Na jaren van veredeling op het kolfaandeel in de maisplant krijgt nu ook de celwandverteerbaarheid van de restplant meer aandacht. Waarom is de ene celwand wel verteerbaar en de andere niet? Onderzoek door ASG en Wageningen UR moet nieuwe inzichten geven voor verdere veredelin

Cone, J.W.

Dutch

Wageningen Yield 

Met een jaarlijkse hoeveelheid van ongeveer 200.000 hectare is mais naast gras een belang-
rijk voedergewas voor de melkveehouderij. De voe-
derwaarde van snijmais is voor 50 tot 55 procent af-
komstig van de kolf, het overige deel wordt bepaald 
door de rest van de plant. 
Juist die restplant heeft de laatste jaren meer aan-
dacht gekregen van maisveredelaars en veehouders. 
Het kenmerk ‘stay green’ deed zijn intrede, de peri-
ode dat de plant groen 
blijft in de oogstperiode, 
en op de rassenlijst ver-
scheen het kenmerk cel-
wandverteerbaarheid. Cel-
wandverteerbaarheid is 
een verhoudingsgetal dat 
aangeeft hoe goed de rest-
plant verteerbaar is voor 
de koe. 
John Cone, senioronder-
zoeker van Wageningen 
Universiteit, verdiept zich 
al jaren in de achtergron-
den van de celwandver-
teerbaarheid. ‘De verteerbaarheid van de celwanden 
van de maisplant hangt af van de groeiomstandig-
heden, het oogsttijdstip en het ras’, legt hij uit. Co-
nes onderzoek naar celwandverteerbaarheid en de 
fermentatieproducten die daardoor in de pens van 
de koe ontstaan, geven meer inzicht in welke eigen-
schappen celwanden moeten hebben voor een opti-
male benutting van de maisplant. Omdat er ver-
schillen bestaan in de bouw, de anatomie van de 
maisplanten, de structuur en chemische samenstel-
ling van celwanden kunnen de onderzoeksresulta-
ten soelaas bieden voor maisveredelaars.
‘Na de introductie van het melkquotum in de jaren 
tachtig is de aandacht verlegd van kwantiteit naar 
kwaliteit van mais’, vult Herman van Schooten aan. 
Van Schooten is collega-onderzoeker van Cone bij 
ASG in Lelystad en houdt zich onder meer bezig 
met praktijkproeven met snijmais. ‘De maisplant is 
verantwoordelijk voor een belangrijk deel van de 
uiteindelijke kwaliteit in de kuil. Het is daarom nut-
tig om te veredelen op celwandverteerbaarheid. 
Doordat veredelaars in eerste instantie vooral inge-
zet hebben op verbetering van de opbrengst van de 
kolf, is de veredeling van de rest van de maisplant 
op de achtergrond geraakt. Dat is logisch, want 
wanneer je maar op één punt focust, ga je op dat 
punt het hardste vooruit. Nu zie je dat er meer be-
langstelling voor de maisplant is, mogelijk ook om-
dat de kweker zich daarmee kan profileren.’ 
Dat de celwanden van de maisplant minder verteer-
baar zijn geworden door de focus van de veredelaars 
op de kolf zal Cone niet beweren. ‘Daar zie ik geen 
relatie tussen. Wel denk ik dat er nog wel voldoende 
variatie tussen rassen is, zodat er nog wel vooruit-
gang te boeken is.’
Lignine voor zelfbescherming
Cone verduidelijkt de stadia die de maisplant door-
loopt: ‘Tot half juli, de periode dat de maisplant 
doorgaans gaat bloeien, is celwandverteerbaarheid 
van de plant 60 tot 80 pro-
cent.’. De jonge maisplant 
is dan erg goed verteerbaar 
voor de koe, maar zonder 
kolf zal geen veehouder de 
mais in die periode hakse-
len. ‘Bij de oogst is de ver-
teerbaarheid van de cel-
wanden teruggelopen naar 
30 tot 50 procent. Bij de 
huidige rassen op de ras-
senlijst varieert dit van 46 
tot 52 procent. Op het mo-
ment dat de plant start 
met de kolfontwikkeling 
en het aanmaken van zetmeel, treedt er ook lignifi-
cering op in de celwanden. Er ontstaat lignine dat 
zorgt voor stevigheid van de plant, maar ook voor 
afname van de celwandverteerbaarheid.’ Planten 
maken lignine aan om zich te beschermen tegen 
bacteriën. Daarom zorgt lignine ook voor een moei-
zame afbraak van de cellen in de pens.
Cone bekeek de celwandeigenschappen in diverse 
groeistadia en van planten die onder verschillende 
omstandigheden waren gegroeid. ‘Hogere tempera-
turen zorgen voor een snelle groei en daarmee een 
hogere celwandverteerbaarheid’, luidt een van zijn 
bevindingen. ‘We zijn verder op zoek gegaan naar 
de biochemische achtergrond van de onverteerbaar- 
Steeds meer inzicht in de celwand
Oogsttijdstip, groeiomstandigheden en  ras bepalen celwandverteerbaarheid mais 
Na jaren van veredeling op het kolfaandeel 
in de maisplant krijgt nu ook de celwandver-
teerbaarheid van de restplant meer aandacht. 
Waarom is de ene celwand wel verteerbaar 
en de andere niet? Onderzoek door ASG en 
Wageningen Universiteit moet nieuwe inzichten 
geven voor verdere veredeling.
tekst Jaap van der Knaap
John Cone: ‘Lignine zorgt 
voor stevigheid van de plant, 
maar ook voor afname van de 
celwandverteerbaarheid’
Herman van Schooten: ‘Restplant 
is naast de kolf verantwoordelijk 
voor een belangrijk deel van de 
uiteindelijk kwaliteit in de kuil’
13V E E T E E L T  j A N U A r i  1 / 2  2 0 0 9
H O O F D A r T i K E L
12 V E E T E E L T  F E B r U A r i  2  2 0 0 9 V E E T E E L T  F E B r U A r i  2  2 0 0 9
heid van bepaalde celwanden. Lignine 
speelt daarbij een belangrijke rol door-
dat het gedurende het groeiproces bin-
dingen aangaat met andere moleculen 
in de celwand. Wanneer je de biochemi-
sche achtergrond daarvan beter kunt 
doorgronden, heb je eigenschappen in 
handen waar veredelaars mee aan het 
werk kunnen.’
Er zijn duidelijke verschillen tussen ras-
sen in verteerbaarheid van de celwan-
den. Maisras  BM3 in figuur 2 was een 
beloftevol Amerikaans maisras met een 
hoge celwandverteerbaarheid, maar 
heeft de Europese rassenlijsten nooit ge-
haald. ‘Er is een relatie tussen celwand-
verteerbaarheid en stevigheid’, vertelt 
Van Schooten. ‘Maisras BM3 was moge-
lijk een ras dat in Amerika geteeld kon 
worden, maar dat niet bestand is tegen 
de Europese wind. Het zou te snel om-
vallen.’ 
Stevigheid en verteerbaarheid
Cone kan niet aangeven waar het opti-
mum tussen stevigheid en celwandver-
teerbaarheid exact ligt, maar nuanceert 
de variatie in celwandverteerbaarheid. 
‘De variatie in celwandverteerbaarheid 
op de rassenlijst ligt tussen de 48 en 54 
procent bij een drogestofpercentage van 
35.’ In figuur 2 is duidelijk te zien dat 
het oogsttijdstip eveneens bepalend is 
voor de celwandverteerbaarheid. Er is 
een afname van de verteerbaarheid 
naarmate de plant ouder wordt. 
Naast verschillen tussen rassen zijn er 
ook verschillen binnen de plant waar-
neembaar (figuur 1). De eerst gevormde 
plantendelen, onderaan de stengel, be-
vatten de meeste lignine. Om de verteer-
baarheid van de maiskuil te verbeteren 
zijn er veehouders die mais hoger hakse-
len. ‘Iedere 10 cm hoger hakselen bete-
kent 9 vem per kg droge stof meer in de 
kuil’, weet Van Schooten. Die voeder-
waardewinst is volgens hem niet zo 
groot. ‘Hoger hakselen zorgt voor op-
brengstverlies in tonnen per hectare. 
Het is een stuk zinvoller om een ras te 
kiezen met een hogere voederwaarde.’
De rol van zetmeel
Cones onderzoek over de biochemische 
samenstelling van de celwanden krijgt 
een vervolg in onderzoek naar de ver-
teerbaarheid van zetmeel. ‘In het huidi-
ge dve-systeem gaan we ervan uit dat 
zetmeel voor honderd procent verteer-
baar is. Dat is een aanname, maar we 
hebben eigenlijk weinig gegevens over 
de kwaliteit van zetmeel. Er is mogelijk 
nog een deel niet verteerbaar en hoe zit 
het met de verhouding tussen bestendig 
en onbestendig zetmeel? Daar zijn nog 
veel vragen over.’ Herman van Schooten 
vult hem aan. ‘Het zou een mooi gege-
ven zijn op de rassenlijst wanneer we 
kunnen zien hoeveel zetmeel er besten-
dig is en hoeveel niet. In de pens wordt 
onbestendig zetmeel minder efficiënt 
benut dan bestendig zetmeel in de dun-
ne darm.’ 
Voorlopig is het nog niet zover en daar-
om adviseert Van Schooten op de rassen-
lijst eerst te kijken naar de kwaliteit, 
uitgedrukt in vem per kilogram droge 
stof. ‘Kijk vervolgens naar de bedrijfssi-
tuatie, het rantsoen, of er een ras nodig 
is met veel zetmeel. In rantsoenen met 
veel gras is een hoger zetmeelgehalte be-
langrijk, in rantsoenen met een hoog 
maisaandeel speelt een goede celwand-
verteerbaarheid een grotere rol. Moge-
lijk dat dankzij onderzoek in de toe-
komst veehouders nog beter kunnen 
selecteren op celwandverteerbaarheid 
of de energiebron uit zetmeel.’ l
lichte stress heeft vaak een licht hogere 
voederwaarde.’ 
De stikstof uit rijenbemesting gaf wel 
extra opbrengst. Mogelijk dat de gunsti-
ge groeiomstandigheden een rol speel-
den, maar ASG gaat in elk geval de proef-
opzet dit jaar herhalen.
Ook is er afgelopen jaar aandacht ge-
weest voor bladvlekkenziekte. ‘Het ef-
fect op de voederwaarde valt vooralsnog 
mee, maar de uitbraken van bladvlek-
kenziekte die we zagen openbaarden 
zich vooral na de kolfzetting. We willen 
graag verder onderzoeken wat het beste 
oogstmoment is van aangetaste mais en 
wat je er als veehouder aan kunt doen 
om de schade te beperken. 
lactatiestadium in dagen
lignine (percentage van de celwanden)
42 (1-82) 129 (83-178) 226 (179-272) 333 (273-576)
20
40
60
80
100
120
140
160
ce
lg
et
al
pe
rc
en
ta
ge
 a
fb
ra
ak
 c
el
w
an
de
n 
na
 2
4 
uu
r
< 12 uur > 12 uur
10 12 16 2014 18 22
20
30
40
50
60
70
80
90
Figuur 2 – Relatie afbraak celwanden en 
oogstdatum na 48 uur incubatie in 
pensvloeistof   
Bladvlekkenziekte blijft 
onderzoeksonderwerp ASG
Figuur 1 – Relatie afbraak celwanden en 
ligninegehalte na 24 uur incubatie in 
pensvloeistof 
Geen effect van aanvullend kunstmestfosfaat op opbrengst
Mestwetgeving en bladvlekkenziekte 
waren afgelopen jaar de belangrijkste 
onderwerpen in maispraktijkonderzoe-
ken van ASG, meldt Herman van 
Schooten. ‘De fosfaatregelgeving wordt 
knellend in de maisteelt. Inmiddels heb-
ben we wel het idee dat het effect van 
fosfaat op de opbrengst van de mais klei-
ner is dan dat nu algemeen wordt aange-
nomen.’ 
Een proefopzet afgelopen jaar op zand-
grond met alternatieven voor de stan-
daard fosfaatrijenbemesting (iSeed, Hu-
mifirst en Physiostart) gaf naast een 
normale drijfmestgift geen effect op op-
brengst, terwijl het een zandgrond be-
trof met een relatief laag gehalte aan 
fosfaat, aldus Van Schooten. Ook was er 
– niet verrassend – geen effect op de 
kwaliteit. ‘Sterker nog, mais met een 
H O O F D A R T I K E L
14 V E E T E E L T  F E B R U A R I  2  2 0 0 9
20
30
40
50
60
70
80
90
datum
pe
rc
en
ta
ge
 a
fb
ra
ak
 c
el
w
an
de
n
BM3
26
 ju
l. ‘
08
6 j
ul.
 ‘0
8
15
 au
g. 
‘08
4 s
ep
. ‘0
8
24
 se
p. 
‘08
14
 ok
t. ‘
08
3 n
ov.
 ‘0
8
23
 no
v. ‘
08
LG11 El


Steeds meer inzicht in de celwand. Oogsttijdstip, groeiomstandigheden en ras bepalen celwandverteerbaarheid maïs

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS