Groen verliest in en rond steden vaak de slag. Burgers vinden groene gebieden belangrijk, ze stimuleren beweging, bevorderen de integratie en maken huizen meer waard. Toch kiezen bestuurders uiteindelijk vaak toch voor ‘rood’ omdat dat geld en prestige oplevert. In deze bijdrage wordt verslag gedaan van Alterra onderzoek (o.a Vreke, Visschedijk, Kempenaar

Vreke, J.

Dutch

NARCIS 

Nieuwe wapens in de slag om groen

Wageningen Yield 

industrieterrein. Ook andere voordelen van 
groen zijn niet makkelijk in harde getallen 
te vatten. Hoeveel bespaart Nederland op 
gezondheidszorg als er meer groen in de 
buurten komt zodat mensen meer bewegen? 
Hoeveel is een fietstochtje langs de molen 
waard? Wat is de opbrengst voor de gemeente-
kas van een extra park in de nieuwbouwwijk?
Ook voor plannen buiten de stad geldt dat de 
ambities vaak groter zijn dan de uiteindelijke 
realisatie. Onderzoeker Annet Kempenaar van 
Alterra publiceerde in de zomer van 2009 het 
rapport ‘Verkenning verstedelijking en groen’. 
Kempenaar: ‘De weg van plan naar uitvoering 
is lang. Je ziet dat de plannen stap voor stap 
minder ambitieus worden, er gaat steeds een 
hapje af.’ Het wordt zowel kleiner als van min-
dere kwaliteit. Samen met het Kenniscentrum 
Recreatie onderzocht Kempenaar hoe dat 
komt. De oorzaak is complex, schrijven de 
onderzoekers.
Een van de oorzaken is dat er voor bestuur-
ders van gemeenten weinig te winnen is bij
het aanleggen van groen. Aan de goede voor-
3
Nieuwe wapens in de slag om groen
De gemiddelde Nederlander wil er meer van 
hebben en toch hebben we er jaar na jaar min-
der van: groen in Nederland. Beleidsmakers 
proberen ervoor te zorgen dat elke stads-
bewoner minstens 75 vierkante meter groen
in zijn omgeving heeft, maar de meeste
steden in de Randstad halen dat lang niet.
Sterker nog, uit onderzoek van het Plan-
bureau voor de Leefomgeving blijkt dat de 
Nederlandse stedeling ondanks de goede 
bedoelingen op veel plaatsen juist steeds
minder groen tot zijn beschikking heeft.
Het Planbureau onderzocht de ontwikkeling 
van de beschikbare groene ruimte rond de 
steden tussen 2000 en 2003 en concludeer-
de dat er in driekwart van de vijftig grootste 
Nederlandse gemeenten een tekort is aan 
wandel- en fietsmogelijkheden rond de stad. 
Volgens een rekenmethode die vraag en aan-
bod van groen berekent, is de vraag vanuit 
Amsterdam, Rotterdam en Schiedam zelfs vier 
tot vijf keer groter dan het aanbod. Tussen 
2000 en 2003 verbeterde de situatie vrijwel 
nergens en er is geen reden om aan te nemen 
dat dit sinds die tijd wel is gebeurd. Vooral in 
de Randstad werden de tekorten juist alleen 
maar groter. 
Het beeld is iets rooskleuriger ín steden, liet 
een studie van Peter Visschedijk van Alterra 
in september 2009 zien. In zijn rapport over 
groen in ‘aandachtswijken’ staat dat de gemid-
delde Nederlandse stadsbewoner sinds 2003 
meer recreatief groen in de stad ter beschik-
king heeft. Maar de norm van 75 vierkante 
meter groen per stadsbewoner wordt in de 
meeste steden in de Randstad niet gehaald.
In de aandachtswijken bleek het aantal vier-
kante meters groen, tegen de landelijke trend 
in, juist met gemiddeld 4,7 vierkante meter 
gedaald.
Euro’s
Een belangrijke reden voor het tekort aan 
groen is dat plannen om er meer van aan te 
leggen vaak weinig succesvol zijn. De op-
brengsten van parken en recreatiegebieden 
zijn lastiger in euro’s uit te drukken dan de 
opbrengsten van huizen en vierkante meters 
Groen verliest in en rond steden vaak de slag. Burgers vinden groene gebieden belangrijk, ze stimuleren beweging, bevorderen 
de integratie en maken huizen meer waard. Toch kiezen bestuurders uiteindelijk vaak toch voor ‘rood’ omdat dat geld en prestige 
oplevert. Onderzoekers zijn op zoek naar munitie voor de groene kant van de bestuurstafel.
   Park Sonsbeek in Arnhem.
4nemens kan het niet liggen. Wethouders, ge- 
deputeerden en andere bestuurders maken 
graag plannen voor een groene omgeving van 
de steden. Groen doet het goed bij de eerste 
presentaties van plannen voor nieuwbouw-
wijken en industrieterreinen. Een mooie kaart
met veel groene vlekken vergroot het draag-
vlak voor de plannen. Bij het maken van plan- 
nen is groen voor iedereen een positieve 
factor. Maar dat verandert als de plannen uit-
gevoerd moeten worden. Dan wordt groen een 
kostenpost. Als er tegenvallers zijn bij de reali-
satie is het voor projectontwikkelaars makkelijk 
om op de mooie groene plannen te bezuinigen. 
Het is voor ambtenaren en bestuurders van 
gemeentes, die de belangen van het groen 
moeten verdedigen, niet gemakkelijk om daar 
weerstand aan te bieden. Kempenaar advi-
seert dan ook om beloningen in het leven te 
roepen voor succesvol beleid. Een gemeente 
die woningen bouwt krijgt daarvoor nu subsi-
die. Dat zou ook bij groen moeten gebeuren 
(zie ook pagina 9).
Andere onderzoekers proberen de positie van
groene plannen in de politieke discussies te 
verbeteren door de voordelen van parken en 
open ruimte in cijfers uit te drukken. Want 
voordelen zijn er genoeg. Groen zorgt ervoor 
dat de waarde van de omliggende huizen om-
hoog gaat. Ook bindt een aantrekkelijke woon-
omgeving mensen met midden- en hogere 
inkomens aan de stad, zo concludeerde Jan 
Vreke van Alterra in 2006 in onderzoek naar 
effect van groen in de stad. Belangrijk in een 
tijd waarin steden investeren in het verbeteren 
van probleemwijken en ernaar streven daar
een meer gemengde bevolking te krijgen.
Overgewicht
Meer aandacht nog trok de conclusie in Vrekes
rapport dat groen overgewicht voorkomt. 
Tenminste, dat lijken statistieken aan te tonen. 
Overgewicht komt minder voor in groene 
gebieden. In groene gebieden heeft 15,6 
procent van de kinderen last van overgewicht, 
in gebieden met weinig groen 19,3 procent. 
Statistisch een significant effect, al is de oor-
zaak van het effect nog niet goed onderzocht. 
Een grootschalig onderzoek naar de oorza-
ken van de vermindering van overgewicht bij 
kinderen in een groene omgeving is nog niet 
uitgevoerd. In 2007 publiceerde Agnes van 
den Berg van Alterra wel de resultaten van een 
oriënterend onderzoek naar spelende kinderen. 
Zij onderzocht groepen kinderen in een natuur-
speeltuin en een sporthal in Sliedrecht en zag 
dat kinderen die in een natuurlijke omgeving 
spelen gevarieerder en creatiever spelen. 
Maar haar onderzoek liet niet zien dat kinderen 
ook meer gaan bewegen. Meisjes leken wel 
meer te gaan rennen en lopen, maar jongetjes 
bleken in een sporthal meer stappen te zetten 
dan in de natuur. Ook werden kinderen, tegen 
de verwachting van de onderzoekers, niet 
meetbaar vrolijker van het spelen in een natuur-
lijke omgeving. Een goede verklaring voor het 
verminderde overgewicht van kinderen in een 
groene woonomgeving is er dus nog niet.
Maar er zijn andere redenen voor stedelijke 
Beschikbaarheid openbaar groen binnen 500 meter van de woning.
2000 - 20032003
Groen per woning (m2) Verandering per jaar (%)
50 of minder
51 - 75
76 - 100
101 - 150
Meer dan 150
Bron: www.compendiumvoordeleefomgeving.nl
Afname 3 of meer
Afname 1 - 3
Vrijwel gelijk
Toename 1 - 3
Toename 3 of meer
Ranglijst steden met het aantal m2 groen per woning.
Steden Aantal m2 groen
 1. Emmen 160.4
 2. Heerlen 155
 3. Almelo 149.7
 4. Lelystad 114.5
 5. Den Bosch 104.2
 6. Arnhem 103.8
 7. Eindhoven 99.1
 8. Groningen 98.1
 9. Dordrecht 96.5
10. Nijmegen 92.5
11. Amersfoort 88.3
12. Deventer 86.6
13. Leeuwarden 81.1
14. Tilburg 78.4
15. Enschede 78.3
16. Zwolle 77.4
Feiten en cijfers
Utrecht onderaan ranglijstSteden minder groen 
5bestuurders om meer aandacht te besteden 
aan groen. Verschillend onderzoek toont aan 
dat bomen en ander groen mensen in staat 
stelt om sneller te herstellen van stress. 
Bovendien zorgt het voor een vriendelijker
klimaat in de stad. De lucht wordt schoner 
doordat de bomen fijn stof wegvangen en
groene plekken in de stad zorgen tijdens hit- 
tegolven voor verkoeling. Verder slaat stede-
lijk groen net zo goed koolstof op als grote 
bossen. Die opslagcapaciteit kan best een 
grote waarde opleveren als je daar emissie-
rechten voor gaat uitgeven. Een stad die nieuw 
groen aanlegt zou daar CO2-credits voor uit 
kunnen gaan geven en zo aanleg en onder-
houd deels bekostigen (zie ook pagina 8).
Praatje
Jan Vreke en Irini Salverda onderzocht in
2009 het Utrechtse groenbeheer. De gemeen-
te Utrecht vond in 1987 het beheer van een 
aantal parken te duur en heeft omwonenden 
toen de vraag voorgelegd: ga je zelf beheren 
of bouwen wij het vol? ‘Zelfbeheer is redelijk 
succesvol’, zegt Vreke. ‘Er zijn nu zeshonderd 
contracten voor zelfbeheer van groen. De men-
sen leren elkaar beter kennen omdat ze samen 
aan het park of de moestuin werken.’ Ook de 
mensen die niet meewerken maken makkelij-
ker contact met buurtgenoten. ‘Je loopt voor 
een praatje makkelijker naar iemand toe die 
buiten staat te snoeien dan wanneer je aan 
moet bellen.’ Een moestuin in een slechte wijk 
in Delft bleek vergelijkbare invloed te hebben. 
De tuin wordt nu beheerd door vrouwen uit 
de buurt. Mannen mogen er doorgaans niet 
in. Ze zijn er alleen bij het openings- en het 
sluitingsfeest. Vreke: ‘Daar is wel wat discussie 
over, maar de opzet zorgt er in ieder geval 
voor dat de tuin een centrum is geworden in 
de wijk. Een tuin is laagdrempeliger dan een 
buurthuis. Je ziet de mensen werken. Je zou 
ook andere activiteiten kunnen verzinnen, maar 
het is wel belangrijk dat ze buiten plaatsvinden 
en zichtbaar zijn. Dan kom je al snel uit bij iets 
groens.’
Maar praatjes in de buurt, meer fietstochtjes, 
lekker uitblazen in het park, het blijft een beetje 
soft. Zijn de voordelen niet gewoon in harde 
euro’s uit te drukken zodat elke beleidsambte-
naar kan uitrekenen wat investering in groen 
oplevert? Zo zouden groene en rode investe-
ringen echt tegen elkaar afgewogen kunnen 
worden. Vreke: ‘Dat is me wel gevraagd, maar 
ik heb gelukkig duidelijk kunnen maken dat dit 
niet verstandig is. Ik ben econometrist, dus 
ik ben helemaal niet vies van denken in geld, 
maar je moet daar ook de beperkingen van 
zien. Die berekeningen van wat een natuurge-
bied waard is bijvoorbeeld, daar zie ik niet veel 
in. Sommige dingen moet je niet in geld willen 
uitdrukken. Dat levert alleen maar de schijn van 
exactheid, waar het in werkelijkheid niets zegt.’
Informatie:   www.kennisonline.wur.nl
Contact:  Jan.Vreke@wur.nl
 0317 - 48 17 10
Cluster WOT Natuur en milieu
Mogelijkheden om te wandelen en fietsen.
2000 - 20032003
Beschikbaarheid Verandering
Groter tekort
 I
 I
Klein tekort
Voldoende
Bron: www.compendiumvoordeleefomgeving.nl
Sterke afname
Lichte afname
Vrijwel gelijk
Toename
Ranglijst steden met het aantal m2 groen per woning.
Steden Aantal m2 groen
17. Rotterdam 74.1
18. Alkmaar 74
19. Venlo 73
20. Helmond 72.8
21. Breda 71.1
22. Amsterdam 70.1
23. Zaanstad 68.6
24. Schiedam 65.5
25. Maastricht 62.6
26. Hengelo 61.9
27. Sittard-Geleen 56.6
28. Leiden 52.5
29. Haarlem 49.1
30. Den Haag 48.3
31. Utrecht 45.8
Utrecht onderaan ranglijst Afnemende mogelijkheden voor fietsers


Nieuwe wapens in de slag om groen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available