In 2009 had meer dan een miljard mensen te weinig te eten, het hoogste aantal sinds 1970. Dat blijkt uit cijfers van de VN. Jarenlang daalde het aantal mensen met honger, maar de laatste jaren is die trend gekeerd, mede door de wereldwijde economische crisis en de enorme prijsstijgingen van voedsel vlak daarvoo

Dorp, M., van

Dutch

Dorp, van, M.

NARCIS 

Voedselzekerheid is complex vraagstuk

Wageningen Yield 

mede dankzij de Wereldbank die in een rapport 
investeringen in landbouw essentieel noemde 
voor ontwikkelingslanden.
Landbouw wordt nu door steeds meer betrok-
kenen gezien als een van de motoren achter 
de economische groei van landen. Een ge-
zonde landbouw levert goedkoop voedsel aan 
een bevolking, en houdt zo de kosten voor 
levensonderhoud laag. Op die manier subsidi-
3
Voedselzekerheid is complex vraagstuk
Wie met de huidige ontwikkeling in het achter-
hoofd naar de komende decennia kijkt, kan niet 
gerust zijn. De wereldbevolking groeit tussen 
nu en 2050 waarschijnlijk met 34 procent, van 
6,8 miljard mensen nu tot ruim 9 miljard in 
2050. Maar omdat die grotere bevolking ook 
meer dierlijke eiwitten wil consumeren is de 
vraag naar landbouwproducten waarschijnlijk 
zeventig procent groter.
Als het nu al een probleem is om de arme 
delen van de wereld te voeden, hoe moet dat 
dan over een paar decennia? De gevolgen 
van klimaatverandering zijn ongewis, maar 
de meeste modellen voorspellen dat het juist 
Afrikaanse ontwikkelingslanden zullen zijn die 
er flink op achteruitgaan. De Verenigde Naties 
schat bijvoorbeeld dat de productiecapaciteit 
van Afrika door de klimaatverandering deze 
eeuw met vijftien tot dertig procent zal
afnemen.
En er zijn meer bedreigingen. De fosfaatvoor-
raden in de wereld zijn eindig. Zeker als in 
opkomende landen meer vlees gegeten gaat 
worden, stijgt waarschijnlijk de prijs van fosfaat 
de komende decennia flink. Fosfaat is in de 
meeste landen de bepalende factor voor de 
groei van gewassen. Tekorten of hoge prijzen 
kunnen dus grote gevolgen hebben. Ook zijn
er nog de uitdijende steden. Die liggen vaak
in vruchtbare gebieden. Elke nieuwe woning, 
winkel en fabriek gaat dan ten koste van 
vruchtbare landbouwgrond.
Oplossingen
Toch zijn er nog steeds optimisten onder 
landbouw- en ontwikkelingseconomen. Want 
hoe ingewikkeld het vraagstuk ook is, als je 
het van grote afstand bekijkt moeten er oplos-
singen te vinden zijn. In de jaren negentig 
berekenden Wageningse onderzoekers dat de 
wereld maximaal 47 miljard mensen zou kun-
nen voeden. Veel meer dan de 9 miljard die 
er in 2050 waarschijnlijk op zullen wonen. De 
herberekening die de Wageningse econoom 
Niek Koning in 2008 maakte, leidt ook niet tot 
grote zorgen. Koning nam in zijn berekeningen 
ook beperkende factoren mee. Zelfs als je de 
resterende natuur spaart en het oppervlak dat 
de landbouw wereldwijd inneemt niet uitbreidt, 
zouden 16 tot 24 miljard mensen ruim te
voeden zijn.
De productiecapaciteit van de wereld zal het 
probleem dus niet zal zijn. Goed nieuws is ook 
dat er in de wereld weer meer aandacht komt 
voor de cruciale rol van landbouw bij ontwikke-
ling. Landbouw was decennia lang ouderwets 
en uit de gratie. Werd in 1979 nog twintig pro-
cent van de officiële ontwikkelingshulp besteed 
aan landbouw, in 2005 was dat nog maar een 
procent of vier. De laatste jaren staan land-
bouw en voeding weer wat hoger op de ladder, 
In 2009 had meer dan een miljard mensen te weinig te eten, het hoogste aantal sinds 1970. Dat blijkt uit cijfers van de VN. 
Jarenlang daalde het aantal mensen met honger, maar de laatste jaren is die trend gekeerd, mede door de wereldwijde econo-
mische crisis en de enorme prijsstijgingen van voedsel vlak daarvoor.
   ‘Als er eten is, betekent dat niet dat iedereen het ook kan kopen.’
4eert het andere sectoren die minder geld uit 
hoeven trekken voor arbeid.
Marianne van Dorp houdt zich bij Wageningen UR
Centre for Development Innovation bezig met 
het thema voedselzekerheid. Ze adviseert het 
ministerie van LNV en werkt samen met de 
FAO. ‘Voedselzekerheid is een complex vraag-
stuk.’ Het land kan in theorie wel voldoende 
voedsel op kunnen brengen, als boeren geen 
toegang hebben tot techniek en kunstmest, 
komt er van die berekende opbrengst niet 
veel terecht. En als het voedsel er al is, dan 
betekent dat niet dat mensen het ook kunnen 
kopen.
Van Dorp: ‘Er worden vier factoren onderschei-
den die voedselzekerheid bepalen: beschik-
baarheid, toegang, gebruik, en recent is daar- 
aan toegevoegd continuïteit. Dat laatste 
begrip om aandacht te vragen voor plotselinge 
schommelingen in prijzen en beschikbaarheid 
van  voedsel. Wageningen is traditioneel sterk 
in het eerste domein, beschikbaarheid. De 
laatste jaren is er in de wereld veel aandacht 
voor de tweede, toegang. Armoede en honger 
gaan bijna altijd samen. Door de armoede 
te bestrijden zou je ook de honger wegwer-
ken. Wij kijken vooral naar het derde niveau, 
gebruik van voedsel in huishoudens.’
Per persoon
Als je zo naar voedselzekerheid kijkt, zie je 
iets anders dan wanneer je van wat grotere 
afstand kijkt. ‘De wereldvoedselorganisatie FAO 
maakt bijvoorbeeld lijstjes met de beschikbare 
calorieën per inwoner per land. Die geven een 
beeld van de voedselzekerheid op nationaal 
niveau. Maar dat beeld is beperkt. Het zegt 
bijvoorbeeld niets over micronutriënten of de 
kwaliteit van voedsel, en ook niet over de ver-
deling. Als een land net voldoende calorieën 
per persoon ter beschikking heeft, betekent 
dat natuurlijk dat een deel van de mensen te 
weinig krijgen. De elite eet zeker meer dan 
voldoende.’
Van Dorp probeerde onder andere beter zicht 
te krijgen op de honger binnen landen door 
mee te werken aan de opzet van early warning-
systemen in Mali en Nigeria. Als overheden 
weten dat de voedselsituatie in een gebied 
nijpend is, kunnen ze daar iets aan doen. Maar 
vaak wordt informatie over de stand van de 
gewassen op het veld of de voorraden in een 
gebied niet doorgegeven aan hogere overhe-
den. ‘Wij hebben daarom een eerste onderwijs-
element op basis van afstandsleren gebouwd, 
dat mede is gefinancierd door LNV. Die moet 
mensen de basiskennis geven om een waar-
schuwingssysteem op te zetten. Het is een 
eerste stap, wij hopen samen met de FAO 
een groter onderwijsprogramma op te zetten.’ 
Door veel beter naar de regionale toestand te 
kijken hoopt Van Dorp beter zicht te krijgen 
in de hotspots van de honger, waar in landen 
honger wordt geleden.
En toch, zelfs als huishoudens voldoende eten 
kunnen kopen krijgt nog niet iedereen genoeg. 
‘Dat zie je bijvoorbeeld in Azië’, vertelt Van 
Dorp. ‘In veel landen in Zuid-Azië eten de man-
nen eerst, en dan de kinderen. De vrouw staat 
T H E  S T A T E  O F  F O O D  I N S E C U R I T Y  I N  T H E  W O R L D   2 0 0 9 11
Undernourishment around the world
security impacts of the economic crisis on page 22), the 
economic crisis is expected to increase the number of food-
insecure by about 9 percent in 2009, which comes on top 
of a projected baseline increase of 2 percent for 2009 even 
in the absence of crisis (see Figure 4 for a regional 
breakdown). When applied to the revised FAO 
undernourishment estimates, these projections imply that 
the number of undernourished in the world will have risen 
to 1.02 billion people during 2009, even though 
international food commodity prices have declined from 
their earlier peaks. If these projections are realized, this will 
represent the highest level of chronically hungry people 
since 1970. 
While the number of hungry people has been increasing 
since the mid-1990s, the number of undernourished in the 
world was actually declining in the 1970s and 1980s in spite 
of relatively rapid population growth during those decades 
(Figure 5), and the proportion of undernourished in 
developing countries was declining quite rapidly (Figure 6). 
At that time, especially in the wake of the global food crisis 
of 1973–75, large investments in the agriculture sector 
(including for scientific research, rural roads and irrigation) 
led to rapid growth in cereal yields (Figure 7) and lower 
cereal prices that, in turn, significantly reduced food 
insecurity. During those decades, the proportion of official 
development assistance (ODA, i.e. development aid 
contributed by donor governments) devoted to agriculture 
was also relatively high (Figure 8). 
During the 1990s and the current decade, however, the 
number of undernourished has risen, despite the benefit of 
slower population growth, and the proportion of 
undernourished increased in 2008 (Figure 6). In the same 
period, the proportion of ODA devoted to agriculture 
declined substantially; in 2007, after adjusting for inflation, 
the level of ODA was 37 percent lower than in 1988. Rice 
and wheat yield growth has also slowed substantially. Maize 
yield growth has increased, but this may be attributable to 
the fact that a much greater proportion of research and 
development (R&D) for maize is in the hands of the private 
sector compared with rice and wheat, and private R&D has 
been responsible for an increasingly large share of total R&D.
Given the increased importance of biofuels and the new 
linkages between agricultural and energy markets, increased 
cereal yields, if achieved, may not necessarily continue to 
lead to lower cereal prices. Because the world energy market 
is so much larger than the world grain market, grain prices 
may be determined by oil prices in the energy market as 
opposed to being determined by grain supply. Even if this 
proves to be the case, however, higher cereal yields will still 
FIGURE 4
Undernourishment in 2009, by region (millions)
Near East and North Africa 42
265
642
53
Developed countries 15
Sub-Saharan Africa
Latin America
and the Caribbean
Asia and the Paciﬁc
Total = 1.02 billion
Source: FAO. Source: FAO.
FIGURE 5
Learning from the past: number of undernourished in 
the world, 1969–71 to 2009
Millions
1969–71
1979–81
1990–92
1995–97
2008
2009
2004–06
2000–02
1 050
1 000
950
900
850
800
750
0
35
30
25
20
15
10
5
0
Percentage of undernourished
1969–71
1979–81
1990–92
1995–97
2008
2009
2004–06
2000–02
The declining trend in the proportion of undernourished
in developing countries has been reversed
FIGURE 6
Source: FAO.
Het aantal mensen dat ondervoed is in miljoenen.
Feiten en cijfers
Ondanks goede voornemens. . .Meeste hongerigen in Azië 
Bron: FAO
1.  Het uitbannen van extreme armoede en 
honger (het aantal mensen met honger moet 
halveren)
2.  Het bereiken van een universele basiseducatie
3.  Het bevorderen van gelijkwaardigheid van 
mannen en vrouwen; het versterken van de 
positie van vrouwen
4.  Het verminderen van kindersterfte met 
tweederde
De millenniumdoelstellingen
In 2000 ondertekenden 189 landen 8 doelstellingen.   Ze zouden in 2015 gehaald moeten zijn:
Tot al 1,02 miljard Ontwikkelde landen   
abije Oosten en Noord-Afrika   
Latijns-Amerika   
Sub-Sahara Afrika 
Azië 
5achterin de rij. Dat heeft gevolgen voor de hele 
bevolking, want ook gedurende de zwanger-
schap zijn veel vrouwen ondervoed. Kinderen 
hebben daardoor een laag geboortegewicht 
en blijven ook later in hun leven klein.’ Dat dit 
niet hoeft, laten tweedegeneratie Indiërs in de 
VS zien. Zij zijn helemaal niet klein. De oorzaak 
van de kleine Aziaten is dus niet genetisch, 
het ligt aan de voedingsgewoontes, zegt Van 
Dorp. Dat de kinderen klein blijven heeft veel 
gevolgen. Kinderen met een groeiachterstand 
zijn vaker ziek. Een achterblijvende groei gaat 
bovendien vaak samen met een verminderde 
ontwikkeling van hersencapaciteit. ‘Het is 
moeilijk om iets aan dat soort patronen te 
veranderen. Voedingspatronen zitten diep 
ingesleten. Kijk in ons eigen land. Mensen met 
een lagere sociaaleconomische status zijn snel-
ler geneigd om hun kinderen te belonen met 
eten. Mensen met een hogere opleiding doen 
dat niet zo snel omdat ze weten dat het onver-
standig is. Dat verschil in kennis zie je over 
de hele wereld.’
Gezondheidszorg
Een factor die het moeilijk maakt om dat pro-
bleem op te lossen is volgens Van Dorp de 
kloof tussen de landbouw en voedselwereld 
en de gezondheidszorg. ‘Dat zijn niet alleen 
in Nederland gescheiden werelden. Ik heb 
in Indonesië gewerkt voor het Indonesische 
ministerie van landbouw. Ik wilde onder meer 
onderzoek doen naar de voedingsstatus van 
kinderen en boeren in dorpen. Maar dat kon 
niet, vond mijn opdrachtgever, dat was iets 
voor de gezondheidszorg. Terwijl voeding en 
productie natuurlijk alles met elkaar te maken 
hebben. Als kinderen diarree hebben, kun je
er eten instoppen wat je wilt, maar het heeft 
geen effect.’
Van Dorp probeert sinds 2004 meer aandacht 
te krijgen voor voedselzekerheid. ‘Nederland 
heeft altijd veel aandacht besteed aan voedsel-
zekerheid. Wij zijn in 2004 met een groep voe-
dingskundigen naar de ministeries van Buiten-
landse Zaken en LNV gegaan met de bood-
schap: we verliezen die rol. Voedselzekerheid 
staat niet meer op de agenda, wat kunnen 
we daaraan doen.’ De oproep leidde tot een 
platform Voedselzekerheid en voeding, dat met 
financiële steun van LNV een aantal seminars 
heeft georganiseerd over onder meer het recht
op voedsel en monitoring van voedselzeker-
heid. De groep profiteert van de nieuwe aan-
dacht voor voedselzekerheid. Bij het plat-
form, dat inmiddels opereert onder de naam 
Netherlands Working Group on International 
Nutrition, waarin naast WUR ook voedselpro-
ducent Unilever en ontwikkelingsorganisaties 
ICCO, Plan Nederland, Save the Children 
Nederland, World Vision Nederland, Unicef 
Nederland  en Wemos zijn aangesloten. ‘Ik 
ben blij dat er weer meer aandacht voor voed-
selzekerheid is, maar we hebben nog veel te 
winnen.’
T H E  S T A T E  O F  F O O D  I N S E C U R I T Y  I N  T H E  W O R L D   2 0 0 9 11
Undernourishment around the world
security impacts of the economic crisis on page 22), the 
economic crisis is expected to increase th  number of foo -
insecure by about 9 percent in 2009, which comes on top 
of a projected baseline increase of 2 p rce t for 2009 even 
in the absence of crisis (see Figure 4 for a regional 
breakdown). When applied to the revised FAO 
undernourishment estimates, these projectio s imply that 
the number of undernourished in the world will have risen 
to 1.02 billion people during 2009, ev n though 
international food commodity prices have declined from 
their earlier peaks. If these projections are realiz d, this will 
represent the highest level of chronically hungry people 
since 1970. 
While the number of hungry people has b en i creasing 
since the mid-1990s, the number of undernourished in the 
world was actually declining in the 1970s and 1980s in spite 
of relatively rapid population growth during those decades 
(Figure 5), and the proportion of undernourished in 
developing countries was declining quite rapidly (Figure 6). 
At that time, especially in the wake of the global food crisis 
of 1973–75, large investments in the agriculture sector 
(including for scientific research, rural roads and irrigation) 
led to rapid growth in cereal yields (Figure 7) and lower 
cereal prices that, in turn, significantly reduced food 
insecurity. During those decades, the proportion of official 
development assistance (ODA, i.e. development aid 
contributed by donor governments) devoted to agriculture 
was also relatively high (Figure 8). 
During the 1990s and the current decade, however, the 
number of undernourished has risen, despite the benefit of 
slower population growth, and the proportion of 
undernourished increased in 2008 (Figure 6). In the same 
period, the proportion of ODA devoted to agriculture 
declined substantially; in 2007, after adjusting for inflation, 
the level of ODA was 37 percent lower than in 1988. Rice 
and wh at yield rowth has also slowed substantially. M iz  
yield growth has increased, but this may be attributable to 
the fact that a much greater pro ortion of research and 
development (R&D) for maize is in the hands of the private 
sector compared with rice and wheat, and private R&D has 
been resp nsible for n increasingly large share of total R&D.
Given the increased importance of biofuels and the new 
linkage between agricultural and energy markets, i creased 
cereal yields, if achieved, may not necessarily continue to 
le d to l wer cereal prices. Becaus  t e world nergy mark t 
is so much larger than the world grain market, grain prices 
may be determined by oil prices in the energy market as 
opposed to bein  determined by grain supply. Even if this 
proves to be the case, however, higher cereal yields will still 
FIGURE 4
Undernourishment in 2009, by region (millions)
Near East and North Africa 42
265
642
53
Developed countries 15
Sub-Saharan Africa
Latin America
and the Caribbean
Asia and the Paciﬁc
Total = 1.02 billion
Source: FAO. Source: FAO.
FIGURE 5
Learning from the past: number of undernourished in 
the world, 1969–71 to 2009
Millions
1969–71
1979–81
1990–92
1995–97
2008
2009
2004–06
2000–02
1 050
1 000
950
900
850
800
750
0
35
30
25
20
15
10
5
0
Percentage of undernourished
1969–71
1979–81
1990–92
1995–97
2008
2009
2004–06
2000–02
The declining trend in the proportion of undernourished
in developing countries has been reversed
FIGURE 6
Source: FAO.
Percentage van de wereldbevolking dat ondervoed is groeit na jarenlange daling.
Ondanks goede voornemens. . . ... neemt de honger toe
Informatie:   www.kennisonline.wur.nl
Contact:  Marianne.vandorp@wur.nl
 0317 - 48 63 92
Domein Voedsel, dier en consument
Bron: FAO
5.  Het verbeteren van gezondheid van moeders 
(moedersterfte moet met driekwart afnemen)
6.  Het bestrijden van HIV/AIDS, malaria en 
andere ziekten
7. De bescherming van een duurzaam leefmilieu
8.  Het ontwikkelen van een wereldwijde samen-
werking voor ontwikkeling
De millenniumdoelstellingen
In 2000 ondertekenden 189 landen 8 doelstellingen.   Ze zouden in 2015 gehaald moeten zijn:
Zie: www.un.org/millenniumgoals
ent  ndervoed


Voedselzekerheid is complex vraagstuk

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield