Noordijk, J.

Dutch

Name not available

De hooiwagenfauna van de Gelderse Vallei (provincie Utrecht)

NARCIS 

Wageningen Yield 

34  Nieuwsbrief SPINED 27 
 
 Opilionieuws 
Nieuwsbrief van de werkgroep hooiwagens  EIS-Nederland Jaargang 3, nummer 4, november 2009 
 
Voorwoord 
Een memorabel jaar: de nieuwe tabel is uit! Ik bedank 
allen die zich hebben ingezet om er een aantrekkelijk 
boek van te maken. Hier moeten we weer een tijd mee 
toe kunnen… 
Ik heet Dick Belgers van harte welkom! Hij komt de 
werkgroep versterken. Zijn ‘uitvalsbasis’ in de Blauwe 
Kamer bij Rhenen staat garant voor ongekende 
aantallen Trogulus tricarinatus en Astrobunus laevipes! 
Jinze Noordijk levert een mooie bijdrage over 
hooiwagens in de Gelderse Vallei. HW, 16xi2009 
 
Het seizoen 2008/2009 
Winter 2008 Jinze en ik determineren een aantal 
potvalvangsten uit Zeeland. Het levert nieuwe vondsten 
op van Homalenotus (zie publicaties). 
25 mei 2009 Excursie met John van Roosmalen en Arp 
Kruithof naar de Veluwe (bij Loenen), waar John ons zijn 
nieuwe vindplaats van Platybunus pinetorum laat zien. 
(zie Nieuws).  
Juni-november 2009 Een reeks nachtelijke excursies 
naar Beuningen, met als doel het gedrag van 
Leiobunum sp. A te bestuderen. (zie Nieuws). 
Augustus 2009 Publicatie van de hooiwagentabel. 
23 augustus 2009 Excursie met John van Roosmalen en 
Jinze naar Zaandam. 
 
Databestand  Het bestand is fors gegroeid, door 
veldwerk, en doordat een groot aantal records van 
waarneming.nl is toegevoegd. Ook Aart Noordam heeft 
een flinke hoeveelheid gegevens aangeleverd. Via Aart 
staat er nog veel meer aan te komen. Er zijn nu bijna 
30.000 hooiwagens ingevoerd, het aantal records is met 
800 gestegen tot ruim 3300. We kunnen al best aan een 
verspreidingsatlas gaan schrijven…. 
Waarneming.nl. Er is op de site nu een kleine, maar 
kundige groep mensen met hooiwagens bezig, die 
steeds meer betrouwbare gegevens leveren. Mooi! 
 
Nieuws 
Platybunus pinetorum  
John van Roosmalen ontdekte op de Reëenberg bij 
Loenen een flinke populatie P. pinetorum , de tweede 
voor ons land! Het is meteen ook de grootste populatie, 
verspreid over minimaal 3 kilometerhokken. Arp, John 
en ik vonden uitsluitend vrouwtjes, wat op een 
parthenogenetische populatie wijst (fig. 1). Het biotoop 
wijkt nogal af van dat bij Ubbergen (vochtig loofbos op 
klei langs het Wijlerbergmeer). De hooiwagens zaten 
vooral tegen eikenstammen langs een zandig bospad 
met den en berk, en tegen Larixstammen in een 
productiebos met een vrijwel volledige bedekking van 
bosbes. Met een sleepnet konden we van bosbes alleen 
Rilaena triangularis en enkele juvenielen Mitopus morio 
en Phalangium opilio verschalken. Platybunus 
pinetorum heeft kennelijk een echte voorkeur voor 
boomstammen als dagrustplaats (en jachtgebied ’s 
nachts?). 
Via waarneming.nl kwam nòg een vondst van P. 
pinetorum binnen, van de Meinweg in Limburg. Vol-gend 
voorjaar inventariseren we die vindplaats eens goed.  
Uit Duitsland komen ook steeds meer meldingen van 
deze soort. Een stiekeme noordelijke opmars? 
 
Fig. 1. Platybunus pinetorum, vrouwtje, Loenen, 
25v2009. Veel exemplaren hadden een ‘kerstverlichting’ 
van parasitaire mijten. Foto John van Roosmalen. 
 
Leiobunum sp. A 
Een kleine naamsverandering is doorgevoerd 
(toevoeging van de A) om deze soort te kunnen 
‘scheiden’ van andere soorten van het genus. Het blijft 
behelpen.  
Dit jaar zijn nieuwe vondsten gedaan in de omgeving 
van Rotterdam, Utrecht, Den Helder en Breskens. 
In dit seizoen heb ik de populatie (± 2600 ex.) aan het 
sluisje in de uiterwaarden bij Beuningen regelmatig ’s 
nachts bezocht, van zonsondergang tot ongeveer drie 
uur daarna. Het blijken doortrapte rovers, aaseters en 
kruimeldieven te zijn! Ik zag ze bijvoorbeeld rond-
sjouwen met uitgezogen prooiresten die spinnen uit hun 
webben mikken, waaronder het ingepakte lijkje van een 
Mitopus morio (fig. 2)! Vooral de jachttechniek, het paar- 
en eileggedrag zijn ongelooflijk fascinerend om te zien. 
Wel absurd om te bedenken dat ik deze naamloze exoot 
u beter ken dan welke andere inheemse soort dan ook … 
Nieuwsbrief SPINED 27  35 
 
 
 
 
 Fig. 2. Leiobunum sp. A met als prooi Mitopus morio, 
Beuningen, 25ix2009. Het lijkje is eerder door een spin 
uit haar web verwijderd. Spinrag ‘verpakkingsmateriaal’ 
en aanklevende zandkorreltjes wijzen daarop. Foto HW. 
 
Nelima doriae  
Het verbaast mij nog steeds: de dichtstbijzijnde 
vindplaatsen van deze soort liggen in Italië/Kroatië! In 
Kessel (L.) is hij ook dit jaar eenvoudig te vinden, niet 
alleen in de eikenhoutwal en langs de oevers van een 
zandzuigplas, ook langs de muren van een loods, 
syntoop met onder meer Homalenotus quadridentatus 
en Opilio saxatilis . Erg ‘uitzonderlijk’ kan het biotoop in 
Kessel niet genoemd worden.  
In elke maand zijn nu adulten gevonden, behalve in 
januari en februari. Een eigenaardige soort, waar we 
nog wel meer van zullen horen. 
 
De Hooiwagenfauna van de Gelderse Vallei  
 (provincie Utrecht) 
Jinze Noordijk, Bureau Viridis, Culemborg 
 
Voor mijn werk moest ik dit jaar een gebied in de Gelderse 
Vallei inventariseren op fauna voor de natuurdatabase van 
de Provincie Utrecht. Vanzelfsprekend vielen hooiwagens 
niet onder de te karteren soorten, maar deze dieren zijn 
makkelijk ‘mee te nemen’ als er veel tijd in een gebied 
wordt doorgebracht en er onder stenen en hout naar 
amfibieën gezocht moet worden. Bovendien dienden de 
terreinen tot en met september bezocht te worden: een 
perfecte maand om hooiwagenwaarnemingen te doen. Het 
bestudeerde gebied lag tussen Leusden, Achterveld en de 
Glind, en beslaat zo’n 20 km². De streek wordt bepaald 
door weilanden en enkele maïsakkers. Rond landgoed De 
Boom – waarvan veel boeren hun grond pachten – staan 
veel bosjes. Daarnaast zorgen een viertal beken, het 
Valleikanaal en enkele natuurontwikkelingsterreinen voor 
een gevarieerd en interessant landschap. De bodem 
bestaat grotendeels uit humusrijke zandgronden. 
 Tijdens het veldwerk konden geregeld hooiwagens 
waargenomen worden op muren van boederijen, op  
 
weipalen en onder op de grond liggende takken en stenen 
in de bosjes. De 13 aangetroffen soorten staan in Tabel 1.  
Rondom de weilanden en op de erven waren vooral L. 
rotundum en L. blackwalli zeer algemeen, daarnaast werd 
ook O. saxatilis enkele malen op paaltjes en muurtjes in 
het weidegebied aangetroffen. Opvallend was dat P. opilio 
hier niet algemeen was, terwijl dit in het akkerlandschap 
van Zeeland juist de meest talrijke soort is (zie Noordijk & 
Wijnhoven 2009). Deze soort komt in de Gelderse Vallei 
wel in de wat schralere bermen voor. Akkerregio’s lijken 
dus voor deze soort meer in trek dan weidegebieden. Een 
andere zeer algemene soort in het akkerlandschap van 
Zeeland, Lacinius ephippiatus, leek zelfs helemaal te 
ontbreken. Veel soorten waren algemeen in zowel ruigtes 
rondom de weilanden als in de bosjes: O. tridens, P. 
agrestis, D. ramosus, O. canestrinii en weer beide 
Leiobunum -soorten. Net uit het ei gekomen juvenielen van 
R. triangularis werden voor het eerst op 31 augustus 
gezien. Deze soort was zeer algemeen in elk biotoop waar 
maar iets van beschutting te vinden was. De mooie 
hooiwagen M. morio werd enkele malen in 
brandnetelruigtes, in bosjes en op weipalen gezien. 
Slechts op twee locaties werd M. chrysomelas 
waargenomen: op een boerenerf tussen een grote stapel 
straatstenen en onder hout in een loofbos. In de bosjes 
waren, naast veel van de hierboven soorten, ook N. 
lugubre en L. palpinalis (fig. 3) zeer algemeen te vinden 
onder hout. 
 
In totaal konden door de inventarisatie in dit deel van de 
Gelderse Vallei voor de 13 soorten maar liefst 337 
individuen en 171 records (een soort in een 100 m hok) 
genoteerd worden. De waarnemingen leveren bovendien 
inzichten in de habitatvoorkeuren van de verschillende 
hooiwagensoorten. 
 
Tabel 1. Hooiwagens gevonden in De Gelderse Vallei. 
 
Nemastoma lugubre  
Mitostoma chrysomelas  
Phalangium opilio  
Opilio saxatilis  
Opilio canestrinii  
Rilaena triangularis  
Lophopilio palpinalis  
Oligolophus tridens  
Paroligolophus agrestis  
Mitopus morio  
Dicranopalpus ramosus  
Leiobunum rotundum  
Leiobunum blackwalli 
36  Nieuwsbrief SPINED 27 
 
Fig. 3. Lophopilio palpinalis in de Gelderse Vallei nabij het 
dorp De Glind. Foto Jinze Noordijk 
 
Plannen, doelen voor 2010 
● Revisie van de Nederlandse vondsten van Trogulus 
nepaeformis s.l. Dit kan pas worden opgestart als 
Jochen Martens en Axel Schönhofer hun artikel over dit 
soortencomplex hebben gepubliceerd. 
● Een vervolgartikel schrijven over Leiobunum sp. A.  
● Meer leuke excursies met de werkgroepleden… 
 
Publicaties in 2009 
●Tempelman, D. 2009. Reuzenhooiwagens in Noord-
Holland. – Tussen duin en dijk 8 (1): 9. 
● Noordijk, J. & H. Wijnhoven 2009. Hooiwagen-
waarnemingen uit Zeeuwse akkerranden (Opiliones). – 
Entomologische Berichten 69: 78-82. 
● Wijnhoven, H. 2009. De Nederlandse hooiwagens. – 
Entomologische tabellen 3: 1-118. 
 
Colofon 
Opilionieuws is nieuwsbrief en contactorgaan van de 
hooiwagenwerkgroep van de stichting European 
Invertebrate Survey Nederland (EIS). Het verschijnt 
minstens een keer per jaar. Bijdragen zijn welkom. Op 
verzoek wordt de nieuwsbrief per email toegestuurd. 
Opilionieuws is samengesteld uit de woorden Opilio en 
nieuws. Opilio is een hooiwagengenus dat in ons land 
met drie soorten vertegenwoordigd is. We komen het 
woord ook als soortnaam tegen bij Phalangium opilio. 
De onderstrepingen vormen samen het woord Opiliones: 
de orde hooiwagens.  
 
Werkgroepleden 
samenstelling en correspondentie: 
Hay Wijnhoven (coördinator) 
Groesbeeksedwarsweg 300 
6521 DW Nijmegen 
hayw@xs4all.nl  
 
Ger Spoek (erelid) 
Havixhorst 14 
7824 BS Emmen 
Jinze Noordijk 
6706 JR Wageningen 
jinzenoordijk@hotmail.com 
 
Ruud van der Weele 
Vliegerweg 11 
4101 JK Culemborg 
rvanderweele@gmail.com 
 
Dick Belgers 
Blaauwekamer 7 
6702 PA Wageningen 
Frisbel@hetnet.nl 
 
 
Fig. 4. Odiellus spinosus, ook een soort die de laatste jaren 
vaker gevonden wordt. Begraafplaats Daalseweg, 
Nijmegen, 18x2009. Foto HW 
 
Newsletter Opiliones Netherlands 2009, 3 (4)  
Summary  
● A new (the second for The Netherlands) and large 
population of Platybunus pinetorum is recorded from the 
Veluwe region, in 3 km squares. Only females were 
found. 
● The unidentified invasive Leiobunum sp. A is studied 
during several nights from June 2009 onwards. It proves 
to be a very interesting species with complex social 
behavior. Diet, foraging, mating and egg depositing 
behavior have been recorded and photographed (in 
prep.). 
● Adults of Nelima doriae have been found now from the 
beginning of March untill the end of December. One 
isolated population of this introduced species is present 
(from 2006 onward) in Kessel. 
● A new key of the Dutch harvestmen is published 
(Wijnhoven 2009; € 15,--, you can order it at 
www.naturalis.nl or www.nev.nl/et) 
● Jinze Noordijk presents the results of an inventory in 
‘de Gelderse Vallei’, provincie Utrecht. 


http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/194628

De hooiwagenfauna van de Gelderse Vallei (provincie Utrecht)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

NARCIS

Wageningen Yield