk Zanil 34 mg  oxyclozanide oraal melk 0 dagen, vlees 14 dagen
UK/Ierland Zanil 34 mg  oxyclozanide oraal melk 72 uur, vlees 28 dagen
    
Frankrijk Valbazen 10% 100 g  albendazol oraal melk 48 uur, vlees 5 dagen
UK Closamectin 5 g  ivermectine en subcutaan niet voor melkgevende 
  125 g  closantel  koeien, vlees 35 dagen
B ehandeling van melkgevende koeien tegen leverbot is uit  den boze. Daarbij: in delen van Nederland zijn leverbotten resi-
stent tegen het meest gebruikte 
middel. Door te onderzoeken of slakken geïnfec-
teerd zijn met leverbot, door mestonderzoek, 
bloedonderzoek op antistoffen of yGt, of door 
tankmelkonderzoek op antistoffen, kan de ernst 
van de besmetting vastgesteld worden. Een ern-
stige besmetting heeft een lagere productie en 
een algemene achteruitgang in welzijn/gezond-
heid tot gevolg, met bovendien meer kans om 
drager van de Salmonella-bacterie te worden.  
Er zijn tot nu toe geen effectieve alternatieven 
voor behandeling met anti-leverbotmiddelen, 
behalve managementmaatregelen die op sommige 
bedrijven enige verlichting kunnen geven. 
Cyclus minimaal 19 weken
De leverbot heeft de slak nodig als tussengastheer. 
Die slak leeft voornamelijk in greppels, kwelplaatsen 
en plekken waar water blijft staan. Volwassen lever-
botten in de koe (of schaap of andere graseters)  
produceren leverboteieren die met de mest op het 
land komen. Uit deze eieren vormen zich in 3 tot 4 
weken trilhaarlarven die de leverbotslak binnendrin-
gen. Daar vormen zich uit een trilhaarlarve, via tus-
senstadia, vele staartlarven die zich op het gras afzet-
ten en een cyste vormen. Uit de cyste ontwikkelt 
zich na opname door het rund een jonge leverbot 
die in de lever weer uitgroeit tot een volwassen lever-
bot. De ontwikkeling in de slak gebeurt bij een tem-
peratuur hoger dan 10 graden en duurt afhankelijk 
van de temperatuur 6 tot 8 weken. Na opname 
duurt het in het dier 10 weken voordat de leverbot 
volwassen is en eieren gaat uitscheiden. Een totale 
cyclus van ei tot volwassen leverbot duurt dus mini-
maal 19 weken. Er kan sprake zijn van twee besmet-
tingsgolven: een in het voorjaar vanuit besmette 
slakken die de winter overleefd hebben of vanuit 
overwinterde cysten op het gras, en een in het najaar 
(meestal de heftigste) vanuit eieren die de winter 
overleefd hebben en eieren die na het inscharen zijn 
Leverbot vormt een toenemend  
probleem door nattere omstandig-
heden, hogere temperaturen en 
beperkte behandelmogelijkheden  
van melkgevende dieren.  
Er is behoefte aan goede alternatieven 
om leverbotschade bij melkvee te 
voorkomen.
Preventieve maatregelen
1.  Voorkomen dat er trilhaarlarven in slakken terechtkomen. Chemische middelen zijn bij 
melkgevende koeien niet toegestaan. Alternatieven zoals kruiden zijn in onderzoek voor 
maagdarmwormen, niet voor leverbot.
2.  Ontwateren van percelen waar slakken voorkomen. In veel leverbotgebieden is dat echter 
een niet-uitvoerbare of toegestane methode. Er komen de laatste jaren meer gebieden 
waar de waterstand omhooggaat.
3.  Vermijd risicopercelen. In herfst en winter geen vee weiden op percelen waar veel slakken 
voorkomen. Het afrasteren van greppels en sloten zodat het vee dan niet in de gevarenzone 
komt, is praktisch nauwelijks uitvoerbaar. Het tijdelijk niet beweiden van percelen kan 
alleen als er ook percelen zijn waar wel geweid kan worden zonder gevaar voor leverbot-
besmetting. Het vroeg in de herfst opstallen van melkvee past niet binnen de biologische 
regelgeving en maakt het bovendien noodzakelijk meer herfstgras te oogsten. Het weiden 
op vooraf enkele keren gemaaid land is in sommige gevallen ook voor leverbot een optie.


Leverbot toenemend probleem

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield